' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
6.13. Metall ishlab chiqarish sanoatida boradigan reaksiya- larning sxemasiga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang:
a) F e 2 0 3 + Al -» A 1 ,0 3 + Fe
b) V , 0 5 + Ca -> C aO + V d) M n 2 0 3 + Si —» S i 0 2+ M n e) T iC l 4 + M g ^ M g C l 2+ T i 6.14. Q uyidagi o k s id la n is h - q a y ta r ilis h rea k s iy a la rin in g sxemalariga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: a) N H
3 + O,
N O + H , 0 b) P
2 0 5 + C ^ P + C 0 d) K C IO 3 + S -> KC1 + S 0 2 e) H 2S + H N O 3 -» S + N 0 2 + H 20
0 K N O , + K C IO 3 -» KC1 + K N O 3 g) s o
2 + h n o
3 + h
2 o - ^ h
2 s o 4+ n o 6 .1 5 . E lek tro n balans usuli bilan oksidlanish-qaytarilish reaksiyasining sxemasiga koeffitsiyentlar tanlang: N a l + N a lO , + H 2 S 0
4
I 2 + N a 2 S 0
4 + H 20 Olingan tenglamani ionli va qisqartirilgan ionli shakllarda qayta yozing.
Yechish. Reaksiyaning sxemasiga elem entlam ing 0 ‘zgargan oksidlanish darajalarini yozib chiqamiz: N a l + N a lO j + H 2 S 0
4 -> I
2 + N a
2 S 0
4 + H 20 Qaytaruvchi — N a l yoki I 1, oksidlovchi — N a I 0 3 yoki Г 5. Q a y ta ru v c h in in g o k s id la n g a n m a h s u lo ti va o k sid lo v c h in in g qaytarilgan mahsuloti molekular yoddir I2. Elektron tenglama tuzib, qaytaruvchi va oksidlovchi uchun h am d a ularning oksidlangan va qaytarilgan m ah su lo ti u c h u n koeffitsiyentlar topamiz: 0 1-1 e = I + 5 _ 0 1 + 5 e = I Olingan koeffitsiyentlardan 1° oldiga qo'yiladigan koeffitsiyent 6 ( 5 + 1 ) ni, b in o b arin , reaksiya sxemasidagi I, oldiga 3 ni q o ‘yamiz: 5 N a l + N a l O , + H 2 S 0
4 -» 3 I 2 + 3 N a 2 S 0
4 + H 20 D astlabki va oxirgi m o d d alarn i solishtirib, qolgan koeffi tsiyentlarni N a 2 S 0 4, H 2 S 0 4, H 20 tartibida ketma-ket aniqlaymiz: 5 N a I + N a l O , + 3 H 2 S 0 4 -> 31, + 3 N a 2 S 0
4 + 3 H , 0 T en g lam a n i ionli shaklda yozish u ch u n , eruvchan tu zlar (N al, N a I 0 3 va N a
2 S 0 4) formulalarini va kuchli kislota ( H 2 S 0 4)
ni to 'la dissotsilanadi deb hisoblab io n ko'rin ish id a, boshqa m oddalam ing formulalarini (I 2 va H , 0 ) o ‘zgarmagan ko'rinishda yozamiz. Reaksiya tenglamasini ionli shaklda hosil qilamiz: 572
= 31-, + 6 N a + + 3 S 0 2 / + 3 H , 0 Agar ionli shakldagi tenglamaning ch ap va o ‘ng tomonlaridagi moddalaming bir xil ionlarini teng miqdorda (ulartagiga chizilsin) qisqartirsak, u holda reaksiya tenglamasini qisqartirilgan ionli shaklda hosil qilamiz: 5 I- + lO j- + 6 H + = 3 I 2 + 3 H 20 6.16. Q u y id ag i o k s id la n is h - q a y ta r ilis h rea k s iy a la rin in g sxemalariga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: a) N a
7 S , 0 . + Br, + N aO H -> N a B r + N a 2 S 0
4 + H , 0 b) M n ( N O , ) 2
+ N aBiO, + H N 0 3 -» H M n 0 4 + B i 0 N 0 3 +
+ N a N 0 3 + H 20 d) C r 2 0 3 + B r 2 + N a O H -* N a 2 C r 0
4 + N a B r + H , 0 e) HCI + K M n 0 4-> M n C l 2 + C l 2 + KC1 + H 20 0 KBr + K M n 0 4 + H 3 S 0 4 -> Br 2 + M n S 0 4 + K , S 0 4 + H , 0 Olingan tenglam alarni ionli va qisqartirilgan ionli shakllarda tasvirlang. 6.17. Mis bilan konsentrlangan nitrat kislota orasidagi reaksiya ning sxemasiga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: Cu + H N O , -> C u ( N O , ) 2 + N 0 2 + H 20 Yechish. R eaksiyaning sxem asin i ato m la rn in g o ‘zgargan oksidlanish darajalarini ko‘rsatib, k o ‘chirib yozamiz: C u + H N O 3 -» C u ( N 0 3 ) 2 + N O , + H 20 Mis — qaytaruvchi, oksidlovchi — nitrat kislota. Reaksiyada ishtirok etayotgan nitrat kislotaning hammasi oksidlovchi emasligini hisobga olish kerak: uning bir qismi azotning oksidlanish darajasi o'zgarm asdan mis (II) nitrat hosil b o iish ig a sarflanadi. Elektron tenglamalarni tuzamiz va qaytaruvchi, oksidlovchi hamda ularning oksidlangan va qaytarilgan mahsulotlari oldiga qo'yish u ch u n koeffitsiyentlar topam iz: 0 +2 С u - 2 e = C u + 5
_ + 4
N + e = N Olingan koeffitsiyentlarni reaksiya sxemasiga qo ‘shamiz. N it rat kislota formulasi oldiga koeffitsiyent tanlashda, 2 mol H N O , qaytarilgani (bu elektron tenglamadan k o ‘rinib turibdi) va yana 2
mol H N 0 3 1 mol C u ( N 0 3), hosil b o ‘lishi uchun kerak bo'lishini hisobga olish kerak. B in o b a rin , H N O , oldiga q o ‘yiladigan koeffitsiyent 4 (2 + 2) bo'ladi: Cu + 4 H N 0 3 -> C u ( N 0 3)2+ 2 N 0 2 + H 20 Oxirgi navbatda suv formulasining oldiga koeffisiyent qo'yamiz: C u + 4 H N 0 3 = C u ( N 0 3) 2 + 2 N 0 2 + 2 H 20 6.18. Elektron balans usuli bilan metallarning konsentrlangan sulfat kislota bilan o'zaro ta ’sir etish sxemalariga koeffitsiyentlar tanlang.
a) Cu + H 2 S 0 4 —» C u S 0 4 + S 0 2 + H 20 b) Mg + H 2 S 0 4 -* M g S 0 4 + H 2S + H 20 d) К + H 2 S 0 4 -> K
2 S 0
4 + S + H 20 6.19. M etallarn in g n itrat kislotada erish reaksiyalarining sxemalariga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: a) Ag + H N 0 3 -> A g N 0 3 + N 0
2 + H 20 b) C u + H N 0 3
- 4 C u ( N 0 3) , + N 0 , + H 20 d) Ca + H N O , -» C a ( N 0 3 ) 2 + N 20 + H 20 e) M g + H N 0 3 -» M g ( N 0 3 ) 2 + N 2 + H 20 f) Mg + H N O , -» M g ( N 0 3 ) 2 + N H
4 N 0
3 + H 20 g) Fe + H N 0 3 -> F e ( N 0 3 ) 2 + N 0 2 + H 20 6.20. E lektro n balans usuli bilan reaksiyaning sxemasiga koeffitsiyentlar tanlang: N a
2 S 0
3 + K M n 0 4 + K O H -> N a 2 S 0
4 + K
2 M n 0
4 + H 20 Yakuniy tenglamani qisqartirilgan ionli shaklda yozing.
Qaytaruvchi va oksidlovchini aniqlaymiz: / N a
2 S 0
3 + K M n 0 4 + K OH -> N a 2 S 0
4 + K
2 M n 0
4 + H 20
N a 2 S 0 3 — q a y ta ru v c h i, K M n 0 4 — o k sid lo v ch i. E l e k tr o n tenglamalarni tuzamiz va qaytaruvchi, oksidlovchi oldiga q o ‘yish uchun koeffitsiyentlarni topamiz: 574
+4 _ + 6 S - 2 e = S Olingan koeffitsiyentlarni reaksiyaning sxemasiga q o ‘yamiz: +7 _
M n + e = M n N a ,S O , + 2 K M n O , + K O H -» N a ,S O , + 2 K ,M n O , + H , 0 4 2 4 2 4 2 Q o lg a n k o e ffitsiy en tlarn i quyidagi: is h q o r ( K O H ) , suv tartibida tanlab olamiz: N a
2 S 0
3 + 2 K M n 0 4 + 2K O H -> N a 2 S 0
4 + 2 K
2 M n 0
4 + H , 0 tenglamani ionli shaklda yozamiz: 2Na++ SOV+2K++ 2 M n 0 4 + 2 K > 2 0 H “ = = 2N a + SO2 ; + 4K ++ 2M nO ?4 + H
2 О Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini qisqartirilgan ionli shaklda yozamiz: S 0
32 + 2 M n 0 4 + 2 0 H ' = S 0 4 + 2 M n 0 4' + H 2 О
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining sxemalariga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang va tenglamani qisqartirilgan ionli shaklda yozing: a) K,S + K M n 0 4 + H
2 S 0
4 -» S + M n S 0 4 + K
2 S 0
4 + H 20 b) Z n + K C r 2 0 7 + H
2 S 0
4 -> Z n S 0 4 + C r
2 ( S 0
4) 3 + K^SO, + H , 0 d) S n S 0 4 + K M n 0 4+ H 2 S 0
4 -> S n (S 0 4), + M n S 0 4 + K
2 S 0
4 + H 20
e) N a l + K M n 0 4+ K O H -> 1, + K 2 M n 0 4 + N a O H 0 S + К С Ю 3 + H , 0 -> C l 2 + K
2 S 0
4 + H
2 S 0
4 g) N a
2 S 0
3 + K I 0 3+ H , S 0 4 -> I
2 + N a 2 S 0
4 + K
2 S 0
4 + H 20 6.22. Elektron balans usuli bilan ichki molekular oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarining sxemasiga koeffitsiyentlar tanlang: h n o
3 ^ n o
2 + o
2 + h 2o Yechish. Oksidlanish darajasi o ’zgargan atomlarni aniqlaymiz. H N O 3
2 + o
2 + h 2o ’ -2 +5
tuzib qaytaruvchi va oksidlovchi uch u n koeffitsiyentlarni topamiz: 575
2 0 - 4 е = 0 , 1 4 Olingan koeffitsiyentlarni reaksiyaning sxemasiga qo'yamiz: + 5
_ + 4
N + e = N 4 H N 0
3 -> 4 N 0 2 + 0
2 + H 20 Suv fo rm u la sin in g oldiga q o ‘yiladigan k oeffitsiyentlarni tanlaymiz: 4 H N 0 3
2 + 0
2 + 2 H 20 6.23. Ichki molekular oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining sxemalariga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: a) C u ( N 0 3) 2 —> C u O + N 0 2 + H , 0 b) N H 4
2 -> N 20 + H 20 d) K N 0 3—> K N 0 2 + 0 2 e) K C I 0 3-^ KC1 + O, f) K C 1 0 ^ K C l + 0 2
Elektron balans usuli bilan disproporsiyalanish reak siyasining sxemalariga koeffitsiyent tanlang: H N O , -> H N O , + N O + H , 0 2
j
2 Yechish. Oksidlanish darajasi o ‘zgargan atomlarni aniqlaymiz: H N 0 2
3 + N 0 + H 20 Elektron tenglamalarni tuzamiz va qaytaruvchi, oksidlovchi ham da ularning oksidlangan va qaytarilgan mahsulotlari uchun koeffitsiyentlar topamiz: N - 2 e = N +3 _
+2 N + e = N Olingan koeffitsiyentlarni reaksiyaning sxemasiga qo'yamiz. Bunda H N O , oldiga qo'yiladigan koeffitsiyent 3 (1 + 2 ) ga teng i3 bo'lishi kerak, chunki N bir vaqtning o'zida ikkita elektron tengla malarda qatnashadi. Quyidagini hosil qilamiz: 3 H N O , = H N O , + 2 N O + H , 0 2 j
2 6.25. Disproporsiyalanish reaksiyalarining sxemasiga elektron balans usuli bilan koeffitsiyentlar tanlang: a) K
2 M n 0
4 + C 0
2 -» K M n 0 4 + M n 0 2 + K
2 C 0
3 b) К С Ю 3 -> K C 1 0 4 + KC1 d) C l 2
3 + H 20 e) KCIO KC1 + K C 1 0 3 0 S + K OH -> K,S + K 2 S 0
3 + H 20
g) N a 2 S 0 3 N a 2S + Na,SO„ 6.26. O k sid la n is h d arajasi t o 'g 'r i s i d a g i ta s a v v u r la r d a n foydalanib, organik birikma ishtirokidagi reaksiyaning tenglamasini yozing:
C 6 H 12 0
6 + K M n 0 4 + H
2 S 0
4 - » C 0 2 + M n S 0 4 +
+ K 2 S 0 4 + H 20 Yechish. Oksidlanish darajasi o ‘zgargan atomlarni ko‘rsatib reaksiya sxemasini qayta yozamiz: C 6 H l 2 H 6 + K M n 0 4 + H
2 S 0
4 - * C 0
2 + M n S 0 4 +
+ K 2 S 0 4 + H , 0 Bundan ko'rinib turibdiki, C (H | 2 0 6 — qaytaruvchi, K M n 0 4 — oksidlovchi. Elektron tenglam alar tuzam iz va oksidlovchi, qaytaruvchi h am d a oksidlangan va qaytarilgan m ahsulotlar u c h u n koeffi tsiyentlar topamiz: 0 _
+4 6 C - 2 4 e = 6 C 5 +7
_ +2
M n + 5 e = M n 24 Olingan koeffitsiyentlarni reaksiyaning sxemasiga qo'yamiz: 5C 6 H | 2 0 (i + 24KMn04 + H ,S 0 4 - >
ЗОСО, + 24M nS04 + K ,S 0 4 + H20
Qolgan koeffitsiyentlarni quyidagi K 2 S 0 4, H 2 S 0 4, H 20 tartibda tanlaymiz. Reaksiyaning oxirgi ko'rinishi quyidagicha bo'ladi: 5 C
6 H 12 0 (i + 2 4 K M n 0 4 + 3 6 H , S 0 4 -> ЗОСО,
+ 2 4 M n S 0 4 + + 12K
2 S 0 4' + 6 6 H 20 6.27. Oksidlanish darajasidan foydalanib, organik birikmalar ishtirok etadigan quyidagi reaksiyalam ing sxemalariga koeffi tsiyentlar tanlang: a) C , H 6 + 0 , - » C 0 2 + H 20 b) H 2
2 0 4 + K M n 0 4 -» C O , + K 2 C 0
3 + M n 0 2 + H 20 d) C H 3 O H + K 2 C r , 0
7 + H
2 S 0
4 -> H C O O H + C r 2 ( S 0
4) 3 +
+ K 2 S 0 4 + H 20 ' e) C „ H „ 0 M + K , C r , 0 7+ H 2 S 0 4
- 4 C 0 2 + C r , ( S 0 4), + + K 2 S 0 4 + H 20 f) C H 20 + K M n 0 4+ H 2 S 0 4 -> H C O O H + M n S 0 4 +
+ K 2 S 0 4 + H 20 6.28. E le k tro n b alan s u s u lid a n foydalanib reaksiyaning tenglamasini tuzing: M n
3 0 4 + Al —> A 1 ,0 3 + M n Yechish. Oksidlanish darajasi o ‘zgargan atomlarni aniqlaymiz: + 8/ 3 0
3
0 МП 3 О 4 + Al -> A1 2 0
+ M n Kasrli oksidlanish darajalari misolida koeffitsiyentlarni tanlash butun sonli oksidlanish darajalari kabi olib boriladi. M odda miqdori 1 mol b o ‘lgan A l,0 , tarkibida 2 mol aluminiy, 1 mol M n 3 0
da esa — 3 mol marganes bo'lishini hisobga olgan holda, elektron tenglamalarni tuzamiz: 0 _ +3 2 Al -
6 e = 2 Al +8 / 3 _
0 2 M n +
8 e = 3 M n Q aytaruvchi, oksidlovchi h a m d a u larn ing oksidlanish va qaytarilish m ahsulotlari oldiga q o ‘yish uch u n koeffitsiyentlar topamiz: 0 _ +3 2 A l - 6 e = 2A l 4 3
+K /3 _
0 3 M n + 8 e = 3 M n З М п , 0 , + 8A1 4 A L O ,+ 9 M n 3
2 j 6.29. E lek tro n balans usulidan foydalanib, o ksidlanish- qaytarilish reaksiyalarining sxemalariga koeffitsiyentlar tanlang: a) F e 30 4 + H , —> F eO + H 20 b) N a N 3 - » N a + N 2 d) C 3H 8+ 0 2 ^ C O , + H , 0 e) N a 2S40 6+ K M n 0 4+ H N O , -» N a , S 0 4 + H 2S 0 4 + + M n ( N 0 3)2 + K N 0 3 + H 20 0 M n 30 4 + K C I 0 3 + K ,C O , -> K2M n 0 4 + KC1 + C 0 2 6.30. Elektron balans usulidan foydalanib,quyidagi sxema bo'yicha boradigan reaksiyaning tenglamasini tuzing. As,S, + H N O , -> H ,A sO , + SO, + N O , + H , 0
Oksidlanish darajasi o'zgargan atomlarni aniqlaymiz: + 3 -2 +5 A s 2S3 + H N 0 3 H 3
4 + S 0
2 + N O , + H tO Ushbu reaksiyada azot N +5oksidlovchi, qaytaruvchi esa — mishyak As+3 va oltingugurt S'2 dir. Bunday holda ikkala qaytaruvchi tom onidan beriladigan elektronlar sonini hisoblash kerak. M o d d alar form ulalaridagi koeffitsiyentlarni hisobga olgan holda, elektron tenglamalarni yozamiz: 2 A s - 4 e 3 S -1 8 e — 22 e
- 4 2 As
+4 3 S
+5
_ +4 N + e - ^ N 22 Topilgan koeffitsiyentlarni reaksiyaning sxemasiga qo'yamiz, so'ngra suv oldiga qo'yish uchun koeffitsiyent tanlaymiz. Quyidagini hosil qilamiz: A s
s 0 4 + 3SO , + 2 2 N O , + 8 H 20 6.31. Oksidlanish darajasidan foydalanib, quyidagi oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarining sxemalariga koeffitsiyentlar tanlang: a) K M n 0 4 -> K 2M n 0 4 + M n 0 2 + 0 2 b) C u 2S + O, + C a C 0 3 —» C u O + C a S 0 3 + C O , d) F e C l2+ K M n 0 4+ H C l -» F e C l3 + C l2+ M n C l ,+ K C l , + H , 0 Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|