1- mavzu: “Nutq madaniyati” fanining mazmuni, maqsad va vazifalari
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
Maruza matnlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5. Nutqning ta’sirchanligi.
- A d a b i y o t l a r
- 7-mavzu . Tibbiyot xodimining nutqiy madaniyati va uslubshunoslik R e j a
- 1. Og`zaki nutq uslubi
- 4. Publitsistik uslub.
- 5. Badiiy uslub.
- Dialogni o‘qing va unda ilgari surilgan fikrlarga o‘z mulohazalaringizni bildi-ring: Ijodkor orzusi
- 8-mavzu . Nutqning kommunikativ va boshqa sifatlari. R e j a
|
3. Nutqning mantiqiyligi.
Mantiqiy nutq deb yaxlit bir tizim asosida tuzilgan, fikrlar rivoji izchil bo`lgan, har bir so`z, ibora maqsadga muvofiq ravishda ishlatiladigan nutqqa aytiladi.
Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari – to`g`rilik va aniqlik bilan chambarchas bog`liqdir. Grammatik jihatdan to`g`ri tuzilmagan nutq ham, fikrni ifodalash uchun noto`g`ri tanlangan lug`aviy birlik ham mantiqiylikni buzadi. Mantiqiy izchillkining buzilishi tinglovchi va o`quvchiga ifodalanayotgan fikrning to`liq borib yetmasligiga, ba’zan, umuman, anglashmasligiga olib kelishi mumkin. Nutqning mantiqiy buzilishi, eng avvalo, so`zlovchi va yozuvchining tafakkur uquvi, qobiliyati bilan bog`liq. Shuning uchun mantiqiylik faqatgina lisoniy hodisa sanalmasdan, balki tafakkur hodisasi ham sanaladi. Bunda mavzu bo`yicha mavjud bilim asosida mulohaza yurgizish diqqatga sazovordir.
So`zlarning o`zi ifodalanayotgan narsa-hodisalarga mos ravishda fikrning aniq ifodalanishi narsa mantiqiyligi bo`lsa, soz birikmalari, gaplar, hatto butun- butun matnlarning bir-biriga mosligi, fikrni izchil davom ettirishga bo`ysundirilishi tushuncha mantiqiyligidir.
a) tushunchalar mantiqiyligiga rioya qilish; b) uslubiy me’yorga amal qilish; c) leksik-semantik va sintaktik me’yorga rioya qilish.
Mantiqiyligiga putur yetgan gaplarga misollar: - Olti oylik davlatga sut sotish rejasi bajarildi. - U bir kitobga 5 so`mdan qo`yib sotmoqda. - Akulalar tirik bola tug`adi. - Erkak paypoqlar narxi 30 foizga arzonlashdi.
O`qituvchi nutqining mantiqiyligi. Nutqda bayon etilgan fikrning qismlari va alohida fikrning o`zaro mutanosibligi mantiqiyligi deb yuritiladi.
Mantiqli nutqda gaplardan fikrlar butun nutqdan kelib chiqadigan fikrning qismlari hisoblanadi. Ular orasida ziddiyat bo`lmaydi.
Mantiqiylik aniqlikka suyanadi. Noaniq nutq mantiqiy bo`la olmaydi. Nutqda mantiqlikka erishish uchun unda qo`llangan so`zlar bilan ularning predmetlik ma’nolari mos bo`lishi lozim.
So`zlar qat’iy aniqlikda qo`llanganda ham mantiqlik buzilishi mumkin, chunki aniqlik leksik nutq bilan mantiqiylik sintaktik qurilishi bilan bog`langandir. Mantiqiylikning predmet mantiqiyligi va tushuncha mantiqiyligi deb ikkiga ajratish mumkin. Predmet mantiqiyligi nutqda til birliklarining o`zaro ichki munosabatlari mosligidan iborat.
Tushuncha mantiqiyligi mantiqiy fikr tuzilishi hamda bu tuzilishning nutqdagi til belgilari ma’no aloqalaridan iborat. Mantiqiylikni ta’minlash 2 shartga asoslanadi. Birinchisi, ekstrolingvistik shart. Bu shart to`g`ri mulohaza qilishning normalari va printsiplarini egallashni taqozo etadi. To`g`ri nutq uchun kurashuvchi eng avvalo, mantiqiy fikrlashni o`rganishi lozim.
Ikkinchi shart sof lingvistik bo`lib, nutqiy tuzilish belgining bir-biriga zid bo`lmasligini, mazmuniy bog`liqligini uyushtiruvchi til vositalarini bilishni talab qiladi.
4. Nutqning sofligi. G`ayri adabiy til unsurlaridan holi bo`lgan nutq sof nutq deyiladi.
Nutqning sofligiga quyidagilar putur yetkazadi: a) dialektalizmlar; b) g`ayri tildan olingan so`zlar; c) jargon va argolar; d) vulgarizmlar; e) parazit so`zlar.
Tinglovchi va o`quvchi ruhida o`zgarish, hayajon yasovchi nutq ta’sirchan nutq deyiladi. Bunday nutq oldiga quyidagi talablar qo`yiladi: a) tinglovchi e’tiborini tortish; b) tinglovchi qiziqishini oshirish; c) nutq dalil, isbot misollarning yetarli bo`lishini ta’minlash; d) fikrni bayon etishda qiziqarli shakllardan foydalanish; e) so`zlashda tabiiylikka erishish.
1. Nutqning asosiy xususiyatlari qaysilar? 2. Adabiy til me’yorlari haqida gapiring. 3. Nutqning aniqligi deb nimaga aytamiz? 4. Nutqning mantiqiyligi nima? 5. Nutqning sofligiga nimalar putur yetkazadi? 6. Fikrni bayon etishda qanday qiziqarli shakllardan foydalanish mumkin?
A d a b i y o t l a r : 1. R.Qo`ng`urov va b. Nutq madaniyati va uslubiyoti asoslari. T., “O`qituvchi”, 1992. 2. E.A.Begmatov. Notiqning nodir boyligi. T., “O`zbekiston”, 1980. 3. H.Abdurahmonov, N,Mahmudov. So`z etikasi. T., “Fan”, 1981 y. 4. N.Mahmudov. O’qituvchi nutqi madaniyati. T.: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2009.
7-mavzu. Tibbiyot xodimining nutqiy madaniyati va uslubshunoslik R e j a: 1. So`zlashuv uslubi. 2. Rasmiy uslub. 3. Ilmiy uslub. 4. Publisistik uslub. 5. Badiiy uslub. Tayanch iboralar.
Funktsional uslublar, adabiy so`zlashuv uslubi, oddiy so`zlashuv uslubi, rasmiy uslub xususiyatlari, ilmiy uslub xususiyatlari, publitsistik uslub, badiiy uslub.
Kishilar har qanday sharoitda va faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, Grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda bir-birlaridan ma’lum darajada farq qiladilar. Umumxalq tili doirasida til vositalarining bunday tanlab olinishi nutqda xilma xil ko`rinishlarning paydo bo`lishiga olib keladi. Bunday xilma-xil nutq ko`rinishlari nutq uslublari deb yuritiladi.
Nutq uslublari ifoda vositalari tizimining muayyan aloqa doirasida maqsadga muvofiq tanlash natijasida tarixan tashkil topgan nutq ko`rinishlaridir.
Nutq uslublari tilning vazifasi – funktsiyasi bilan bevosita bog`liq bo`ladi. Shuning uchun ham ular funktsional uslublar deb yuritiladi.
1. Og`zaki nutq uslubi
Og`zaki nutq, ma’lum bir modal munosabatlarni ifodalash uchun asos bo`lsa, uslub fanining ob’yekti bo`ladi. Bu holat – gap bo’laklari tartibining “buzilishi” bilan, soda gap, to`liqsiz gaplarning bo`lishi, dialog nutqning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Shunisi xarakterliki, og`zaki nutqning ba’zi shakllari yozma nutqda o`z o`rnini topadi: (keluvdi, kelardi). Og`zaki nutq uslubida qisqa hajmli bog`lovchisiz qo`shma gaplar ko`p ishlatiladi, badiiy vositalar kam qo`llaniladi. Ayniqsa, ko`p ma’noli so`zlar ko`proq ishtirok etadi. Og`zaki nutqda qochirma, piching, hazil-mutoiba, askiya uchun keng imkoniyat mavjud bo`ladi. Og`zaki nutq rasmiy – ish yuritish va ilmiy uslubda qo`llanilmaydi.
Og`zaki so`zlashuv uslubi ikkiga ajratiladi: 1. Adabiy so`zlashuv uslubi 2. Oddiy so`zlashuv uslubi.
Adabiy so`zlashuv uslubi tilning adabiy me’yorlariga mos, tartibga solingan va ishlangan bo`lishi bilan xarakterlanadi.
Oddiy so`zlashuv uslubida esa betakalluflik bilan erkin muomala – aloqa qilish xarakterli xususiyatdir.
So`zlashuv uslubning quyidagi xususiyatlari bor: 1. Fonetik xususiyatlar. 2. Leksik-frazeologik xususiyatlar 3. Grammatik xususiyatlar
Rasmiy (ish yuritish) uslubga hisob-statik organlar, sud, adliya, fuqarolik holatlarini qayd etuvchi va notarial idoralar, prokuratura, ichki ishlar va boshqa vazirliklarning, idora, muassasa, tashkilotlarning, ayrim shaxslarning rasmiy hujjatlari nota, qaror, farmon, ko`rsatma, qo`llanma, konstitutsiya, hukm, ajrim, shartnoma, tavsiya, izohnomalar va ariza, shikoyat, axborot, majlis bayoni, tilxat, tarjimai hol, ishonchnoma, guvohnoma, e’lon, dalolatnoma, ma’lumotnoma, hisobot kabilarning til xususiyatlari kiradi.
Rasmiy ish yuritish uslubining asosiy xususiyatlari quyidagilardir: 1) badiiy tasvir vositalar bo`lmaydi; 2) uslub leksikasi kitobiy va xolis so`zlardan iborat bo`ladi: uslubda professional terminologiya mavjud bo`ladi;
3) eskirgan so`z va iboralar o`rni bilan ishlatiladi; 4) quyidagi Grammatik xususiyatlar mavjud bo`ladi; a) tilga olinayotgan kishilar o`z nomi bilan atalmasdan, buning o`rniga ularning belgisi yoki biror harakati, bir narsaga munosabatini ifodalovchi otlar ishlatiladi; ijrochi, guvoh, da’vogar, jabrlanuvchi, ijaraga oluvchi va h. b) noaniqlikka yo`l qo`ymaslik maqsadida, odatda, otlar olmosh bilan almashtirilmaydi; c) fe’lning ishlatilishi boshqa stillardagiga qaraganda, ayniqsa, farqlanib turadi; oldini olish, chora ko`rish, aybni ochish, ko`riladi, beriladi, bo`shatilsin; d) bu uslubda uyushiq bo`lakli gaplar keng qo`llanilib, ayrim o`rinlarda bo`laklar soni 8-10 taga yetishi mumkin; e) qo`shma gaplardan, xususan, shart ergash gapli qo`shma gaplardan keng foydalaniladi; f) so`roq va undov gaplar deyarli qo`llanilmaydi, asosan, darak va buyruq gaplar ishlatiladi. 5) Hujjatlar matni birinchi shaxs yoki uchinchi shaxs tilidan yoziladi. Yakka rahbar nomidan yoziladigan farmoyish hujjatlari birinchi shaxs tilidan bo`ladi. Shuningdek, ayrim shaxs tomonidan yozilgan hujjatlar (ariza, tushuntirish xati) ham birinchi shaxs, birlik sonida shakllantiriladi. Boshqa hujjatlar esa yo birinchi shaxs ko`plik sonda, yoki uchinchi shaxs birlik sonda rasmiylashtiriladi. 6) Hujjatlar matnida turg`unlashgan, qoliplashgan so`z birikmalaridan ko`proq foydalaniladi. 7) Hujjatning axborot tizimi aniq, mukammal, fikr mantiqan teran bo`lishi shart. 8) Hujjat matnida abzatslar tizimiga qat’iy rioya etiladi. 9) Hujjatda imlo, ishoraviy xatoga yo`l qo`yilmaydi. 3. Ilmiy uslub.
Ilmiy uslub fan, texnika va ishlab chiqarish bilan bog`liq vazifaviy uslubdir. U o`z ichida yana ilmiy texnikaviy, ilmiy-hujjat, ilmiy-ommabop, o`quv-ilmiy kabi bir necha sof ilmiy turlarga bo`linadi.
Ilmiy uslubning hozirgi zamon taraqqiyoti bilan bog`liq ravishda quyidagi umumiy xususiyatlari bor: 1) axborotning ob’yektivligi, aniqligi; 2) nutqning ma’lumotlarga boyligi; 3) fikrning lo`nda, qisqa ifodalanishi; 4) muallif individualligining sezilmasligi; 5) emotsionallik, obrazlilikning bo`lmasligi; 6) atama, chizma, ramz va jadvallarning bo`lishi; 7) matnning siqiq sintaktik qurilmalardan tuzilishi; 8) adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilinishi; 9) fikrlarning mantiqiyligi va qat’iy tartibda bo`lishi; 10) ellipsis hodisasining bo`lmasligi (nazarda tutilgan birorta so`zning tushib qolishi); 11)
turli xil tushunchalarni ifodalovchi otlarning ko`p ishlatilishi; 12)
otlarni, asosan, birlikda ishlatish; 13)
matnda fe’lning majhul nisbatidan foydalanish; 14)
maxsus bog`lash uchun xizmat qiladigan so`z, so`z birikmalarining qo`llanishi. 4. Publitsistik uslub.
Publitsistika keng ma’noda ijtimoiy-siyosiy hayot masalalarini yoritadigan barcha turdagi asarlarni o`z ichiga oladi. Bu uslub ham o`zining yozma va og`zaki ko`rinishlariga ega. Hayotning muhim ijtimoiy-siyosiy masalalariga bag`ishlangan bosh maqolalar, felyeton, murojaatnomalar, chaqiriqlar, deklaratsiyalar uslubning yozma turidagi asarlaridir.
Publitsistik uslubning yozma va og`zaki ko`rinishlari o`ziga xos xususiyatlariga ega bo`lsada, ular publitsistik uslubning umumiy talablariga bo`ysunadi. Chunonchi, bu uslubning ikkala turida ham siyosiy faollik, hozirjavoblik, o`tkir va ta’sirchan notiqlik, mantiqiy salobat, tashviqot va targ`ibot kabi xususiyatlar mavjud bo`ladi. 5. Badiiy uslub.
Badiiy nutq uslubi inson amaliy faoliyati va hayotining hamma tomonlarini qamrab olishi: umumga taalluqligi, barcha barobarligi bilan xarakterlanadi.
Badiiy nutq uslubi juda xilma-xil ko`rinishlarda namoyon bo`ladi. Bu uslub muallifga asarning estetik ta’sirini kuchaytirish uchun tilning barcha leksik va Grammatik vositalaridan ustalik bilan foydalanish, tanlash, shuningdek, yangidan- yangi, ifoda vositalari yaratish imkonini beradi. Badiiy nutq uslubida til obraz, xarakter va manzaralar yaratish vositasi bo`lib xizmat qiladi. Bu uslub o`zining obrazliligi bilan adabiy boshqa funktsional uslublaridan ajralib turadi.
Agar siz suhbatga yaxshigina tayyorlanib kelgan bo‘lsangiz va o‘z fikringizni miqdoriy ma’lumotlar yordamida asoslayotgan bo‘lsangiz-u, suhbatdoshingiz sizni maydalikda hamda vaziyatni butun yaxlitligini ko‘rmayotgan-ligingizda ayblayotgan bo‘lsin. Sizni xulqingiz harakatlari: undan aniq ma’lumotlarga qarshi nimanidir qo‘ya olishini so‘rang. O‘zingiz faqat ayni shu sonlar asosida aniq qilib umumiy chiziq aniqlanayotganini ta’kidlang.
Bu voqea Samarqandda Registon ansambli yonida bo‘lgan edi. Oldinda G‘afur aka Hamid G‘ulom bilan, orqada S.Ahmad quloq solib borardi. G‘afur aka Samarqand tarixi, ayniqsa Alisher Navoiy hayoti bilan bog‘liq tomonlarini gaprib berardi, ba’zan to‘xtab ko‘zoynagini qo‘liga olib peshtoqla-ridagi arab va fors tillarida yozilgan xatlarni titkilab qolardi. Registon maydoniga kirganda G‘afur aka go‘yo ulug‘ bobolar bosgan tuproqni oyoq osti qilishni istamagandek avaylab yurayotganga o‘xshardi, u endi shivirlab gapirardi: - Mana shu erdan necha marta Navoiy yurgan. Mana shu peshtoqlarga tikilib ne- ne hayollarga borgan ekan. Manavu to‘g‘ridagi eshikdan Ulug‘bek necha bor kirib chiqqan. Ajab! G‘afur akaning bola tabiati bo‘lib, sal narsaga quvonib, sal narsaga mo‘lt-mo‘lt ko‘z yoshi to‘kardi. O‘ylaganimiz to‘g‘ri chiqdi, G‘afur akaning ikki ko‘zi jiqqa yosh edi. SHunday paytlarda uni chalg‘itish kerak. - G‘afur aka, bunaqa qiladigan bo‘lsangiz, ertaga saylovchilar bilan bo‘ladigan uchrashuvda yig‘loqi deputat olib keldik, deb aytamiz. G‘afur aka darrov hushini yig‘di. - Ha, shayton sezib qolding-a. Shu topda hayol o‘lgur olib qochgan ekan. Navoiy bilan gaplashayotgan edim. Suhbat juda shirin joyiga kelganda xayolni bo‘lib qo‘yding. She’r tug‘ilayotgan edi-ya!
Daraxshon yulduzlar sari o‘kirgan. Bo‘ynida zanjir-u, qalbi ozod sher. Insoniy muhabbat mehri-la vafo, Erku baxt timsoli ulug‘ Alisher.
Albatta bita zo‘r she’r yozaman. Yozib qo‘y, keyin esimdan chiqib qolmasin. Oradan bir yil o‘tib Navoiyning besh yuz yillik yubileyi kunlarida G‘afur aka Navoiyga bag‘ish-langan she’rini yozdi. (Said Ahmad). Nazorat savollari 1. Nutqning uslubiy turlarining shakllanishiga qanday asoslar sabab bo`lgan? 2. So`zlashuv uslubining asosiy xususiyatlari nimalardan iborat? 3. Rasmiy uslubning qanday xususiyatlari bor? 4. Ilmiy-uslubning qanday xususiyatlari bor& 5. Publitsistik va badiiy uslubning qanday jihatlarini bilasiz? A d a b i y o t l a r : 1. R.Qo`ng`urov va b. Nutq madaniyati va uslubiyoti asoslari. T., “O`qituvchi”, 1992. 2. E.A.Begmatov. Notiqning nodir boyligi. T., “O`zbekiston”, 1980. 3. G`.Abdurahmonov, S.Mamajonov. O`zbek tili va adabiyoti. T., O`zbekiston, 1995.
4. A.Shomaqsudov va b. O`zbek tili stilistikasi. T., O`qituvchi, 1985. N.Mahmudov va b. O`zbek tilida ish yuritish (munshaot) T.O`.R. Entsiklopediyasi bosh redaktsiyasi, 1990. 5. N.Mahmudov. O’qituvchi nutqi madaniyati. T.: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2009.
R e j a: 1. Kirish. 2. Suhbat va uning oldiga qo`yilgan talablar 3. Muhokama va uning oldiga qo`yilgan talablar 4. Munozara va uning oldiga qo`yilgan takabkar 5. Notiqlik va uning oldiga qo`yilgan talablar. Tayanch iboralar
Suhbat, muhokama, munozara, tashviqiy nutq, tanqidiy nutq, tabrik nutqi. Fikr suhbat, muhokama, munozara shaklidagi nutqiy faoliyatlar davomida og`zaki bayon qilinadi. Suhbat – ma’lum bir mavzu yuzasidan dialog (yoki polilog) tarzida bo`lib o`tadigan nutqiy muloqot. Suhbat oldiga qo`yilgan talablar: 1. Mavzudan chetga chiqmaslik 2. Savollarga aniq, qisqa, to`la javob berish. 3. Javob berish jarayonida savolning ahamiyatiga e’tibor berish, dalil va misollarning ishonarli bo`lishini ta’minlash. 4. Suhbat jarayonida tinglovchilar holati, vaqti qiziqishlari, mavzuning dolzarbligini hisobga olish. 5. Suhbatda kamtarlik, xushmuomalalik talablariga javob berish. 6. Suhbat davomida nutqning ifodalilik, ta’sirchanlik, mantiqiylik, to`g`rilik, soflik kabi xususiyatlari talablariga rioya qilish. Muhokama Muhokama – biror masala yuzasidan ko`pchilikning fikrini to`plash, ma’lum to`xtamlarga kelishini anglatadi. Muhokama nutqi oldiga qo`yilgan t a l a b l a r: 1. Muhokama mavzuidan chetga chiqmaslik. 2. Fikrni ixcham, soda, ta’sirli qilib ifodalash. 3. Ortiqcha lirik chekinishlarga berilmaslik. 4. Fikrga mos dalil va isbotlarni aniq, lo`nda qilib keltirish. 5. Boshqalar bildirgan fikrlarni takrorlamaslik. 6. Fikrni ifodalash davomida o`zgalar fikriga hurmat bilan qarash, o`rinsiz bildirilgan fikrlarni kishi shaxsiga tegmasdan inkor etish. 7. Fikrni bayon qilish davomida hayajonlanmaslik. O`zini og`ir tutish. Munozara Munozara – biror masala yuzasidan taraflarning bahsini, tortishuvini anglatadi. Bahs jarayonida har bir ishtirokchi o`zining haq ekanligini isbotlashga intiladi. Munozarada nutqqa qo`yilgan talablar: 1. Mavzudan chetga chiqmaslik. 2. Mazmunni ochuvchi, fikrni isbotlovchi dalillarning yetarli bo`lishi. 3. Dalillardan mantiqan xulosa chiqarish. 4. Nutqning ifodali tizimli, hayajonli bo`lishi. 5. Nutq shaklining ixcham, qiziqarli bo`lishi. 6. Nutq egasining vazmin, og`ir bo`lishi. 7. Suhbatdosh hurmatning ifodasi bo`lishi, uning shaxsiga tegadigan so`z va gaplarning bo`lmasligi.
Aytilayotgan fikrning tinglovchiga yetib borishi va uning ruhi hamda xulqiga ta’sir etish notiqlik san’atiga bog`liq. Notiqona nutq maqsadi va xususiyatlariga ko`ra quyidagi turlarga ajratiladi: a) tashviqiy nutq b) tanqidiy nutq c) tabrik nutqi. 1. Tashviqiy nutq deb muallif ko`zda tutgan biron voqea-hodisani bajarishga tinglovchilarni da’vat etuvchi, undovchi nutqqa aytiladi. Tashviqiy nutq oldiga qo`yilgan talablar: a) mavzudan chetga chiqmaslik b) mavzu mohiyatini to`la ochib berish c) mavzu dolzarbligini uqtira olish. d) Nutqning ta’sirchanligini oshira olish. e) Ko`chirma va misollarni o`rinli keltira olish.
Yuz bergan hodisalar, shaxslar hatti-harakatlariga e’tirozli munosabatda bo`luvchi nutq tanqidiy nutq hisoblanadi. Tanqidiy nutq oldiga qo`yilgan talablar: a) yuz bergan voqea-hodisalarning mohiyatini ochib berish; b) tanqid uchun dalillarning yetarli bo`lishi; c) notiqning o`ta hayajonlanib ketmasligi; d) haqiqatdan chetlanmaslik; e) kishi shaxsiga tegmaslik; f) nutq shaklining jozibadorligi, ohangdorligi. To`ylarda, tantanalarda, yubileylarda, tug`ilgan kunlarda so`zlanadigan nutq tabrik nutqidir. Bu nutq oldiga qo`yilgan talablar. a) tabriklanuvchi shaxsning ijodi, hayoti,
fazilatlaridan asosiy
ma’lumotlarni berish; b) nutqning ixcham, jozibador, ohangdor bo`lishi; c) nutqning til vositalariga boy, shaklan qiziqarli bo`lishi. Til – ma’lum kishilar jamoasi a’zolarining muloqoti uchun muhim va asosiy vosita hisoblangan o`ziga xos belgilar sistemalaridan biri bo`lib, jamiyatda tafakkurning rivojlanishi uchun, madaniy tarixiy an’analarni avloddan-avlodga yetkazish uchun xizmat qiladi.
Nutq – ifodalangan ma’lumot talabiga mos holda til qoidalari asosida tuzilgan til belgilarining tartibidir.
Matn – u yoki bu holda tugallangan mazmun va nutqning birligini o`zida shakllantirgan hamda ifodalangan og`zaki yoki yozma asarga aytiladi.
Fikrni og`zaki bayon etganda o`qituvchi suhbat, muhokama, munozara usullaridan foydalanadi.
Fikrni yozma bayon qilish bayon, saylanma bayon, konspekt, referat, sharh biologiyasi, avtibiografiya, tavsifnoma, intervyu, ma’ruza, lektsiya, hisobot, maktub, kundalik kabi shakllardan iborat. Nazorat savollari. 1.
Suhbat oldiga qanday talablar qo`yiladi? 2.
Muhokama nutqi oldiga qanday talablar qo`yiladi? 3.
Munozara nutqi oldiga qanday talablar qo`yiladi? 4.
Notiqlik va uning oldiga qo`yilgan talablar haqida ma’lumot bering. Adabiyotlar 1. T.Qudratov. Nutq madaniyati asoslari. T., O`qituvchi, 1993 2. A.Xo`jayeva. Notiqlik san’ati. T., 1967. 3. E.Begmatov. Notiqning nodir boyligi. T., O`zbekiston, 1980. 4. M.Usmonov. Yoshlarning ahloq madaniyati. T., O`qituvchi, 1988. 5. N.Mahmudov. O’qituvchi nutqi madaniyati. T.: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2009.
Download 0.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|