1-amaliy ish. Prolog mantiqiy dasturlash tili prolog haqida umumiy ma'lumot

---

1-amaliy ish. PROLOG - mantiqiy dasturlash tili 
1. PROLOG haqida umumiy ma'lumot. 
PROLOG (MANTIQDA DASTURLASH) - sun'iy intellekt (ES yaratish, 
tarjima dasturlari, tabiiy tillarni qayta ishlash) sohasidagi muammolarni hal qilish 
uchun mo'ljallangan mantiqiy dasturlash tili. U tabiiy tillarni qayta ishlash uchun 
ishlatiladi va ma'lumotlar bazalaridan ma'lumot olish uchun kuchli vositalarga ega 
va unda qo'llaniladigan qidiruv usullari an'anaviylardan tubdan farq qiladi. 
PROLOGUE ning asosiy konstruksiyalari mantiqdan olingan. PROLOG 
protsessual emas, balki deklarativ dasturlash tilidir. U yechimlarni ishlab chiqishga 
emas, balki muammoning tizimli va rasmiylashtirilgan tavsifiga qaratilgan, shunda 
yechim tavsifdan kelib chiqadi. 
Mantiqiy yondoshuvning mohiyati shundan iboratki, mashinaga dastur 
sifatida algoritm emas, balki aksiomatik tizim shaklida predmet sohasi va 
echilayotgan masalaning rasmiy tavsifi taklif etiladi. Keyin ushbu tizimdagi 
chiqishdan foydalangan holda yechim izlash kompyuterning o'ziga topshirilishi 
mumkin. Dasturchining asosiy vazifasi mavzu sohasini mantiqiy formulalar tizimi 
va vazifani to'liq tavsiflaydigan bunday munosabatlar to'plami bilan muvaffaqiyatli 
ifodalashdir. 
PROLOG ning asosiy xususiyatlari: 
1) qidirish va qaytarish bilan xulosa qilish mexanizmi 
2) o'rnatilgan naqshni moslashtirish mexanizmi 
3) oddiy va oson o'zgaruvchan ma'lumotlar strukturasi 
4) ko'rsatkichlar, tayinlash va o'tish operatorlarining etishmasligi 
5) rekursiyaning tabiiyligi 
PROLOGda dasturlash bosqichlari: 
1) ob'ektlar va ular o'rtasidagi munosabatlar to'g'risidagi faktlarni e'lon 
qilish; 
2) ob'ektlarning munosabatlari va ular o'rtasidagi munosabatlar qoidalarini 
belgilash; 

---

3) ob'ektlar va ular o'rtasidagi munosabatlar haqida savolni shakllantirish. 
PROLOGning nazariy asosi ramziy mantiqning predikatlar hisobi deb 
ataladigan bo'limidir. 
Predikat argumentlar ketma-ketligi bilan ob'ektlar orasidagi xususiyat yoki 
munosabatlarning nomi. 
<имя_предиката>(t1, t2, ..., tn)), t1,t2,...,tn argumentlardir. 
Masalan, black(mushuk) fakti bitta argumentga ega qora predikat yordamida 
yoziladi. Fakt deb yozgan (Sholoxov, "JIM DON") predikat yordamida 
yozilgan yozgan, ikkita argumentga ega. 
Predikat argumentlari soni predikatning ariti deyiladi va qora/1 bilan 
belgilanadi (qora predikat bitta argumentga ega, uning ariteti bitta). Predikatlarning 
argumentlari bo'lmasligi mumkin, bunday predikatlarning o'ziga xosligi 0 ga teng. 
Prolog tili A. Kolmerauerning tabiiy tilni qayta ishlash boʻyicha ishlari va R. 
Kovalskining “Mantiqni dasturlashda qoʻllash” nomli mustaqil ishlari (1973) 
natijasida vujudga keldi. 
Rossiyadagi eng mashhur dasturlash tizimi Turbo Prolog - IBM-mos 
keladigan shaxsiy kompyuterlar uchun tilning tijorat tatbiqi. 1988 yilda Turbo 
Prolog 2.0 ning ancha kuchli versiyasi chiqdi, jumladan takomillashtirilgan IDE, 
tezkor kompilyator va past darajadagi dasturlash vositalari. Borland ushbu 
versiyani 1990 yilgacha tarqatdi va keyin PDC kompilyatorning manba kodidan 
foydalanish va PDC Prolog nomi ostida dasturlash tizimini yanada bozorga 
chiqarish uchun eksklyuziv huquqni qo'lga kiritdi. 
1996 yilda Prolog Development Center Visual Prolog 4.0 ni bozorga 
chiqardi. Visual Prolog muhitida "vizual dasturlash" deb nomlangan yondashuv 
qo'llaniladi, bunda dasturlarning tashqi ko'rinishi va xatti-harakati algoritmik tilda 
an'anaviy dasturlashsiz maxsus grafik dizayn vositalari yordamida aniqlanadi. 
Visual Prolog o'z ichiga oladi 
interaktiv muhit
 vizual ishlab chiqish (VDE - 
Visual Develop Environment), u matn va turli xil grafik muharrirlarni, boshqaruv 
mantiqini yaratuvchi kod yaratish vositalarini (Ekspertlar), shuningdek vizual 
dasturlash interfeysining kengaytmasini (VPI - Visual Programming Interface), 

---

Prolog kompilyatorini, turli plagin fayllari va kutubxonalar to'plami, havola 
muharriri, misollar va yordamni o'z ichiga olgan fayllar.