Kompleks qo`zg`atuvchining ta`siri ostida hosil bo`ladigan nerv bog`lanishlarining boshqa bir turi ham borki, ular turli xildagi analizatorlar doirasidagi bog`lanishlardan iboratdir. I.M.Sechenov narsani yoki fazoni ko`rish kinestezik, paypaslash assosiasiyalari orqali va boshqa sezgilarning assosiasiyasi orqali idrok etilishini izohlab bergan edi. Idrokning o`ziga xos juda muhim xususiyatlaridan yana biri kuzatuvchanlikdir. Umuman olganda idrok jarayonining hammasi kuzatish bilan har doim uzviy bog`liq. Chunki odam idrok qilayotganida nimanidir kuzatadi. Lekin ixtiyorsiz idrok jarayonidagi kuzatiladigan narsa va hodisalar odamning esida saqlanib qola bermaydi. Kuzatishning muvaffaqiyati oldindan qo`yiladigan tayyorgarlikka, kishining bilim va tajribalariga, diqqatining kuchiga va fikrlash faolligiga bog`liq. Kishining rejali, tizimli va davomli ixtiyoriy idrok qilish qobiliyatini kuzatuvchanlik deyiladi. Kuzatuvchanlik shaxsning shunday xislatidirki, bunda u narsa va hodisalarning unga bilinmaydigan muhim xarakterli xususiyatlarini payqay oladi. Akademik I.P.Pavlov kuzatuvchanlikning ilmiy bilimdagi ahamiyatiga yuksak baho bergan. U Sankt-Peterburg yaqinidagi Pavlova shaqridagi fiziologiya institutining oldi tomoniga "Kuzatuvchanlik, kuzatuvchanlik va yana kuzatuvchanlik" deb yozdirib qo`ygan. Idrokda ob`ekt va fon, appersepsiya, idrokning konstantligi. Idrokda illyuziya va gallyutsinatsiya. Vaqt, harakat va fazoni idrok qilish.Odamga juda ko`p narsa va hodisalar ta`sir qilib turadi. Bular shunday ko`p xossalarga egaki, hatto odam bir vaqtning o`zida ularga javob reaksiyasi qaytara olmaydi. Odam ko`p sonli qo`zg`ovchilardan faqat ayrimlarini aniq holda ajratib oladi. Shu ajratib olingan narsa hodisalar esa fon sanaladi. Idrok qilinadigan narsani o`rab turgan boshqa narsa, jism yoki hodisalarga nisbatan ob`ekt hisoblanib, ob`ektning atrofdagilari esa fon deyiladi. Masalan, o`qituvchi bir darsda bir necha o`quvchilardan so`raydi. Har safar so`rayotganlarni ko`radi. Chaqirilgan o`quvchi uning javobi xatti-harakati idrok ob`ekti hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
