” kafedrasi fanidan mustaqil ishi mavzu: sulfidlarni bakterial tanlab eritish

Tanlab eritish- umumiy ma'noda eritma deb olsak, qattiq materialning bir yoki bir nechta komponentlarini eritmaga , odatda suvga o'tkazish. Tanlab eritish quyidagilarni anglatadi:
1. Minerallar va jinslardagi eruvchan tuzlarni suv bilan yuvish jarayoni. Masalan, oltingugurtning ayrim turlarini ko'mirdan yuvish, ko'mirni tuzsizlantirish va boshqalar.
2. Minerallarning kristall panjarasidan ishqoriy va ishqoriy yer metallarini ajratib olish jarayoni: masalan, slyudalardan suvsizlanish natijasida gidromikozli minerallar hosil bo'ladi.
3. Gidrometallurgiya jarayonining ishlashi. Rudalar va ularni boyitish mahsulotlari ( konsentratlar, oraliq mahsulotlar ), pirometallurgiyani qayta ishlash mahsulotlari (shlaklar, matlar, anod shlamlari, shuningdek, qayta ishlanadigan metallar va qotishmalar chiqindilari) yuviladi. Tanlab eritish usuli uran, oltin, mis, rux, molibden, volfram, alyuminiy va boshqalarni olishda keng qo'llaniladi.
Jarayon uch bosqichdan iborat: reaktivlarni qattiq sirtga etkazib berish; kimyoviy reaktsiya; erigan reaktsiya mahsulotlarini eritmaga olib tashlash. Ko'pincha tanlab eritishda diffuziya hodisasi sodir bo'ladi, ya'ni jarayonning tezligi birinchi va uchinchi bosqichlar tomonidan boshqariladi. Shu bilan birga, kinetik rejim ham mumkin, bunda kimyoviy reaksiya sekin bosqich, shuningdek aralash diffuziya-kinetik rejim. Materialning zarracha hajmining pasayishi, haroratning oshishi (ayniqsa, kinetik rejimda) va diffuziya hududida - aralashtirish intensivligining oshishi bilan tezlashadi. Tanlab eritish ishlov beriladigan materialning tabiati, tarkibi va holatiga qarab turli usullar bilan amalga oshiriladi. Masalan, oltin, uran va sulfid konsentratlarini tanlab eritish pulpa aralashtirish bilan amalga oshiriladi. Oksidlangan rudalardan misni olishda boksitlardan aluminatlar va boshqalardan tanlab eritiladi . Yuvish materialga mexanik-kimyoviy, ultratovushli, biologik va termal ta'sirlar bilan birga amalga oshirish mumkin.
Bakteriologik qurol deganda, bakterial vositalar bilan ta'min langan har xil qurol, asbob va moslamalar tushuniladi. Bakteiia vositalar kasallik tug'diruvchi mikroblar (bakteriyalar, viruslai rikketsiyalar, zamburug'lar) va bakteriyalardan chiqadigan zahar lar — toksinlardir.
Dushman bakteriologik quroldan odamlarni, qishloq xo'jalD hayvonlarini va o'simliklarni shikastlash uchun foydalanadi. B qurolning jangovar xossalari jumlasiga odam va hayvonlarni ko'pla kasallanishi, ta'sir etish vaqtining juda uzoqqa cho'zilishi (masalar kuydirgi kasalligi tug'diruvchi mikroblaming tortishuv formulalai shikastlash ta'sirini bir necha yil saqlab tura oladi), tashqi muhitd mikrob va toksinlarni payqashning qiyinligi, ta'siri yashiri (inkubatsiya) davrining uzoq bo^llishi, kasallik tug'diruvchi mik roblar va toksinlarning germetik qilinmagan yashirinish joylarig va xonalarga havo bilan birga kirib, ulardagi odam va hayvonlan zaharlay olish xususiyati kiradi.
Mikroblarni faqat laboratoriyalarda maxsus asboblar yordan bilangina aniqlash mumkin.Himoyalanmagan odam va hayvonlc
zaharlangan havo bilan nafas olish, mikrob va toksinlarning ko'z, burun, og'zining shilliq pardalariga hamda shikastlangan teriga tushishi, zaharlangan oziq-ovqat va suv iste'mol qilish, zahar­langan hasharotlar va kanalaming chaqishi natijasida zaharlanish mumkin.
Kk odamga bevosita kontaktda bo'lish oqibatida yuqish xususiyati kontagiozlik deyilib, bunday kasalliklar esa, kontagioz kasalliklar, deb ataladi.
Dushman inson va hayvonlarni zaharlash uchun har xil yuqumli kasalliklar — vabo, psittakoz, gripp, tulyaremiya, brutsellyoz, kuydirgi, o'lat, epidemik tepkili tif, natural chechak, Ku-isitma va boshqa kasalliklar tug'diruvchi mikroblardan foy- dalansa ham bo'ladi. Bundan tashqari, og'ir zaharlaydigan bo- tulinik toksin ishlatilishi ham mumkin.
Dushman hayvonlarni zaharlash uchun yashchur, qoramol vabosi, cho'chqa vabosi, kuydirgi, qo'y, echki chechagi, manqa, brutsellyoz va boshqa kasalliklar tug'diruvchilardan foydalanishi mumkin. Qishloq xojaligi o'simliklarini shikastlash uchun turli vositalar ishlab cliiqilgan. Bunday vositalar jumlasiga g'alla o'simliklari hamda kartoshka fito-ftorozasi va boshqa kasallik tug'diruvchilar kiradi. Dushman o'simliklarni shikastlash uchun hasharotlardan qishloq xojaligi o'simliklari, o'rmon va bog'lar zararkunandalaridan (zararli cherepashka, amerika oq kapalagi, tog' ipak qurti, kolorado qo'ng'izi va boshq.) shuningdek, ba'zi kimyoviy moddalar, masalan, gerbetsidlardan foydalanish ehti- moli ham yo'q emas.
Dushman bakteriologik qurol ishlatish ehtimoliga yaqin bo*- Igan obyektlar aholi yashaydigan yirik punktlar, ma'muriy va siyosiy markazlar, temiryoM uzellari, dengiz va daryo portlari, ta'minot bazalari, oziq-ovqat omborlari va yem-xashak omborlari, suv bilan ta'minlash manbalari, yirik chorvachilik xo'jaliklari ekinzorlar va o'rmonzorlardir.
Dushman bakterial vositalarni joylar va suv havzalarini za­harlash uchun har xil qurollarga joylashgan suyuq va quruq retsepturalar tarzida ishlatishi mumkin. Bakterial vositalar ae- rozollar uchun, ayniqsa, xavflidir, chunki bunday hollarda odam va hayvonlarga havo orqali, odatda, yuqmaydigan kasalliklar tarqatuvchi vositalar ishlatilishi mumkin.
Mikroblar va toksinlar joylashgan qurollar bakteriologik qurollar, deb ataladi. Bakterial retsepturalar purkalganda havoda muallaq tarqalgan juda mayda zarrachalardan iborat bulut liosil bo'ladi. Bunday bulut aerozolli bulut, deb ataladi.
Bakterial vositalarni moMjalga yetkazish uchun aviatsiya bombalari, ampulalar, paketlar, qoplar, qutilar, har xil masofaga uchib bora oladigan raketalar. xilma-xil to'qish aviatsiya asboblari (masalan, bakterial aerozollar solingan generatorlar) ishlatilishi mumkin. Bakterial vositalarning aerostatlar (havo sharlari)dan tashlanishi ehtimoldan holi emas. Dushman diversantlardan, foydalangan holda, turar joylarni, xizmat xonalarini, oziq-ovqat, yem-xashak omborlarini, suv bilan ta'minlash manbalarini, suv omborlarini zaharlashi mumkin.
Bakterial zaharlanish o'chog'i, yuqumli kasalliklar tarqalish manbayi hosil qiladigan bakterial vositalarning bevosita ta'sirida bo'lgan hududdir. Bakterial zaharlanish o'chog'ining tavsifi va ko'lami dushman tomonidan ishlatilgan bakteriologik qurolning turiga, kasallik tug'diruvchilarning biologik xususiyatlariga va ular- ning ishlatilish usuliga, indikatsiyaninig va davolash profilaktik hamda dezinfeksiya tadbirlari o'tkazishning qanchalik samarali ekanligiga bog'liq. Bakterial zaharlanish o'chog'ining hosil bo'lishiga metereologik sharoit va joyning relyefi ta'sir ko'rsatadi. Bakterial zaharlanish o'chog'i bir necha yuz va bir necha ming kvadrat kilometr maydonni qamrab olishi mumkin.
Bakterial vositalarning odam yoki hayvon organizmiga ta'sir etish turg'unligi kasallik tug'diruvchilar va kasallik tarqatuvchilar turiga, shuningdek, meteorolik sharoitga (shamolning tezligi va yo'nalishi, havoning haroratiga namligiga, quyosh radiatsiya va boshqalarga) bog'liq bo'ladi. Masalan, bakterial zaharlanish o'chog'ining turg'unligiga havoning harorati katta ta'sir ko'rsatadi, past haroratlarda bakterial zaharlanish o'choqlarida kasallanish o'choqlari uzoqroq vaqt saqlanadi. Yozda yuqori darajada va quyosh radiatsiyasi intensiv bo'lganda, patogen mikroblari tez halok bo'ladi.
Bakterial bulut jarlarda, daralarda, hovlilarda, yopiq xona- larda va boshqa joylarda turib qolishi mumkin. Himoyalanish tadbirlarini o^lz vaqtida ko'rish uchun bakteriologik hujum bo'lganlik alomatlarini o^fcz vaqtida aniqlay bilish kerak. Bu alomatlar quyidagilardan iboratdir: qurollar portlagan joylarda, tuproqda,
o'simliklarda va buyumlarda suyuqlik tomchilari yoki kukun moddalarining bolishi (bakteriologik, qurollar portlaganda, odat- dagi qurollar portlagandagiga qaraganda, sekinroq ovoz chiqadi); tutun yoki tumandan iborat yengil tutun hosil bolishi; uchib o'tayotgan samolyot ketidan sekin-asta cho'kuvchi va tarqaluvchi qora yo'llar hosil bolishi; joyda juda ko^kp hasharot va kemiruv- chilar to'planishi; qishloq xojaligi hayvonlari va yowoyi hayvonlar- ning ko^kplab kasallanishi, oMimi kuzatiladi. Yuqorida bayon etil- gan alomatlardan birortasi payqaldi deguncha, himoyalanish tad- birlari darhol (gazdan himoyalanish niqobi, respirator, niqob, te- rini va ko'zni himoya qilish vositalari) qo'llaniJadi.
«Bakterial zaharlanish» xabari dushman bakterial vositalar ishlatgan taqdirdagina radio tarmog'i orqali beriladi. Bu xabar zaharlangan joydagi aholini kasallik tug'diruvchi mikrobning turi, undan himoyalanish usuli va qilinadigan ishlar tartibi to'g'risida ogohlantiriladi.
Biror joyda yuquinli kasalliklar payqaldi deguncha karantin e'lon qilinadi. Karantin e'lon qilingan hudud «Karantinli zona», deb ataladi. Bu zona tola izolatsiya qilinadi, maxsus belgilar bilan ifodalanadi va qurollangan soqchilar bilan qo'riqlanadi. «Karantmli zona»ga kirish va undan chiqish taqiqlanadi. Bu zonada komen- dantlik xizmati tashkiJ etiladi. Bu xizmat fuqarolar yurish turishi- ning belgilangan rejimini ta'minlaydi.
Karantinning qancha vaqt davom etishi kasallikning tavsifiga bogliq bo'ladi. Zaharlanish o'chogl tugatilgandan keyin va kasallik paydo boMish imkoniyatiga barham berilgandan keyingina karantin holati tugatiladi. Agar uncha xavtli boMmagan kasallik tug'diruvchi Qo'llanilgan bo'lsa, zaharlanish o^vchog'ida karantin o^krniga observatsiya e'lon qilinadi. Observatsiya zaharlanish o^kchog^kidagi odamlarga va shaxsiy tarkibga kuchaytirilgan tibbiy nazorat o'matib, kasallanganlarni aniqlash va ularni izolatsiya qilish, ehtiyot emlashlarini o'tkazish, aholi guruhlarining bir-biriga yaqinlashuvini cheklashni ko'zda tutadi. Observatsiya hududiga kirish va undan chiqish muhim sanoat inshootlarida ishlovchilar va ehtiyot emlovlardan o'tganlargagina ruxsat etiladi. Observatsiya zonasidan chiqishda barcha fuqarolar va shaxsiy tarkib to^kliq sanitar ishlovidan o'tkaziladi. KasallanganJigi gumon qilingan kishilarning observatsiya hududidan chiqishiga ruxsat etiimaydi.
Himoya qilish tadbirlari orasida turar joylarni, hovli va umum- foydalanish joylarini doimo ozoda saqlash katta o'rin tutadi. Shaxsiy gigiyena talablarini juda yaxshi bajarish zarur, shaxsiy gigiyena talablari jumlasiga har haftada hammomga tushib, ichki kiyimlarni va yostiq jildlari bilan choyshablarni almashtirish, qo'llarini va sochini ozoda tutish, kiyim bosh, poyabzal va boshqalarni har kuni tozalab turish va shu kabilar kiradi.
o'ta yuqumli ko'pgina xastaliklarning asosiy manbayidan biri— kasal odamning paydo bo'lishi atrofidagilar uchun xavfli. Yuqumli kasallikning dastlabki alomatlari payqaldi deguncha, eng yaqindagi davolash muassasasiga xabar berish kerak. Bunday kasallik alomatlari haroratning birdan ko'tarilib ketishi, bosh og'rig'i, et uvishishi, darmon qurishi, ko'ngil aynishi, qayt qilish, ich ketishi va boshqalardir.


XULOSA
Davriy sistemaning 40 dan ortiq elementlari (odatda metallar) oltingugurt bilan birikmalar hosil qiladi. Ba'zida bunday birikmalar tarkibida mishyak, antimon, selen, vismut yoki tellur mavjud.Shunga ko'ra, bunday minerallarga arsenidlar, antimonidlar, selenidlar, vismutidlar va telluridlar deyiladi. Vodorod sulfid hosilalari bilan birgalikda ularning barchasi o'xshash xususiyatlari tufayli sulfidlar sinfiga kiritilgan.
Ushbu sinf minerallariga xos kimyoviy birikma metall komponent bilan kovalentdir. Eng keng tarqalgan tuzilmalar koordinatsion, orol (klaster), ba'zan qatlamli yoki zanjirli tuzilmalardir.