1-§. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va uslublari. Kimyoviy va mexanik texnologiyalar haqida tushuncha

Kimyo sanoati sohalarini joylashuvi. Sanoatlar orasida etakchi oʻrinni neft 
va gaz yoki neft–kimyo xom ashyosiga asoslangan polimer materiallar sanoati 
egallaydi. Uzoq vaqt davomida polimer materiallari sanoatining xom ashyo bazasi 
deyarli hamma joyda koʻmir kimyoviy va oʻsimlik xom ashyosi edi. Xom – ashyo 
bazasi tabiatining oʻzgarishi sanoat geografiyasiga sezilarli taʻsir koʻrsatdi – 
koʻmir hududlarining ahamiyati pasaygan, neft va gaz qazib olish hududlari va 
dengizboʻyi mamlakatlari roli oshgan. 
Hozirgi vaqtda eng kuchli organik sintez sanoati neft va gazning katta 
zaxiralariga ega boʻlgan iqtisodiy rivojlangan (AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, 
Gollandiya, Rossiya va boshqalar) yoki ushbu turdagi kimyoviy xom ashyoni 
etkazib berish uchun qulay mavqega ega mamlakatlar (Yaponiya, Italiya, 
Frantsiya, Germaniya, Belgiya va boshqalar) hisolanadilar. 
Yuqorida sanab oʻtilgan barcha davlatlar sintetik qatronlar(smolalar) va 
plastmassalar va boshqa turdagi sintetik mahsulotlarni ishlab chiqarish boʻyicha 
dunyoda etakchi oʻrinlarni egallaydi. Polimer sanoatida faqat texnogen tolalar 
rivojlanayotgan mamlakatlar tomon siljish koʻrsatmoqda. Ushbu turdagi ishlab 
chiqarishda anʻanaviy peshqadamlar qatorida AQSh, Yaponiya, Germaniya va 

---

boshqalar Xitoy, Koreya Respublikasi, Tayvan va Hindiston ham soʻnggi yillarda 
eng yirik ishlab chiqaruvchilar qatoriga kirdi. 
Polimer materiallari sanoatidan farqli oʻlaroq, togʻ– kon va kimyo sanoatining 
asosiy 
tarmoqlari 
nafaqat 
iqtisodiy 
rivojlangan 
mamlakatlarda, 
balki 
rivojlanayotgan mamlakatlarda ham keng tarqalgan. 
Xitoy, AQSh, Kanada, Hindiston, Rossiya, Germaniya, Belarusiya, Frantsiya, 
Ukraina, Indoneziya mineral oʻgʻitlar ishlab chiqaruvchi etakchi mamlakatlardir. 
Shu bilan birga, fosforitlarni qazib olish va qayta ishlash uchun AQSh bilan bir 
qatorda Afrika (Marokash, Tunis, Jazoir, Senegal, Benin), Osiyo (Iordaniya, 
Isroil), MDH (Rossiya, Qozogʻiston), Rojdestvo orollari va Nauru mavjuddir. 
Dunyo miqyosida kaliy tuzlarini ishlab chiqarish va qayta ishlashni AQSh, 
Kanada, Germaniya, Frantsiya, Rossiya, Belorussiya amalga oshiradi. 
Azotli oʻgʻitlarni ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo tabiiy gazdir. Shu 
sababli, azotli oʻgʻitlarni ishlab chiqaruvchilar va eksport qiluvchilar orasida 
birinchi navbatda tabiiy gazga boy mamlakatlar (AQSh, Kanada, Gollandiya, 
Norvegiya, Rossiya, Fors koʻrfazi mamlakatlari) turadi. Azotli oʻgʻitlarning katta 
miqdorini Frantsiya, Germaniya, Polsha, Ukraina, Xitoy, Hindiston ham ishlab 
chiqaradi, ularning azotli oʻgʻitlar sanoati ushbu mamlakatlarning qora 
metallurgiyasi bilan chambarchas bogʻliq(1.1-jadval).