= NextPart 01D9898F. 67F86140

MIME-Version: 1.0 Content-Type: multipart/related; boundary="----=_NextPart_01D9898F.67F86140" ?????? ???????? ???????? ???-????????? ? ????? ?????, ????? ?????????? ?????? ???-??????. ???? ?? ?????? ??? ?????????, ??????, ?????? ??????? ??? ???????? ?? ???????????? ????? ???-??????. ????????? ???????, ?????????????? ???-??????, ???????? Windows® Internet Explorer®. ------=_NextPart_01D9898F.67F86140 Content-Location: file:///C:/CE4C1D94/Audit.htm Content-Transfer-Encoding: quoted-printable Content-Type: text/html; charset="windows-1252"

O’zbekiston Respublikasining moliyaviy nazorat tizimida auditning tutgan o’rni
Reja:
= 1.    Auditor kim
= 2.    Audit tarixi
= 3.    Moliyaviy nazoratda audit
Auditor – auditor malaka sertifikatiga ega bo’lgan jismoniy shaxsdir. Agar auditor = auditorlik tashkilotining shtatida turgan bo’lsa yoki auditorlik tashkiloti u bilan fuqarolik-huquqiy tusdagi shartnoma tuzgan bo’lsa, u auditorlik tekshiruvi o’tkazishga jalb etilishi mumkin. Auditor auditorlik tekshiruvini sifatsiz o’tkazganligi, tijorat sirini oshkor etganligi hamda boshqa hatti-harakat-l= ari oqibatida auditorlik tashkilotiga zarar etkazganligi uchun qonun hujjatlari= ga muvofiq auditorlik tashkiloti oldida javobgar bo’ladi.
Auditor yordamchisi
• Auditor yordamchisi auditor malaka sertifikatiga ega bo’lmagan va auditorlik hisobo= tida, auditorlik xulosasida, auditorning ekspert xulosasida hamda auditorlik tekshiruvini o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan boshqa rasmiy hujjatda imzo chekish huquqiga ega bo’lmagan tarzda auditorning topshirig’iga binoan auditorlik tekshiruvida ishtirok etayotgan jismoniy shaxsdir.
• Auditorlik tekshiruvini amalga oshirishda olingan ma’lumotlarni oshkor etmaslik majburiyati auditorning yordamchisiga nisbatan tadbiq etiladi.
• Auditorning yordamchisi sifatida ishlangan vaqt auditor malaka sertifikatini olish uchun zarur bo’ladigan ish stajiga qo’shiladi.
Audit tarixi
• Ayrim manbalarga ko’ra buxgalter-auditor kasbi XVII asrning o’rtalarida Yevropaning aksiyadorlik kompaniyalarida aksiyadorlar, kreditorlar va sol= iq xizmati xodimlari o’rtasidagi munozarali masalalarni hal qilib berish zarurati tufa= yli shakllana boshlagan. O’sha paytlarda mustaqil faoliyat ko’rsatib, korxonani= ng ishlab chiqarish moliya faoliyati to’g’risida aniq xulosa beradigan mutaxassislarga ehtiyoj kuchaygan.
• Natijada, 1862 yili Angliyada, 18= 67 yili Fransiyada, 1937 yili esa AQShda majburiy audit to’g’risidagi qonun qa= bul qilingan. Hozirgi paytda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda o’zin= ing tashkiliy huquqiy infratuzilmalariga ega bo’lgan audit institutlari faoliyat ko’rsatmoqda.
Auditorlik faoliyatining rivojlanishi
• Auditorlik kasbi turli xil mamlakatlarda turlicha nomlanib kelingan. Masalan, Amerikada (Public Accountant) jamoatchi-buxgalter, Fransiyada (“Diplôme d'Expertise Comptable= ” (DEC) ) buxgalter ekspert yoki schyotlar bo’yicha komissar, Germaniyada xo’jalik nazoratchisi, yoki kitoblar (Das Buch) nazoratchisi, q= ator anglo-saksoniya mamlakatlarida kompaniyaning moliyaviy faoliyatini nazorat qiladigan taftishchi kabilar.
• Auditorlik faoliyatining rivojlan= ishiga 1929-1933 yillarda jahon iqtisodiy tanazzuli katta turtki bo’ldi. Bu davrda aksiyadorlik jamiyatlari va boshqa korxonalarning ko’pchiligi inqirozga yuz tutdilar. Natijada hisobotlarni, xususan, balans, foyda va zararlar to’g’risidagi hisobot ma’lumot= larini tasdiqlash tartibini qat’iy belgilash, ularning to’g’riligi va haqqoniyligi= ni mustaqil auditorlar tomonidan tekshirish ehtiyoji yuzaga kelgan.=
• Audit XIX asr= o’rtalarida Shotlandiyada ham vujudga kela boshlagan. Ingliz temiryo’lchila= ri, sug’urta va boshqa investorlar Shimoliy Amerikaga yo’l olishganida ular bil= an birga yirik ingliz sarmoyador (kreditor)larining manfaatlarini himoya qiladigan mustaqil taftishchi-auditorlar ham birga borganlar.
• 1844 yilda Angliyada aksiyadorlik kompaniyalarining buxgalteriya schyotlarini, aksiyadorlarga beriladigan hisobotlarni yiliga kamida bir marta mustaqil buxgalterlar tekshiruvidan majburiy o’tkazilishini talab qiladigan qonunlar chiqarilgan.
• Dastlab auditorlik vazifalari aniq belgilanmagan bo’lib, barcha investorlar, aksiyadorlar, kreditorlar auditorlarni o’zlarining himoyachisi sifatida qabul qilganlar. <= /span>
• Auditorlar haqida ularni aksiyado= rlar oldidagi mas’ul shaxslar deb qarash 1929 yilda «Kompaniyalar to’g’risidagi qonun» chiqarilishi bilan o’zgardi. Ushbu qonunga muvofiq barcha kompaniyal= ar o’zlarining moliyaviy hisobotlarida foyda va zararlarni majburiy ravishda ko’rsatishlari belgilab qo’yildi.
Auditorlik faoliyati 3 xil rivojlanish bosqichidan o’tdi:
= 1.    Tasdiqlovchi audit – bunda asosan hisob registrlari va hujjat= lar tekshirildi.
= 2.    Maqsadli sistemali audit – bu bosqichda muomala (operatsiya)larn= i nazorat qilish sistemasini kuzatish imkoniyati yaratildi.=
= 3.    Tavakkalchilikka asoslangan audit - sistemani nazorat qiluvchi shaxslar tomonidan qabul qili= ngan boshqaruv qarorlariga baho beriladi.
Auditning predmeti, obyekti = va usullari tavsifi
Аuditning maqsadi – bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisobotini yoki u bilan bogʼliq moliyaviy axborotni ushbu hisobot yoki axborotning qonun va boshqa normativ hujjatlarga muvofiqlik darajasi toʼgʼrisida xulosa chiqarish maqsadida tadqiq etishdir.
Аudit fanining predmeti
• Аudit fanining predmeti xo&= #700;jalik yurituvchi subʼektlar va ularning faoliyatl= ari hisoblanadi. Maʼlumki korxonalar oʼz ustavlariga asosan faoliyat yuritadilar. Ushbu faoliyat jarayonida moliyaviy, mehnat va moddiy resurslardan foydalaniladi. Korxonaning resurslari doimo daromadga, foyda olishga qaratilgan boʼlishi kerak. Аuditning predmetiga moliyaviy hisobotning toʼgʼriligi, hisob siyosatiga toʼliq a= mal qilinishini tekshirish ham kiradi. Аuditning predmeti va obʼekti mijoz bilan tuzilgan shartnomaga bevosita bogʼliq boʼ= ;ladi.
Аuditning obʼektlari
Mulklarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtiri= sh bilan bogʼliq boʼlgan operatsiyalar. Moliyaviy natijalarni shakllantiruvchi koʼrsatkichlar (xarajatlar, daromadlar, foyda va zararlar)
Valyuta operatsiyalari
= 1.    Tashqi iqtisodiy faoliyat, tashqi sarmoyalar, tovar birjalari
= 2.    Hisob-kitob operatsiyalari (debitorlik, kreditorlik qarzlari)
= 3.    Qimmatli qogʼozlar bilan bogʼliq jarayonlar.
Audit nazariyasi va amaliyotida ushbu usullarning quyi= dagi turlari keltirilgan:
solishtirish usuli (iqtisodiy hodisalar, ko’rsatkichlarni o’zaro va biznes-reja bilan solishtirish);
gipoteza usuli (hodisalarning sodir bo’lishi, natijalari turli shart-sharoitlarni e’tiborga olgan holda o’rganiladi. Bunday usul ko’pincha “yashirin iqtisodi= yot” natijalarini aniqlashda keng foydalaniladi);
tahlil va sintez usuli (audit ob’ekti bo’lgan ma’lum ko’rsatkich omillar asosida o’rganiladi, mavjud ichki imkoniyatlar aniqlanadi);
taftish usuli (korxonaning faoliyatiga to’liq baho berish uchun barcha operatsiyalar tasdiqlovchi nazoratidan o’tkaziladi);
inventarizatsiya usuli (korxonadagi huquqiy aktivlar va majburiyatlarning buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga monandligi tekshiriladi);
kalkulyatsiya usuli (bajarilgan ishlar, ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlarning tannarx= i, umumiy ovqatlanish korxonalarda esa taomlarning sotilish bahosi aniqlanadi)= ;
ekspertiza usuli (hujjatlarning realligini, haqqoniyligi, mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlari laboratoriya yo’li bilan aniqlanadi);
buxgalteriya schyotlari va ikkiyoqlama yozuv usuli ( korxona aktivlari va majburiyatlari= ning harakati hamda qoldiqlari buxgalteriya hisobi schyotlari orqali tekshirilad= i);
balans usuli (korxonadagi hodisalar, jarayonlarni rasmiylash-tirish, dastlabki ma’lumotlarni umumlashtirish orqali nazorat qilish).
O’zbekiston Respublikasining moliyaviy nazorat tizimida auditning tutgan o’rni va fanning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liq jihatlar= i
Davlat moliyaviy nazoratining ob’ekti bo’lib, O’zbekiston Respublikasi byudjeti va boshqa qonunchilikka rioya qilinishini tahlil qilis= h va tekshirish orqali uning buzilishiga yo’l qo’ymaslik, buzilish holati sodir bo’lsa, aniqlash va kamchiliklarni bartaraf etish hisoblanadi. <= /span>
Huquqiy asoslari
1. Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 24-oktabrdagi 870-son O‘zbekiston Respublik= asi Moliya vazirligining Davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi to‘g‘risida Qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 1-iyuldagi O‘RQ-546 sonli O‘zbekiston Respublikasining Hisob Palatasi to‘g‘risida Qonuni.
3. O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 26-maydagi 78-II-sonli “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish haqida Qonuni.
4. O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 25-fevraldagi 677-sonli “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish haqida Qonuni. 2021-yil 26-maydan kuchga kirgan.
Davlat moliyaviy nazorati quyidagicha guruhlashtiriladi:
Nazoratni amalga oshiruvchi organning bog’liqligiga qarab, ichki = va tashqi davlat moliyaviy nazoratiga bo’linadi;
Byudjetning tegishli darajasiga bog’liq holda, davlat boshqaruvi darajasiga ko’ra Respublika va mahalliy darajada amalga oshirilad= i.
Davlat moliyaviy nazorati organlari tizimiga quyidagilar kiradi:
= 1.    O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi;
= 2.    O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligining Davlat moliyaviy nazorati departamenti va uning hududiy bo’linmalari;
= 3.    Davlat boshqaruvi respublika va mahalliy organlarining = ichki nazorat xizmati.
Bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda moliyav= iy nazoratning quyidagi tashkiliy tizimidan foydalaniladi:
= 1.    Davlat moliyaviy nazoratining oliy organi schyotlar palatasi yoki davlat bosh auditorlik apparati bo’lib, u bevosita parlament yoki prezidentga bo’ysunad= i. Uning asosiy vazifasi davlat byudjetining xarajatlar qismini umum nazorat qilishdir.
= 2.    Soliq boshqarmasi. Hukumatga yoki moliya vaziriga bo’ysunadi, davlat byudjeti daromadlar qismining to’ldirilishini nazorat qiladi.
= 3.    Vazirliklardagi nazorat taftish bo’linmalari byudjet tomonidan mablag’ bilan ta’minlanib, davlat moliyaviy nazoratining oliy organi yoki tegishli vazirlikka bo’ysuna= di. Asosiy vazifasi byudjet mablag’larining to’g’ri sarflanishini nazorat qiladi.
= 4.    Mustaqil auditorlik moliyaviy nazorat balans ma’lumotlarining to’g’riligini, amalga oshirilgan muomalalarning qonuniyligini shartnoma asosida nazorat qiladi. Nodavlat sektoridagi korxona va tashkilotlarga h= am shartnoma asosida hisob va moliya masalalari bo’yicha maslahat (konsultatsi= ya) beradi.
Davlat moliyaviy nazorati organlari o’zining vakolati doirasida quyidagi nazorat turlarini amalga oshiradi:
= 1.    kompleks nazorat – aniq davr bo’yicha hamma masalalar bo’yicha nazorat ob’ektlarini tekshirish va faoliyatini baholash;
= 2.    tematik nazorat – aniq davr bo’yicha ayrim masalalar bo’yicha nazorat ob’ektlarini = tekshirish va faoliyatini baholash;
= 3.    muqobil nazorat – uchinchi shaxs nazorati, tekshirilayotgan savol doirasida asosiy nazorat ob’ekti bilan bog’liq faqat o’zaro munosabatlar savollari qarab chiqiladi;
= 4.    qo’shma nazorat – davlat moliyaviy nazorati organlari boshqa davlat organlari bilan hamkorlikda o’tkazadigan nazorat.
Audit va Davlat moliy= aviy nazorat departamenti boshqarmasi farqi
Audit – bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisob = va u bilan bog’liq moliyaviy axborotlarini me’yoriy hujjatlarga muvofiqlik darajasi to’g’risida xulosa chiqarish maqsadida tadq= iq etilishidir.
O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligining Davlat moliyaviy nazorati departamenti - korxona, kompaniya, tashkilot, muassasalar moliya xoʻjalik faoliyatini, mansabdor shaxslarning xizmat faoliyatini, hujjatlar, byudjet muassasalarida byudjetdan ajratilgan mablagʻlarning maqsadli sarflanishi; buxgalteriya yozuvlarining toʻgʻri yuritilishini tekshirish; nazorat qilish omillaridan biri.
O’zbekiston Respublikasi Hisob Palatasi
O‘zbekiston Respublikasining O‘zbekiston Respublikasining Hisob Palatasi to‘g‘risida 2019-yil 1-iyuldagi O‘RQ-546-sonli qonuni orqali tartibga solinadi. O‘zbeki= ston Respublikasining Hisob Palatasi tekshiruv o’tkazish bo’yicha yuqori turuvchi organ hisoblanadi.
Hisob palatasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti (bundan buyon matnda Davlat budjeti deb yuritil= adi) loyihasi shakllantirilishining va uning mamlakat= ni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish ustuvorliklariga muvofiqligining tizimli tahlilini amalga oshirish;
Qabul qilinayotgan davlat dasturlarining va hududiy dasturlarning moliyalashtirish manbalari bilan ta’minlanganligi auditini am= alga oshirish;
budjet tizimi budjetlariga va belgilangan tartibda tashkil etilgan boshqa jamg‘armalarga mablag‘lar tushumlarining to‘liqligini o‘rganish hamda nazor= at qilish;
budjet tizimi budjetlarining va belgilangan tartibda tashkil etilgan boshqa jamg‘armalarning daromadlarini ko‘paytirish zaxiralarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash orqali aniqlash hamda safarbar qilish;
budjet tizimi budjetlarining va belgilangan tartibda tashkil etilgan boshqa jamg‘armalarning amalga oshirilayotgan xarajatlari samaradorligi hamda qonuniyligini auditdan o‘tkazish, bu xarajatlarni barcha darajalarda qisqartirish imkoniyatlarini aniqlash;
budjet tizimi budjetlari mablag‘lari va davlat tomonidan mablag‘ jalb qilish hisob= idan amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining maqsadga muvofiqligi hamd= a asosliligini baholash;
soliq, bojxona va budjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini takomillashtirishga, tiz= imli qoidabuzarliklar sabablarini, shuningdek xalqaro tajribani umumlashtirish h= amda o‘rganish orqali budjetni rejalashtirishning zamonaviy usullarini joriy eti= shga doir takliflar ishlab chiqish;
O‘zbekiston Respublikasining respublika budjeti hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlari o‘rtasidagi nisbatning maqbulligini, mahalliy davlat hokimiyati organlarining daromadlarga oid vakolatlari hamda xarajatlar bo‘yicha majburiyatlari chegaralanishining to‘g‘riligini baholash, ularning o‘zini o= ‘zi moliyaviy jihatdan yetarlicha ta’minlashiga doir takliflar ishlab chiqish;<= o:p>
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentin= ing qarorlari va topshiriqlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Prezidentin= ing xorijiy davlatlarga va chet davlatlar rahbarlarining O‘zbekiston Respublika= siga tashriflari (bundan buyon matnda oliy darajadagi tashriflar deb yuritiladi) davomida imzolangan hujjatlarning hamda strategik ahamiyatga molik xo‘jalik jamiyatlari va korxonalar (bundan buyon matnda strategik korxonalar deb yuritiladi) ishtirokidagi investitsiya loyihalarining to‘liq hamda o‘z vaqt= ida bajarilishi ustidan nazoratni tashkil etish va amalga oshirish;
O‘zbekiston Respublikasining pul-kredit va valyuta siyosatin= i, O‘zbekiston Respublikasining aktivlari hamda majburiyatlari holatini, oltin-valyuta zaxiralarining boshqarilishini, shuningdek qimmatbaho metalla= r va qimmatbaho toshlar bilan amalga oshirilayotgan operatsiyalarni tashqi audit= dan o‘tkazish.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida= ”gi 2017-yil 24-oktabrdagi 870-son qarori orqali tartibga solinadi.<= /span>