1. 1-§. Yoqilg‘i quyish stantsiyalarining umumiy xususiyatlari

1.1-§. YOQILG‘I QUYISH STANTSIYALARINING UMUMIY XUSUSIYATLARI.

Bugungi kunda ko‘plab oilalar avtomobil sotib olishlari mumkin. Avtomobildan foydalanish qulay bo‘lishi uchun ko‘chalarda yoqilg‘i quyish stantsiyalari paydo bo‘ldi, bu yerda har bir kishi yoqilg‘i yetishmasligini to‘ldirishi mumkin. Shu sababli, asosiy vazifalardan biri bunday stantsiyalarda yong‘in xavfsizligini va odamlarning xavfsizligini ta’minlashdir.
Yoqilg‘i quyish santsiyasi(YoQS) - avtotransport vositalarining suyuq yoqilg‘i bilan to‘ldirish uchun mo‘ljallangan binolar, inshootlar va tegishli asbob-uskunalar majmuasidan iborat bo‘lib, shuningdek, kerak bo‘lganda yog‘lar, moylar, texnik suyuqliklar bilan to‘ldirish imkoniyatiga ega joy.
Yoqilg‘i quyish stansiyalari avtomobil yo‘llarida va aholi punktlarida, avtomobillarning qulay kelishi va ketishini ta’minlaydigan joylarda, asosan, turar-joy, ishlab chiqarish va jamoat binolariga (inshootlar) nisbatan ustun yo‘nalishdagi shamollarda joylashgan bo‘lishi kerak. Yoqilg‘i quyish stantsiyalarining joylashuvi, uning hududida binolar va inshootlarni joylashtirishni hisobga olgan holda, yoqilg‘i quyish stansiyalari hududida ham, tashqarisida ham yoqilg‘i to‘kilib tarqalib ketishi xavfi oldi olingan bo‘lishi kerak.
Yoqilg‘i quyish stantsiyasida benzovozlardan yer osti xovuzlarga yoqilg‘i mahsulotlari qabul qilinadi. Avtotransport texnikasini yoqilg‘i bilan to‘ldirish va neft mahsulotlarini kichik idishlarga berish yoqilg‘i tarqatish kolonkalari (YoTK) orqali amalga oshiriladi. Dizel yoqilg‘isi va benzinni yer osti omborlariga qabul qilish drenaj quvurlariga o‘rnatilgan drenaj filtrlari orqali oqizish yoki benzinli nasos bilan amalga oshiriladi. Avtomobil transportini yoqilg‘i bilan to‘ldirish operator tomonidan yoqilg‘i tarqatish kolonkalari orqali amalga oshiriladi, yoqilg‘i quyishni boshqarish operator boshqaruv panelidan katta operator tomonidan amalga oshiriladi.
Yoqilg‘i quyish stantsiyasida yoqilg‘i va moy tarqatuvchi kolonkalar, suv va havoni to‘ldirish qurilmalari, yer osti yoqilg‘i,moy va elektr aloqalari, yong‘inga qarshi uskunalar hamda kompressor mavjud. Yoqilg‘i va moy metaldan ishlangan yer osti rezervuarlarda saqlanadi. Tarqatish kolonkalari yoqilg‘i quyish stantsiyalarda betonlangan orolcha ustida o‘rnatiladi.
Yoqilg‘i quyish stansiyalari avtotransport vositalarga yoqilg‘i quyish uchun mo‘ljallangan inshoot va uskunalar majmuasidir. Yoqilg‘i quyish stantsiyalarida yoqilg‘i tarqatish kolonkalari (YoTK) ma’lum miqdorda yoki belgilangan miqdorda yoqilg‘ini quyish uchun mo‘ljallangan. YoTK to‘rt turdagi yoqilg‘ini yetkazib berish imkoniyatiga ega. Eng keng tarqalgan TRC 40-50 dm³/min, eng kam yoqilg‘i quyish miqdori 2 dm³ bilan; yuqori ishlab chiqarishga ega bo‘lgan TRC modellari mavjud (130 dm³/min ga qadar). Yoqilg‘i oqib ketishini oldini olish uchun YoTK avtomobil baki to‘lganda avtomatik ravishda o‘chadi. Statsionar yoqilg‘i quyish stansiyalarida yoritish va yashin qaytargich tizimlari ham mavjud. Konteynerli yoqilg‘i quyish stansiyalari, statsionar stansiyalardan farqli o‘laroq, yoqilg‘i saqlash uchun yer osti rezervuarlariga ega. Mobil yoqilg‘i quyish stansiyalarida yoqilg‘i quyish avtomobillardan yetkazib beriladi.
Joylashishiga ko‘ra, yoqilg‘i quyish stansiyalari, yo‘l va shahar stansiyalarga ajratiladi. Yo‘l stantsiyalari eng serqatnov bo‘lgan yo‘llarda, shaharda esa – aholi punktlari bo‘ylab joylashtiriladi. Shahar yoqilg‘i quyish stantsiyalaridan xavfsizlik talablari kuchaytiriladi: ularning TRC yoki yoqilg‘i rezervuarlari bolalar maktabgacha ta’lim muassasalari, maktablar, shifoxonalar, turar-joy va jamoat binolarining devorlariga kamida 50 m masofada bo‘lishi kerak. Yoqilg‘i quyish stantsiyalarida TRC ikkitadan ortiq bo‘lmasa, xavfsiz masofa 25 m ga kamaytirilishi mumkin . Yoqilg‘i quyish stantsiyasining ish sharoitlari: sovuq mavsumda o‘rtacha -10°C haroratda; issiq mavsumda + 30°C, maksimal +41°C
Yoqilg‘i quyish stantsiyasining o‘ziga xos xususiyati texnologik uskunalarni ochiq joylarda joylashtirishdir. Ishlab chiqarish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bunday joylashtirish bilan yonuvchan va toksik bug‘lar tabiiy havo oqimlari bilan tarqaladi va ularning kontsentratsiyasi xavfsiz darajaga tushadi. Yoqilg‘i quyish stantsiyasining ochiq qurilmalaridagi portlashlar va yong‘inlar faqat havoda neft bug‘larining portlovchi konsentrasiyalarini hosil qilish bilan bog‘liq favqulodda vaziyatlarda bo‘lishi mumkin.
Yoqilg‘i quyish stantsiyasining inson hayoti uchun xavfli bo‘lgan qo‘shimcha xususiyatlari mavjud.
Katta hajimli uskunada ko‘p miqdorda dizel yoqilg‘isi va benzin mavjudligi, yoqilg‘i oqimi va olov manbai mavjud bo‘lganda yong‘in xavfini tug‘diradi. Texnologik quduqlarga yoqilg‘i oqishi, texnologik quduqlarda yoqilg‘i-havo aralashmasining portlovchi konsentrasiyalari paydo bo‘lish xavfini tug‘diradi, bu esa portlash bo‘lganda texnologik quduqlarda yoqilg‘i-havo aralashmasining portlashiga olib kelishi va yer osti omborlarida avariyaning yanada rivojlanishi uchun sharoit yaratishi mumkin.
Yong‘in va portlashlar bilan sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar yoqilg‘i quyish stantsiyasida zanjir bo‘lib rivojlanishi mumkinligini ko‘rsatadi, ya’ni “domino” kabi jiddiy oqibatlarga olib keladi. Turli ob’ektlardagi baxtsiz hodisalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, yoqilg‘i quyish stantsiyasida murakkab yong‘inlarning oldini olish, ob’ektning o‘ziga xosligi tufayli, faqat profilaktik chora - tadbirlar asosida, ya’ni texnologik jarayonlarning yong‘in portlash xavfsizligi darajasini oshirishni talab etadi. Shu munosabat bilan, xaridorlarning avtoulovlari bilan bog‘liq turli xil nizolarni doimiy ravishda hal qilish, neft mahsulotlarini xovuzlardan to‘kish tartibini kuzatib borish va yoqilg‘i quyish moslamalari buzilganida, darhol choralar ko‘rish kerak. Bundan tashqari, yong‘in xavfsizligi xodimlari, shu jumladan, odamlarning xavfsizligini ta’minlash, yoqilg‘i quyish stantsiyasida yong‘inlarni lokalizatsiya qilish va o‘chirish juda murakkab bo‘lib hisoblanadi.
Yoqilg‘i quyish stantsiyasida ishlab chiqarish jarayonining xavfsizligi texnologik asbob-uskunalarning ishlash rejimini tanlash, jihozlarni loyihalash va joylashtirish, ishchilarni professional tarzda tanlash va o‘qitish bilan ta’minlanadi. Yoqilg‘i quyish stantsiyasida ishlash uchun maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan, mustaqil ish uchun imtihon topshirgan shaxslarga ruxsat beriladi. Favqulodda vaziyatlarda mehnatni muhofaza qilish yo‘riqnomasi bo‘yicha ishchilar harakat qilishi lozim.