[-]
Download 1.9 Mb. Pdf ko'rish
|
arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishining dastlabki bosqichlari vii-xi asrlarda
|
3 O O „ „ Z Z B B E E K K I I S S T T O O N N R R E E S S P P U U B B L L I I K K A A S S I I O O L L I I Y Y V V A A O O „ „ R R T T A A M M A A X X S S U U S S T T A A ‟ ‟ L L I I M M V V A A Z Z I I R R L L I I G G I I T T O O S S H H K K E E N N T T D D A A V V L L A A T T S S H H A A R R Q Q S S H H U U N N O O S S L L I I K K I I N N S S T T I I T T U U T T I I J J A A H H O O N N S S I I Y Y O O S S A A T T I I V V A A T T A A R R I I X X F F A A K K U U L L T T E E T T I I B B I I T T I I R R U U V V M M A A L L A A K K A A V V I I Y Y I I S S H H I I Mavzu: Arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishining dastlabki bosqichlari (VII-XI asrlarda) Bajardi: “Xorijiy mamlakatlar tarixi” ta`lim yo`nalishi bitiruvchi kurs talabasi Yodgorov Sherbek Meylijonovich ____________ (imzo) Ilmiy rahbar: katta o`qituvchi Z.M. Qodirov ____________ (imzo) T T O O S S H H K K E E N N T T - - 2 2 0 0 1 1 2 2 4 Bitiruv malakaviy ishi himoyaga tavsiya etildi “Jahon siyosati va tarix” Fakulteti dekani s.f.n. dots. Bekmuratov I.N. ______________________ “____” _______________ 2012-yil “Xorijiy mamlakatlar tarixi” Kafedrasi mudiri t.f.n. dots. Ismoilova Y. A. ______________________ “____” _______________ 2012-yil 5 M M U U N N D D A A R R I I J J A A K K i i r r i i s s h h … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 3 3 A A s s o o s s i i y y q q i i s s m m 1 1 - - b b o o b b . . A A r r a a b b - - m m u u s s u u l l m m o o n n m m a a d d a a n n i i y y a a t t i i n n i i n n g g s s h h a a k k l l l l a a n n i i s s h h i i v v a a r r i i v v o o j j l l a a n n i i s s h h i i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 0 0 1.1 Arab-musulmon madaniyati tushunchasi va uning tarkibiy qismlari..................................................................................................................10 1.2 Ummaviylar hukmronligi davrida arab-musulmon madaniyati …………….30 1.3 Abbosiylar hukmronligi davrida arab-musulmon madaniyati ………...........37 2 2 - - b b o o b b . . A A l l - - A A n n d d a a l l u u s s i i y y a a ( ( M M u u s s u u l l m m o o n n I I s s p p a a n n i i y y a a s s i i ) ) m m a a d d a a n n i i y y a a t t i i … … … … … … … … … … … … … … 5 5 5 5 2.1 Ispaniyada arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi.......55 2.2 Arab-musulmon madaniyatining Yevropaga ta`siri...……………………….74 Xulosa va takliflar … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 9 1 1 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati ……………………………………….. ...93 Ilovalar…………………………………………………………………………96 6 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Ajdodlarimizning asriy orzusi bo`lgan milliy istiqlolga erishilganidan so`ng ijtimoiy hayotning ko`pgina sohalari qatori ma`naviyatga, madaniy merosga bo`lgan e`tibor har qachongidan ham kuchaydi. Respublikamizda bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan yangilanish jarayoni ayniqsa, ma`naviyat sohasida jadal davom etmoqda. Mustaqillik mafkurasi va milliy g`oya yoshlar ongiga ko`proq singib borayotgani bois ularda komillikka intilish, ajdodlarimiz merosi, ularning jahon tamadduniga qo`shgan hissasi, umuman, madaniyat tarixiga bo`lgan qiziqish kuchaymoqda. Prezidentimiz Islom Karimov ma`naviyatni yuksaltirishda o`tmish madaniy boyliklarini chuqur o`rganish va targ`ib etish nihoyatda muhim ekanini ko`plab ma`ruzalarida qayta-qayta ta`kidlab o`tganlar. Shu o`rinda davlatimiz rahbarining madaniy meros va o`tmishdagi allomalarimizning hayoti va ijodini o`rganish ehtiyoji xususidagi so`zlarini eslash maqsadga muvofiqdir. “Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz tomonidan ko`p asrlar mobaynida yaratib kelingan g`oyat ulkan, bebaho ma`naviy va madaniy merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko`tarilgan nihoyat muhim vazifa bo`lib qoldi 1 ”. Dunyo sivilizatsiyalari tarixida muhim o`rin tutuvchi arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishida Arab Xalifaligi tarkibiga kirgan barcha xalqlar qatori Markaziy Osiyo xalqlari ham benihoya darajada ulkan hissa qo`shganlar. Ushbu madaniyat yuksalishiga hissa qo`shgan buyuk ajdodlarimizning hayoti va ijodi bugungi kunda nafaqat mamlakatimiz, balki jahon ahlining hurmat-e`tiboriga sazovor bo`lib, keng miqyosda e`tirof etilmoqda. Shuningdek, arab-musulmon madaniyati jahon xalqlari madaniyatiga ta`siri shunchalik beqiyoski, Arab xalifaligi tarkibiga kirgan Osiyo va Shimoliy Afrika mamlakatlaridan tashqari, hatto Yevropa davlatlari ham ushbu ta`sirdan chetda qolmadi. Madaniyat umuminsoniy hodisadir. Faqat bir xalqqa tegishli, faqat bir 1 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиѐт кафолатлари. –Т.: “Ўзбекистон”, 1997, 137 бет. 7 xalqning o`zigina yaratgan sof madaniyat bo`lmaydi va bo`lishi ham mumkin emas. Har bir milliy madaniyatning asosiy qismini shu millatning o`zi yaratgan bo`lsa-da, unda jahon xalqlari yaratgan umuminsoniy madaniyatning ulushi va ta`siri bo`ladi. Zero, Prezidentimiz Islom Karimov ta`kidlaganidek, “Ma`lumki, har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmush tarzi, ma`naviy qarashlari o`z- o`zidan, bo`sh joyda shakllanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi va rivojlanishida aniq tarixiy, tabiiy va ijtimoiy omillar asos bo`lishini hammamiz yaxshi tushunamiz 2 ”. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda ushbu bitiruv malakaviy ishini dolzarbligi va ahamiyatlilik darajasini belgilaydigan bo`lsak, u quyidagilarda namoyon bo`ladi: Ko`p yillar davomida sharqshunoslikka oid adabiyotlarda VII-XI asrlarda shakllanib taraqqiy etgan madaniyatning yaratuvchilari faqatgina arablar deb noto`g`ri talqin etib kelindi. Aslida esa bu madaniyat Arab xalifaliga tarkibiga kirgan barcha mamlakat xalqlari yaratgan umumiy madaniyat ekanligini, unda buyuk ajdodlarimizning ham hissasi buyuk ekanligini e`tirof etish bugungi kunda nihoyatda dolzarbdir. Arab-musulmon madaniyatini o`rganishning dolzarbligi shundaki, mustaqil ijtimoiy-siyosiy taraqqiqyot yo`lida borayotgan musulmon Sharqi, va umuman, ko`plab Osiyo va Afrika mamlakatlaridagi madaniy-ma‟naviy meros va madaniy qadriyatlarning hozirgi jamiyatda, uning ma‟naviyati va mafkurasida tutgan o`rni muhim ahamiyat kasb etmoqda. Musulmon dunyosi yaratgan madaniy merosning nafaqat Sharq, balki G`arb mamlakatlarining ijtimoiy-ma‟naviy hayotida tutgan roli, shuningdek, arab- musulmon madaniyatining insoniyat sivilizatsiyasi rivojlanishiga qo`shgan ulkan hissasini xolisona yoritish, uni to`laqonli tadqiq etish bugunning dolzarb vazifalaridan biridir. Shu bois yuqoridagi masalalarni yangicha qarashlar va mezonlar asosida o`rganish tadqiqotimizning dolzarbligini belgilaydi. 2 Каримов И.А. Юксак маънавият енгилмас куч. –Т.: “Маънавият”, 2008, 7 бет. 8 O`rganilganlik darajasi. O`zbekiston olimlari tomonidan mavzuga doir masalalar atroflicha yoritilgan. Xususan, F.Sulaymonova 3 , B.Abduhalimov 4 , Hoji Ismatulloh Abdulloh 5 , A.Murodov 6 , U.Uvatov 7 va boshqalar musulmon madaniyatini tadqiq etishga muhim hissa qo`shganlar. Bu o`rinda F.Sulaymonovaning “Sharq va G`arb” monografiyasida arab-musulmon madaniyatini yaxlit holda tadqiq etganligini alohida ta`kidlash zarur. Shuningdek, B.Abduhalimovning “Bayt al-Hikma va Markaziy Osiyo olimlarining Bag`doddagi ilmiy faoliyati” kitobida o`rta asr manbalarida saqlangan “Bayt al- Hikma” haqidagi ma`lumotlar jamlangan, ular ilk bor atroflicha yoritilib, mazkur ilmiy markazning tashkil topishi, tarkibiy tuzilishi, vazifalari va taraqqiyoti haqida so`z yuritiladi. So`nggi yillarda “Ma`naviyat yulduzlari 8 ” nomi bilan chop etilgan va yuzga yaqin markaziy osiyolik buyuk siymolar, allomalar va adiblar haqida ma`lumotlarni o`z ichiga olgan bio-bibliografik asarni mamlakatimizda ushbu turkumdagi tadqiqotlarning eng yirigi sifatida baholash mumkin. Kitobda ming yildan ortiq vaqt (IX-XX) oralig`ida yashab, ijod etgan mashhur kishilarning hayoti va ilmiy merosi bayon qilinadi. Shveytsariyalik sharqshunos olim Adam Mets o`zining IX-X asrlarda musulmon Sharqida yuz bergan madaniy rivojlanishning tarixiga bag`ishlangan “Musulmon renessansi 9 ” asari bilan mutaxassislarga yaxshi tanish. Asarda muallif ko`zlagan asosiy g`oya – IX-X asrlarning musulmon Sharqidagi uyg`onish (renessans) davri ekanini ko`rsatishga intilish deyish mumkin; shuning uchun ham u o`z asarini “Musulmon renessansi” deb ataydi. Adam Metsning kitobi 3 Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб. -Т.: “Ўзбекистон”, 1997. Абдуҳалимов Б. Байт ал-Ҳикма ва Марказий Осиѐ олимларининг Бағдоддаги илмий фаолияти. -Т.: “Ўзбекистон”, 2010. 4 Абдуҳалимов Б. Байт ал-Ҳикма ва Марказий Осиѐ олимларининг Бағдоддаги илмий фаолияти. -Т.: “Ўзбекистон”, 2010. 5 Ҳожи Исматуллоҳ Абдуллоҳ. Марказий Осиѐда Ислом маданияти. -Т.: “Шарқ”, 2005. 6 Муродов А. Ўрта Осиѐ хаттотлик санъати тарихидан. -Т.: “Фан” нашриѐти, 1971, 3 бет. 7 Уватов У. Муҳаддислар имоми. –Т.: “Маънавият”, 1998. 8 Маънавият юлдузлари: (Марказий Осиѐлик машҳур сиймолар, алломалар, адиблар)//Тўпловчи ва масъул муҳаррир: М.М.Хайруллаев/.-Т.: А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти, 2001/ 9 Мец А. Мусулманский Ренессанс. -М.: Издательство «Наука», 1973. 9 Sharq xalqlari ijtimoiy hayotining deyarli barcha qirralarini tarixiy manbalar asosida yoritib beruvchi muhim fundamental tadqiqot hisoblanadi. O`rta asr Sharq xalqlari madaniyatini o`rganishda avstraliyalik Gustav fon Gryunebaumning xizmatlari ham tahsinga loyiq. Uning 1970-yili Londonda nashr etilgan “Klassik islom 10 ” kitobida Sharq xalqlari tarixi va madaniyatiga doir muhim ma`lumotlar aks etgan. Rossiyalik sharqshunoslar orasida esa arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi bilan bog`liq masalalar, asosan, V.V. Bartold 11 , O.G. Bolshakov 12 , I.M.Filshtinskiy 13 , L.G.Landa 14 , T.A.Chistyakova 15 , T.Y.Irmiyayeva 16 , K.P.Matviyev 17 , M.V.Sokolovalarning 18 asarlarida o`z ifodasini topgan. Al-Andalusiya (Musulmon Ispaniyasi)da arab-musulmon madaniyatining shakllanishi hamda ushbu madaniyatning ko`pgina Yevropa mamlakatlariga ta`siri U.U.Mongomeri 19 , U.M.Uott va P.Kakia 20 , A.R.Korsunskiy 21 , X.Lalaguna 22 asarlarida atroflicha yoritilgan. Malakaviy ishning maqsad va vazifalari: Ushbu bitiruv malakaviy ishida ilmiy rahbar va maslahatchi tavsiyasiga ko`ra, maqsad va vazifalar reja asosida belgilandi. Bitiruv malakaviy ishining bosh maqsadi arab-musulmon madaniyatining ilk tarixiy shakllanish jarayonlarini tahlil qilish va o`ziga xosliklarini o`rganishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni belgilab oldik: 10 Грюнебаум Г.Э. Классический ислам. Очерк истории (600–1258). -М.: 1988. 11 Бартольд В.В. Cочинения VI. Работы по истории ислама и Арабского Халифата. -М.: Издательство «Наука», 1966. 12 Большаков О.Г. Очерки истории арабской культуры. –М.: 1982. 13 Фильштинский И.М. История арабов и Халифата 750-1517 г.г. -М.: Издательство «Восток-Запад», 2006. 14 Ланда Р.Г. История арабских стран. -М.: Восточный университет, 2005. 15 Чистякова Т.А. Арабский халифат. –М.: Издательство Учпедгиз. 1962. 16 Ирмияева Т.Ю. История мусуьмансского мира от халифата до блистательной порты. -M.: Издательство «Урал-книга». 2000. 17 Матвеев К.П. История Ислама. -М.: Издательство «Восток-Запад», 2005. 18 Соколова М.В. Мировая культура и искусство. –М.: Издательский центр “Академия”, 2007. 19 Монгомери У.У. Влияние ислама на средневековую Европу. –М.: «Наука», 1976. 20 Уотт У.М., Какиа П. Мусульманская Испания -M.: Издательство «Наука», 1976. 21 Корсунский А.Р. История Испании IX-XIII веков. –М.: Высшая школа, 1976. 22 Лалагуна Х., Испания: История страны. –М.: Издательство Мидгард, 2009. 10 - Arab-musulmon madaniyati tushunchasiga aniqlik kiritish va uning geografik kengliklarini belgilab olish; - Arab-musulmon madaniyatining tarixiy shakllanish bosqichlarini aniqlash; - Arab-musulmon madaniyatining tarkibiy qismlarini hamda uni shakllantiruvchi omillarini o`rganish; - Arab-musulmon madaniyatini ummaviylar va abbosiylar davridagi umumiy holatini alohida-alohida tarzda tadqiq etish; - Arab-musulmon madaniyatining Yevropa madaniyatiga ta`sirini o`rganish; - Al-Andalusiyada arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishini tahlil qilish. Shuningdek, biz bu mavzuni o`rganishda tarixiy voqea va hodisalarga obyektivlik va haqqoniylik tamoyillariga asoslangan holda yondashdik. Biz o`z pozitsiyamizdan turib, mavzu mazmunidan namuna va xulosalar chiqardik. Tarixni tahliliy va qiyosiy yoritish asosiy vazifamiz deb hisoblaymiz. Download 1.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|