0 ‘g‘it turlari bo‘yicha. Azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar ustida

0 ‘g‘it turlari bo‘yicha. Azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlar ustida
o ‘tkaziladigan tadqiqotlarda 1) 0; 2) N; 3) P; 4) K ko'rinishdagi
tajriba tizimi kamlik qiladi, albatta. Chunki tuproqda bir paytning
o ‘zida bir nechta oziq elementi tanqis bo'lishi mumkin.
Uch turdagi mineral o ‘g‘itlarning ta’sirini o'rganishda fransuz olimi
Jorj Vill tomonidan taklif etilgan ≪sakkizlik tizimi≫ dan foydalanish
qo‘l keladi:
1) 0; 2) N; 3) P; 4) NP; 5) NP; 6) NK; 7) PK; 8) NPK.
Bu tizimni boshqa omillar bilan uyg‘unlashtirib qo'llash ham
mumkin:
1. Oddiy haydash — o ‘g‘itsiz — sug'orishsiz.
2. Oddiy haydash + o ‘g‘it.
3. Oddiy haydash + sug'orish.
4. Oddiy haydash + o ‘g‘it + sug‘orish.
5. Chuqur haydash — o‘g‘itsiz — sug‘orishsiz.
6. Chuqur haydash + o‘g‘it.
7. Chuqur haydash +sug‘orish.
8. Chuqur haydash + o ‘g‘it + sug‘orish.
≪Sakkizlik tizim≫ning ustunligi barcha turdagi o ‘g‘itlarni uyg‘unlashtirish
va taqqoslashda namoyon bo‘ladi.
Lekin bu tizim ancha salobatli bo‘lib, uni amalga oshirish ko‘p
hollarda katta kuch talab qiladi. Shunday hollar bo'ladiki, ayrim
mintaqalarda u yoki bu turdagi mineral o ‘g ‘it (masalan, fosforli)
ahamiyatini o ‘rganish talab etiladi. U holda tajriba tizimini soddalashtirib, quyidagi koiinishga keltirish
mumkin:
1) 0; 2) P; 3) NK; 4) NPK.
Tadqiqot natijalari aniqligini oshirish maqsadida fosfor me’yori
bo'yicha yana bir yoki bir nechta qo'shimcha variant kiritish mumkin:
1) 0; 2) P; 3) NK; 4) NKP; 5) NKP2; 6) NKP3.
Agar tajriba o'tkaziladigan tuproqda azot eng tanqis, fosfor undan
keyingi element hisoblansa, tajriba tizimida fosfor va kaliyni azotsiz,
kaliyni esa azot va fosforsiz, fonda o'rganishga hojat qolmaydi:
1) 0; 2)N ; 3)NP; 4) NPK.
Kaliy bilan yuqori darajada ta ’minlangan tuproqlarda ≪sakkizlik
tizim≫ga quyidagicha ko'rinish berish mumkin:
1) 0; 2)N ; 3)P; 4) NP, 5) NPK.
.. i!:r: : ■
Har uchta oziq elementiga ham talabchan ekinlar (masalan,
sug'oriladigan sharoitlarda g‘o ‘za yetishtirish) ustida o'tkaziladigan
dala tajribalarda sakkizlikning qisqartirilgan ≪beshlik≫ tizimi bo'yicha
ish ko'riladi:
1) 0; 2)NP ; 3)NK; 4) PK; 5) NPK.
Tajribaning bu tizimi Vagner tizimi deb ham yuritiladi.
Mitcherlix tomonidan tavsiya etilgan 1)NP; 2)NK; 3) PK; 4) NPKko'rinishdagi
tizimda o'g'itsiz variant tushirib qoldirilgan, qaysiki tajribada
o'g'itlarning ijobiy yoki salbiy natija berishini ko'rsatib bera olmaydi.
0 ‘g‘it shakllari bo‘yicha. Dala tajribalarida o'g'it shaklini to'g'ri
tanlash muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, azotli o'g'itlarning o‘zi
turli shakllarda (NH4N 0 3, (NH4)2S 0 4, N aN 0 3, C a (N 0 3)2, CO(NH2)2
va h.k.) ishlab chiqariladi. Bu o'g'itlarning ayrimlari fiziologik jihatdan
esa nordon, ayrimlari ishqoriy bo'lib, tuproq xususiyatlari va o'simliklarning
oziqlanishiga turlicha ta ’sir ko'rsatadi. Odatda, o'g'it turlari
ustidagi dala tajribalardan keyin o'g'it shakllari ustidagi tajribalar
o'tkaziladi. O'g'it shakllari ustida o'tkaziladigan tajribalarda awalam
bor.nazorat varianti vazifasini bajaradigan fon to'g'ri tanlanishi lozim.
Dala tajribalarining unumdorlik jihatdan bir jinsli bo'lgan moydonda
o'tkazilishiga va o'g'itn in g bir tekis taqsimlanishiga katta e ’tibor
beriladi. 0 ‘g‘it shakllari bo‘yicha o‘tkaziladigan dala tajribalari tizimlariga
quyidagi misollarni keltirish mumkin:
I. Kaliyli o‘g‘it shakllari o ‘rganiladigan tajriba:
1) NP (fon);
2) NP +KC1;
3) NP +40%li kaliy tuzi;
4) NP +K 2S 0 4.
II. Azotli o 'g 'it shakllari o'rganiladigan tajribalarda o 'g 'itn in g
ko'rsatadigan fiziologik ta’sirini o'rganish uchun o'g'itsiz nazorat
varianti ham kiritilishi lozim:
1) 0; 2) PK (fon); 3) Fon + ammiakli selitra; 4) Fon + mochevina;
5) Fon + ammoniy sulfat.
III. Kompleks o'g'itlar bilan dala tajribalari quyidagi tizimda
o'tkazilishi mumkin:
3.1. 1) o'g'itsiz yoki fon; 2) kompleks o'g 'it; 3) ekvivalent
miqdordagi odiy o ‘g‘itlar aralashmasi.
3.2. 1) o‘g‘itsiz yoki fon; 2) kompleks o'g'it; 3) ekvivalent miqdordagi
odiy o'g'itlar aralashmasi; 4) kompleks o 'g 'it + oddiy o'g'itlar.
IV. Konsentrlangan va oddiy o 'g 'itla r samaradorligini taqqoslash
uchun dala tajribasining taxminiy tizimi quyidagi ko‘rinishda b o ‘ladi:
1) o'g'itsiz (nazorat); 2) NPK (oddiy o'g'itlar aralashmasi: ammiakli
selitra, oddiy superfosfat, kaliy tuzi); 3) NPK 2-variantga ekvivalent
miqdorda konsentrlangan o 'g 'itla r aralashmasi: mochevina, q o ‘sh
superfosfat, kaliy xlorid; 4) Ammofos + NK (oddiy o 'g 'i t l a r
aralashmasi); 5) qo'sh superfosfat + NK (oddiy o ‘g‘itlar aralashmasi).
0 ‘g‘it me’yorlari bo‘yicha. O'g'it turlari va shakllari o'rganiladigan
dala tajribalarida mineral o'g'itla r o 'rta ch a me’yorda qo'llaniladi.
Respublikamizda o'g'it ta’minoti yildan-yilga yaxshilanib borayotgan
bo'lsada, qishloq xo'jaligining o'g'itga bo'lgan ehtiyoji to'la qoplandi
deb aytib bo'lmaydi. Shu sababdan ham o'g'itlarning liar bir kilogrammini
tejab-tergab ishlatish muhim vazifa hisoblanadi. Turli ekinlarning
o'g'itga bo'lgan talabchanligini faqat o'g'it me’yorlari ustida
dala tajribalarini o'tkazish asosida hal qilinadi.
O'g'it me’yorlari ustida o'tkaziladigan dala tajribalarida uchta
muammo qo'yilishi mumkin:
1. O 'g 'itn in g qaysi me’yorida o ziq modda birligi mak simal
samaradorlikni namoyon qiladi?
2. Qaysi o 'g 'it me’yorida hosildorlik eng yuqori ko'rsatkichga ega
bo'ladi? 3. Qaysi o‘g‘it me’yori xo‘jalik nuqtayi nazaridan foydali hisoblanadi?
0 ‘g‘it me’yorlarini o ‘rganiladigan tajribalarda fonni to'g'ri tanlash
muhim ahamiyatga ega. Olinadigan natijalarni taqqoslash uchun tajriba
tizimiga 0‘g‘itsiz (nazorat) variant kiritiladi. Bu borada qand lavlagi
ustida o'tkazilgan mumtoz dala tajribasi tizimini keltirish maqsadga
muvofiqdir:
1. Nazorat (o‘g‘itsiz) 7- N60 P90 K6„
2- P„ K 8- NM p i2(l KH1
3- N611 P60 9- Nso P.20 K 60
4- N6(l K60 J0- p60 K60
5- N60 P6(1 K6() H -N 60P60 K9(1
6- N60 Pm K6„ 12.N6()P60K120
0 ‘g‘it me’yorlarini o ‘rganishda oziq elementlarning nisbatiga ham
alohida ahamiyat beriladi. Masalan, g‘o ‘za ustida o ‘tkaziladigan
tajribalarda N:P:K nisbatan 1:0,7:0,5 va 1:1:0,5 ga teng boigan holni
ko'radigan bo'lsak, tajriba tizimi quyidagi ko‘rinishini oladi:
1. 0 ‘g‘itsiz (nazorat)
200
P
1 140
1/
1 (M)
200
P
1 200
1/
100
250 P|75 ^ 1 2 5
250 P 250 K , 25