0 ‘zbekist0n madaniyati
-§ . Qadimgi Baqtriya madaniyati va san’ati
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'zbekiston madaniyati Usmon Qoraboyev, G\'ayrat Soatov
3 -§ . Qadimgi Baqtriya madaniyati va san’ati
A n tik davrda m adaniy-iqtisodiy jih a td a n yaksaigan davlatlardan b in Baqtriya davlati hisoblangan. Baqtriya m u staq ii davlat sifatida o ‘z tasarrufiga hozirgi 0 ‘z b e k isto n n in g S urx o n d ary o v ilo y ati, T u rk m an isto n n in g sharqiy qism i, T o jik isto n Respublikasining A m u d ary o b o ‘ylari ham da Shim oliy A fg'oniston y erlarini q am rab olgan. B aqtriya haq id ag i dastiabki m a ’lu m o tlar «Avesto»da, y u n o n isto n lik Ktesiy asarlarida, shuningdek, yunon solnom achisi D iodom ing «Tarix kutubxonasi» nom li asarid a uchraydi. Shu bilan birga Baqtriya davlati h aq id ag i m a ’lu m o tlar B ehustun v a n aq sh i Rustam yozuvlarida, qadim gi hind m an b alari «Rigveda» rivoyatlarida, «Ram ayana» dostonida uchraydi. Qadimgi B aqtriya davlati nafaqat M arkaziy O siyo hududidagi m oddiy va m a ’naviy m ad an iy atn in g taraqqiyotiga, balki o ‘ziga qo'shni b o ‘lgan boshqa davlatlam ing m ad an iy -iq tiso d iy taraqqiyotiga h a m sezilarli ta 'sir k o ‘rsatgan. E ra m iz d a n a w a lg i 3 2 9 -3 2 7 - y illard a B aqtriya h u d u d la rin i A leksandr M akedonskiy bosib olgan. E ram izdan aw algi 135 yilga kelgach, qadimgi Baqtriya h u d u d id a K u sh o n la r saltanati tash k il etiladi. T a n iq li filolog olim a F.Sulaym onovaning ta ’kidlashicha, B aqtriya eski fors tilida B aqtrish, «Avesto*da Baxdi, hindlam ing «Mahobhorat» dostonida Zariasp, y u n o n c h a B aqtra, A lisher N avoiy asarlarida Baxtari, hozirgi tilda Balx deb y uritiladi. B aqtriya «Avesto»da «baxtli». «farovon», «bayroqdor>>, «shaharlar onasi» d e b t a ’riflanadi. Q ad im g i B aqtriya G 'a rb va S h arq q a boradigan savdo y o ‘lining m arkazida joylashgan. Strabonning «Geografiya» asarida yozilishicha, Baqtriya Hindistonga b o rad ig an u c h yo‘lning, Xitoyga b o radigan ikki yo‘lning va G ‘arbga boradigan ikki yo‘lning ustida joylashgan, Biigina «Buyuk Ipak yo‘li»ning o ‘zi uning madaniy jih a td a n yuksalishida m u h im ro ‘l o ‘ynagan, B aq triy a yirik shaharlar, q asrlar, istehkom li qal’alar va ibodatxonalari k o ‘p b o ‘lg an m am lak a t hisoblangan. S hu sababli qadim gi B aqtriya «Shaharlar m am lakati» deb atalgan. Y u n o n -B aq triy a davlati h u d u d larid a k o ‘plab rivojlangan shaharlar - hozirgi A fg‘o n is to n qism idagi B agram , B ak tra, Oyxonum kabilar; hozirgi Tojikiston www.ziyouz.com kutubxonasi qism ida K abadshoh, Kaykabod va b o sh q a sh ah arlar, hozirgi 0 ‘zb e k isto n qismidagi K o ‘h n a T erm iz, Dalvarzin, D u n y o te p a , H ayitobodtepa, J o n d a v - lattepa kabi sh ah a rlar mavjud bo'lgan. Bu shaharlarda hunarm andchilik, A m u d ary o b o ‘yidagi shaharlarda y irik - yirik kem alar b o ‘lm asa-da, kemasozlik va savdo-sotiq rivojlangan. T o ‘quvchilik. k o'nchilik, qurolsozlik ravnaq topgan b o l i b , h u n arm an d lar turli b u y u m la r va zeb-u ziynatlam i oltin, kumush, bronza, qalay va q o ‘rg‘oshindan yasaganlar. B aq triy an in g sh im o liy h u d u d lari (K o b a d iy o n )d a n to p ilg an « A m u d a ry o xazinasi» n o m i b ilan m ashhur b o ‘lgan b u y u m la r - 179 oltin, 7 k u m u sh buyumlari va o ‘sha zam onda zarb qílingan 1500 d o n a kum ush va chaqa tan g alar (ular orasida Y unon-B aqtriya podshohlari — D io d o t va Yevtidem lar to m o n id a n zarb qilingan tan g alar h am bor), oltin zeb -ziy n atlar, bilaguzuk, uzuk, m a ijo n , q u y m a o ltin d a n y asalgan o dam , o ta ra v a , e c h k i, g ‘oz, baliq va b o s h q a hayvonlam ing haykalchalari, oltin jo m la r Y u n o n -B aq triy a davlatida n a fa q a t h u n arm andchilik va zargarlikning n aq ad ar rivojlanganligidan, balki q ad im g i baqtriyaliklaming yuksak estetik tafakkurga ega b o ‘lganligidan ham dalolat beradi. Baqtriya davlati eronlik aham oniylar h u k m ro n lig i ostida yashagan p a y td a Eron m adaniyati t a ’siri, ayniqsa, m ahalliy xalq tilid a sezilarli darajada b o ‘lgan. A leksandr M a k e d o n sk iy (Isk a n d ar Z u lq a r n a y n ) b o shchiligidagi y u n o n - m akedonlar istilosi davriga kelib yunon m a d an iy ati t a ’siri kuchaygan. M akedonskiy o ‘z bosqinchilik siyosatini h a m d a Y unon-M akedoniya ta ’sirini singdirishda m ahalliy shart-sharoitni, xalqning azaliy a n ’analari, m aro sim lari va diniy e'tiqodini hisobga oigan bo‘lsa, salavkiylar b u siyosatni amalga oshirishda qattiqqo‘llik, ya’ni G ‘arbga xos diktatura siy o salid an foydalandi. M a h a lliy aholini, lining m adaniyatini um um an in k o r etish , noiblarni faqat y u n o n lik lar o rasidan ta y in la sh , m ahalliy b o sh q aru v d a k o ‘pla b G ‘arbiy is te h k o m la r, inshootlar qurib, G 'a rb iy kuch orqali aholini b o ‘ysundirib turish tad b irlarig a zo ‘r berganlar. C h u n o n c h i, A leksandm ing y u n o n va m ahalliy m ad a n iy a tla m i o 'z a r o u y g 'u n la s h tiris h d a g i s a ’y - h a r a k a tla r i b o ‘lg a n in i b ilg a n h o ld a , salavkiylaming, aksincha, tobe xalqlar orasida faqat yun o n m adaniyatini ta rg ‘ib ctishni vazifa deb bilganliklarini qayd etish lo z im .1 Download 5.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling