1 -маруза. Касб таълимининг методологик асослари ва илмий тадқИҚот методлари. Касб та лимининг асосий тушунчалари режа

1 -МАРУЗА. КАСБ ТАъЛИМИНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ ВА ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ МЕТОДЛАРИ. КАСБ ТА ЛИМИНИНГ АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРИ
Режа:
1.Таълим тушунчаси.
2.Касбий педагогика.
3.Та лимий кенглик, ко ъникма ва малакалар.

Адабиётлар:

К.Т.Олимов, О.А.Абдукуддусов, Л.П.Узокова, М.М.Ахмеджонов, Д.Ф.Жалолова. Касб таълими услубиёти. Тошкент, 2006.
С.ЙА. Батишев. Профессионалъная педагогика. "Профессионалъная образование". Москва. 1997. 511 с.
Илор педагогик технология: Назария ва амалиёт "Маънавият асослари" дарси асосида ишланган услубий ўлланма. "Абу Али ибн Сино". Тошкент. 2001.-80 б.
1. ТАъЛИМ -билим бериш, малака ва кўникма осил илиш жараёни, кишини аётга менатга тайёрлашнинг асосий воситасидир.
Таълим жараёнидабилим ўзлаштирилади ва тарбия амалга оширилади.
Таълим тор маънода ўитиш тушунчасини англатади. Лекин у фаат турли ўув вуртларида ўитиш жараёни емас, балки оила, ишлаб чиариш ва шу каби соаларда ам маълумот ўзлаштириш жаравонидир.
Таълим илм бериш ва тарбиялашни ўзига амраб олиб, республиканинг ал заковат ва илм борасидаги куч-увватини ривожлантириш, жамият, оила ва давлат олдидаги ўз масъулиятини англайдиган ар жиатдан баркамол еркин шахсни шакллантириш масадини кўзлайди. Сунинг учун ам у устувор соа исобланади.
Таълим фаолияти ўз таркибига уйидагиларни амраб олади: а) маълум бир тажриба ва амалий фаолият турини муваффаият билан ташкил илиш учун оламнинг зарур хусусиятлари аидаги ахборотларни ўзлаштириш (бу жараённинг масулоти билимлардир); б) мана шу фаолият турларини юзага келтирадиган усул ва воситаларни ўзлаштириш (бу жараёнларнинг масулоти малакалардан иборат бўлади); в) кўзланган масад ва берилган масала шартига мос равишда тўри йўл ва усул танлаш амда назорат илиш учун кўрсатилган ахборотлардан фойдаланиш усулларини егаллаш (бу жараённинг масули - малакадан иборат бўлади).
Инсоннинг маълум билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришида онгли масад билан бошариладиган барча аракатлари таълим билан боли бўлади.
ТаТимнинг моияти, масади ва мазмуни жамиятнинг маданий тараиёти, фан-техникасининг ривожланганлиги, ишлаб чиариш технологияларининг амалга жорий етиш даражаси кабилар билан белгиланади. Ижтимоий муносабатлар, умумий маълумотга бўлган талаб ва етиёж, кишиларнинг касбий тайёргарлигига, таълим аидаги ояларга араб кишилик жамиятининг турли давр (босич)ларида таълимнинг моияти, масади, мазмуни ташкил етиш шакллари, амалга ошириш методлари ва воситалари ўзгариб, такомиллашиб боради.
Таълим моиятига кўра бу жараёнда иштирок етувчиларнинг ўзаро амкорликдаги фаолиятларининг натижасидир. Таълим жараёнида шахснинг дунёараши, обилияти, фазилат (хислат)лари ўзгаради. Таълим жараёнида кишилик жамиятининг ижтимоий-тарихий тажрибалари тасил олувчилар томонидан ўзлаштирилади ва шу йўл билан у авлодлар орасидаги маънавий-маданий, ижтимоий, ижтимоий ворисликни таминлайди. ТаТимнинг методологик асосини деалектик билиш назарияси ташкил етади.
КАСБИЙ ПЕДАГОГИКА - умумий педагогиканинг бир соаси бўлиб, у тарбия, таълим, ўитиш аида атор назарий ва амалий маълумотлар беради. Касбий педагогика саноат, ишлаб чиариш ва менат педагогикасининг масалалари билан шуулланади. Касб-унар таълими педагогикаси бир неча бўлимларига бўлиниб, бу бўлимларда касбий педагогиканинг асослари ва муим маласалаларини, яъни касб-унар таълими йўналишлари, менат педагогикаси, касб-унар дидактикаси каби масалаларни амраб олади. Сунингдек уларда касб-унар тарбиясининг ижтимоий психологик шарт-шароитлари, касб-унар таълими назарияси ва касб-унар таълими ҳуқуқи ўрганилади.
КАСБ ТАъЛИМ ТЕХНОЛОГИЯСИ - бутун ўитиш ва ўиш жараёнини ишлаб чииш, амалга ошириш ва баолашнинг тизими усули бўлиб, у масадга еришишга йўналтирилган олда инсонларнинг ўрганиш обилияти ва улар ўртасида мулоот тўрисидаги ТАДҚИҚОТлар натижасига амда таълим жараёнини янада самарали ташкиллаштиришнинг жонли, жонсиз воситалари билан шуулланишгаасосланади.
ДИДАКТИКА - грекча дидаскиен сўзидан олинган бўлиб, ўитаман, ўишни ўтгатаман маъноларини англатади. Сунга кўра дидактика - бу ўитиш назариясидир. Дидактика укитиш жараёнининг шакллари, методлари,тамойиллари, мазмуни, вазифаси ва максадларини ишлаб чикади.
МЕТОДИКА- Педагогиканинг ўитиш, онуниятлари, оидалари, ташкил етиш шакллари, амалга ошириш ва натижалари назорат илиб баолаш метод амда воситаларини ўзида мужассамлаштирувчи фан тармоидир. ар бир ўув фани ўитиш соаси ўргатишнинг вазифалари, мазмуни, методлари ва ташкилий кўриниши аидаги методика асосида урилади.
ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ - бу турли усуллар тизими бўлиб, ўув-дидактик материаллардан фойдаланиш орали белгиланган масадга еришиш учун назарий дарс ва амалий машулотлар пайтида ўлланиладиган усуллар мажмуасидир.
Касбий таълим методикаси ижтимоий аётнинг маълум соасида фаолият кўрсатиш учун зарур бўлган билим, амалий иш-аракат усулларини шакллантириш онуниятлари, оидалари, шакл, метод ва воситалари амда мазмуни аидаги педагогиканинг муим тармоидир.
МЕТОД- ибораси (юнонча-методас-ТАДҚИҚОТ ёки билиш йўли, назария, таълимот маъносини англатиб) воеликни билиш, ўзлаштириш, ўзгартириш усуллари мажмуасидир. Метод аслида инсоннинг амалий фаолияти негизида вужудга келган. Метод - педагогик жараён елементи сифатида мазмун масадларга максимал мос келиши керак, ана шунда - тарбия, ўиш, ўрганиш амалга ошади. Методнинг асосий вазифаси -обилиятни ривожлантириш. Касбий фаолиятда методнинг асосий кўрсаткичи - унинг касбий фаолият воситаларига мослигидадир.
МЕТОДОЛОГИЯ- метод ва логия ибораларининг бирлигида билиш фаолияти усули, тузилиши воситалари ва мантиий тартиби аидаги таълимот маъносини англатади. Демак, методология ар андай фаолиятнинг зарурий ташкилий компонентидир.
Методологик билимлар, енг аввало, муайян фаолият турларининг мазмуни ва изчиллигини ўзига амраб олиб, одат амда меъёрл шаклида,иккинчидан, амалда бажариладиган фаолиятнинг таъсири сифатида юзага чиади. ар иккала олда ам билимнинг асосий вазифаси билии жараёнини тартибли равишда амалга ошириш ёки бирор объектни амалий ўзгартиришдан иборат.
ТАЪЛИМИЙ КЕНГЛИК - таълим жараёнлари амалга оширадиган, яъни таши атроф - муит билан ўзаро аракат англанадиган и амалга ошириладиган кенглик.
Педагогик жараёнда таълимий кенгликнинг сон ва сифат жиатдан тавсифи асосан педагогга, унинг ички маданияти, дунёараши, арашлариг боли бўлади. Сунинг учун ам педагогнинг профессионал тайёргарлиги нафаат ани мазмунни егаллашга, балки, екологик маданий; маънавият, умумий маданиятни шакллантиришга йўналтирилган тадирда масадга мувофи бўлади.
Таши ва ички таълимий кенглик касбий фаолиятнинг аамияти бугунги кун таълимининг енг долзарб муаммоларидандир.
БИЛИМ- бир бутунликни ташкил илувчи исмлар орасидаги уларнинг ички заруриятидан келиб чиан болиликдир. Уни онуният деб ам юритилади. Cунки бу зарурий болилик нарса ва одисаларнинг табиатидан келиб чииб, бизнинг ихтиёримиздан ташари ўзи мавжуд. Уни ўзгартириб бўлмайди. Билим кишидан кишига маълумот (ахборот) орали ўтади.
КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАР. Кўникма ва малакалар деганда бирор шахснинг муайян фаолиятни муваффаиятли бажариши учун шарт-шароитлар яратиб берувчи, ташаридан кузатиш мумкин бўлган аракатлари ва реактсиялари тушунилади. Малакалар онгли равишда амалга оширилган фаолиятнинг таркибий исмига кирувчи автоматик тарзда юзберадиган аракатлардир.
МАЛАКА- киши егаллаган билимлари кўникма босичидан ўтиб, доимий аракат турига айланиши, маорати осил илиши.
МАҲОРАТ- ўзлаштирилган билимлар ва аётий тажрибалар асосида барча амалий аракатларни (шу жумладан дарс беришни) кам куч ва кам ват сарфлаб бажариш.
БАХОЛАШ- таълим жараёнининг маълум боскичида укув максадларига еришилганлик даражасини олдиндан белгиланган мезонлар асосида улчаш, натижаларни аниклаш ва тахлил килишдан иборат жараёндир.
КАСБ- муайян билим ва маорат талаб етадиган менат фаолияти тури. Касб-унар сирларини егаллашга умумий амда махсус маълумот амда амалий иш-аракат усулларини ўзлаштириш орали еришилади.
Касб ўзига менат фаолиятининг тор доираси билан характерланувчи ихтисосликларни мужассамлаштиради. Баъзи касбларда бир анча ихтисосликлар мавжуд бўлиши мумкин. Масалан, ўитувчилик касби ўитиладиган ўув предметларига биноан: умумтаълим, умумтехник, махсус фанлар ўитувчиси бўлишини кўрсатиши ўзи кифоя. Касб ва ихтисос шахснинг мунтазам равишда маълум турдаги иш билан шуулланишини ифодалайди. Республикамиз фуароларига касб ва ихтисос танлашларига кенг имкониятлар яратилган.
Таянч иборалари:
Таълим, касбий педагогика, дидактика, методика, метод, укитиш методикаси, методология, таълимий кенглик, билим, малака, маорат.