1- машғулот Дарё ҳавзасига ёққан атмосфера ёғинларининг ўртача кўп йиллик қатламини аниқлаш

Ёғин қатламини медиана тортиш усули билан аниқлаш

Станция	Ёғин миқдори, мм	fi, планиметр бўлакларида	Кўпайтма, fi · Хi
1	333	37	12321
2	456	40	18240
3	560	54	30240
4	630	29	18270
5	752	34	25568
6	852	37	31524
7	963	43	41409
8	1020	52	53040
9	1360	65	88400
10	1450	49	71050
11	1600	45	72000
12	1720	52	89440
13	1860	49	91140
14	1900	38	72200
15	2036	29	59044
16	2100	27	56700
17	2300	26	59800
18	2390	38	90820
19	2500	34	85000
20	2690	44	118360
Йиғинди:	29472	822	1184566

Кўпайтмаларнинг йиғиндиси ни дарёнинг ҳавза майдони(F)га бўлиб, ёғин қатламини аниқлаймиз:
мм
4. Дарё ҳавзасига ёққан ёғин қатламини изогиетлар усули билан аниқлаш.
Изогиетлар-бир хил қийматдаги ёғин миқдорларини туташтирадиган чизиқ. Дарё ҳавзасида ёғин миқдорининг қайд этилган амплитудасига боғлиқ ҳолда изогиетлар қадами 5, 10, 20, 25, 50, 100 мм қийматларда қабул қилиниши мумкин. Биз кўраётган мисолда ёғин миқдори 413 мм дан 518 мм гача ортади. Шуни эътиборга олиб, қадамни 20 мм дан белгилаб, изогиетларни 420, 440, 460, 480 ва 500 мм ларда ўтказамиз. Изогиетларни ўтказишда интерполяция усулидан фойдаланамиз. Бунда ҳар икки қўшни метеорологик станциялар оралиғида ёғин миқдорининг ўзгариши бир текис деб қабул қилинади. Изогиетларни ўтказишда интерполяция усулининг аналитик ёки график йўлини қўллаш мумкин.

Аналитик интерполяция. Масалан, 15 ва 17 рақамли метеорологик станцияларда ёғин миқдорлари мос равишда 469 ва 413 мм бўлса, юқорида қабул қилинган қадам бўйича улар орасидан 420 ва 440 мм қийматдаги изогиетлар ўтади(1.3-расм).

Изогиетларнинг ўрнини белгилаш учун станциялар орасидаги масофа ўлчанади (20 мм). Сўнг уларда қайд этилган ёғинларнинг фарқини аниқлаймиз: 469 мм – 413 мм = 56 мм. Кейин ҳар 1 мм ёғинга тенг келадиган масофа аниқланади:
20 : 56 = 0,36 мм.
17–рақамли метеорологик станциядан юқорида 420 мм ва 440 мм қийматлардаги изогиетларни ўтказиш учун унда қайд этилган ёғин миқдори(413 мм)га 7 мм ва 27 мм ёғин миқдорларини қўшиш керак. Бу қийматлар масофага қуйидагича айлантирилади:
0,36 · 7 = 2,5 мм; 0,36 · 27 = 9,7 мм.
Натижада 17-рақамли метеорологик станциядан 15-рақамли станцияга қараб тўғри чизиқ бўйлаб, 2,5 мм масофада 420 мм ва 9,7 мм масофада эса 440 мм қийматдаги изогиетлар ўрни белгиланади. Бошқа қўшни станцияларда қайд этилган ёғин миқдорлари фарқи бўйича ҳам изогиетлар ўрни шу тартибда белгиланади.

График интерполяция. Бу усулда изогиетлар ўрнини аниқлашни 18 ва 12-рақамли метеорологик станциялар мисолида кўрамиз. Дастлаб хитой(калька) қоғозида ихтиёрий (3-8 мм) масофаларда қатор параллел чизиқлар ўтказилади ва уларга қабул қилинган қадам бўйича ёғин миқдорлари ёзилиб, ёрдамчи палетка тузилади(1.4-расм).

Палеткани 18-рақамли станция устига қўйиб(1.3-расм), 400 ва 420 қийматдаги параллел чизиқлар оралиғида 411 га тенг бўлган қиймат аниқланади(А). Сўнг А нуқта атрофида палеткани чап томонга стрелка йўналиши бўйича айлантириб, 460-480 чизиқлар оралиғидан 12-рақамли станциянинг ўрнини (467 мм) аниқлаймиз (В). Натижада АВ тўғри чизиқ 420, 440 ва 460 га тенг бўлган параллелларни кесиб ўтади (СДЕ). Картада(ёки схемада) СДЕ нуқталар номаълум-420, 440, 460 мм қийматдаги изогиетлар ўрнини кўрсатади.
Юқорида баён этилган ҳар икки йўлнинг ихтиёрий бирини қўллаш билан ўтказилган изогиетлар орасидаги майдонлар(f_i) ва уларга мос келадиган ўртача ёғин миқдорлари ҳамда уларнинг кўпайтмалари аниқланади (1.3-жадвал).
1.3-жадвал
Ёғин қатламини изогиетлар усули билан ҳисоблаш

Изогиетлар билан чегараланган майдонлар	Ёғин миқдори, мм	, мм	Майдон юзаси(fi), планиметр бўлакларида	Кўпайтма,
1-майдон	520-500	510	145	73950
2-майдон	500-480	490	360	176400
3-майдон	480-460	470	286	134420
4-майдон	460-440	450	102	45900
5-майдон	440-420	430	30	12900
6-майдон	420-400	410	32	13120
Йиғинди	-	-	955	456690

Ниҳоят 1.3-жадвал маълумотларидан фойдаланиб, дарё ҳавзасига ёққан ёғин қатлами қуйидаги ифода билан ҳисобланади:

5. Ҳисоблашлар натижаларининг таҳлили.
Ҳисоблашлар натижаларининг таҳлилини амалга оши­ришда қуйидаги солиштирма жадвалдан фойдаланган маъқул:
1.4-жадвал
Ҳисоблашлар натижаларини солиштириш

Т.р.	Ёғин қатламини ҳисоблаш усули	Ёғин қатлами, мм
1	Ўртача арифметик усул	475,5
2	Квадратлар усули	477,4
3	Медиана-тортиш усули	477,6
4	Изогиетлар усули	478,3

Жадвал маълумотлари асосида ҳисоблашлар натижа­ларини солиштиришда ҳар бир усулга тавсиф бериш лозим. Бунда уларнинг афзалликлари ёки камчиликлари ва шу билан бирга, рельеф шароитини ҳисобга олган ҳолда, қўлланиш соҳалари қайд этилиши лозим.