1-Amaliy ish. Jins hosil qiluvchi minerallar bilan tanishish. Ishning maqsadi

Minerallarning mo’rtligi deb, ularni bosim ta’sirida pichoq uchi bilan sirtiga 
chizayotgnda uqalanish-maydalanish xususiyatidir. 
Minerallarning pachaqlanuvchanligi – tashqi kuch ta’sirida o’z shaklini o’gartirishi, 
ya’ni plastik deformatsialanishi. 
Minerallarning qayshqoqligi – tashqi deformatsiya kuch ta’sirida ta’sirida o’z shaklini 
o’gartirishi va sssosha kuch ta’siri yo’qolgandan keyin yana asliga qaytib kelishi xususiyati yani 
elastik deformatsialanishi. 
Minerallarning shaffofligi – o’zidan nur o’tkazish xususiyatidir. Xamma vinerallarning 
yirik kristallari ko’riladigan shafoflik darajasiga qarab uch guruhga bolinadi:
1. Shafof minerallar; tog’ xrustali, island shpati, topaz va boshqalar; 
2. Yarim shafof – zumrad, sfalerit,kinovar va boshqalar; 
3. Shafof emas minerallar – pirit, magnetit, grafit va boshqalar; 
Minerallarda kristallik tuzilishini ta’riflovchi kation va anion komplekslarni aniqlash 
muhimdir. 
Mineral qavs bilan farqlanadi. Masalan: Siderit Fe[CO
3
]. Barit Ba[SO
4
] va boshqalar. 
Shuni nazarda tutish kerakki minerallarning emperik formulalari uning ichki tuzilishi 
xususiyatlarini ko’rsata olmaydi va hozirgi paytda minerologiyada uning tuzilishi 
formulalarigacha o’zgartirilgan. Masalan: muskovit minerallarning emperik formulasi 
HKAl
3
Si
3
O
12
tuzilish formulasi KAl
3
[Al
3
Si
3
O
12
] (OHF)
2
oxirgi element muskovit tuzilishdagi 
murakkab anion kompleksi borligi va undagi suv H
2
O ko'rinishida emasligini ko’rsatadi. Suv 
gidrooksid (OH) ko’rinishida va bu gidrooksid F ga almashtirish mumkin. Kovelin 
minerallarning formulasi Сu
2
S korinishida bo'ladi. Lekin kovelinda ikki xil oltingugurt ionlari 
bor-yakka [S
2
] va birikkan [S] holda va ikki xil mis ionlari Cu
+
va Cu
2
+
bor. Shuning uchun 
kavellin formulasi CuS*CuS
2
. 
Minerallarning kimyoviy tarkibi va klassifikatsiyasi 

---

Mineral tabiatda turli-tuman fizik va kimyoviy termodinamik sharoitlarda ma`lum 
temperatura va bosim ostida paydo bo`ladi. Minerallarni hosil bo`lish sharoitlariga qarab ikkiga-
birlamchi va ikkilamchi minerallarga bo`linadi. Magmaning sovib kristallanishidan hosil bo`lgan 
(kvars, dala shpati, amfibollar va boshqa) minerallar birlamchi hisoblanadi. Tog` jinsi hosil 
bo`lgandan keyin sodir bo`ladigan turli jarayonlar (kimyoviy reaksiya, nurash, issiqlik ta`siri va 
hakazo) tufayli hosil bo`lgan appatit, xlorit, kaolin va boshqa minerallar ikkilamchi minerallar 
deyiladi.
Minerallar kimyoviy tarkibi va kristall strukturasiga qarab qo`yidagi guruhlarga
bo`linadi. 
1. 
Sof elementlar guruhi 
2. 
Sul`fadlar.
3. 
Galloidli birikmalar
4. 
Oksidlar va gidrooksidlar 
5. 
Karbonatlar 
6. 
Sul`fatlar 
7. 
Silikatlar
8. 
Fosfatlar
9. 
Vol`fromatlar