1 amaliy mashG'ulot tema: Atmosfera havosini muxofaza qilish

Tema: SO₂, O₂ va boshqa elementlarning tabiatda aylanishi. Tabiatdagi suvlarning sanoat chiqindilari pestisidlar va mineralo’g’itlar bilan ifloslanishi. Sanoat korxonalarining tuproq hamda yer usti va yer osti suvlarini ifloslanishi. O’quvchilarni atrof muhitga masuliyatli munosabatni shakillantirishda ekologiyaga oid masalalar yechishni axamiyati.
Organik dunyoni va insoniyat jamiyatini suvsiz tasavvur qilish qiyin. Chunki o’simlik tanasini 80-90%, hayvon organizmining 75%i suvdan iborat.Yangi tug’ilgan chaqaloq tanasining 70 foizi, kata yoshdagi kishi organizmning 65 foizini suv tashkil etadi.70 kilogramm og’irlikdagi o’rta yoshdagi kishining 45 kg.mi suvdan iborat. Suvsiz hayot yo`q.Yer yuzasidagitabiiy chuqurliklarning suv bilan to’lishi natijasida ko’llar hosil bo’ladi. Bugungi kunda O’zbekistonda 50 ta sug’orish kanallari va 16 ta suv omborlari mavjud. Ularning ko’pchiligi (80 foizi) tekisliklarda joylashgan. Dunyodagi chuchuk suv zahirasining 3/4 qismi muz shaklida Artika, Antarktida va baland tog’ muzliklarida joylashgandir.
Deyarli barcha sanoat oqava suvlari neft mahsulotlari bilan ifloslangan. Kimyoviy korxonalarning oqava suvlarida topilgan fenolik birikmalar ham katta xavf tug'diradi. Kuchli antiseptik xususiyatlarga ega bo'lib, ular suvdagi biologik jarayonlarni buzadi, unga o'tkir, yoqimsiz hid beradi.
Pestitsidlar ishlab chiqarish, elektrokimyo sanoati, rudani qayta ishlash zavodlari oqava suvlarida sezilarli miqdorda rux va mis mavjud. So'nggi yillarda ayrim sanoat korxonalarining oqava suvlarida paydo bo'lgan, odatda yuvish vositalarida bo'lgan sintetik sirt faol moddalar (sirt faol moddalar) suvning biokimyoviy tozalash qobiliyatini keskin yomonlashtiradi. Suvdagi sirt faol moddalarning past konsentratsiyasida ham suv o'simliklarining o'sishi to'xtaydi va doimiy ko'pik to'planishi hosil bo'ladi.
Najasli suvlardan tashqari, shahar oqava suvlari kundalik hayotda kimyoviy moddalardan, shuningdek oziq-ovqat sanoati korxonalaridan kelib chiqadigan zararli birikmalarni o'z ichiga oladi. Shahar kanalizatsiyasida patogen mikroblar va viruslar, shuningdek gelmint tuxumlari mavjudligi ularni inson salomatligi uchun ayniqsa xavfli qiladi. Shahar oqimi shaharlarda muz va siqilgan qorni eritish uchun ishlatiladigan shahar tutunlari va gidroksidi tuzlardan ifloslanishni keltirib chiqaradi.
Suvning "issiqlik bilan ifloslanishi" issiqlik va atom elektr stantsiyalari tomonidan yuzaga keladi, ular sovutish uchun katta hajmdagi suv ishlatadilar, so'ngra uni suv omborlariga qizdirilgan holda qaytaradilar. Suv haroratining oshishi natijasida uning bug'lanishi kuchayadi. Suv o'simliklarining ko'payishi organik moddalarning to'planishiga olib keladi va uning keyingi parchalanishi keyingi minerallashuvga va erigan kislorod miqdorining pasayishiga olib keladi. Bularning barchasi moda organizmlariga salbiy ta'sir qiladi.
Atmosferaning kislotali yomg'ir shaklida ifloslanishi Yer yuzasiga tushib, o'simlik va hayvonot dunyosiga katta zarar etkazadi. Kislota yog'inlarining paydo bo'lishiga sabab sanoat chiqindilarining SO2, HC1, NO2 va boshqalarning atmosfera namligida erishi hisoblanadi.
Og'ir metallar (simob, qo'rg'oshin, kadmiy, sink, mis, mishyak) keng tarqalgan va juda zaharli ifloslantiruvchi moddalardir. Ular sanoatning turli sohalarida keng qo'llaniladi, shuning uchun tozalash choralariga qaramay, sanoat chiqindi suvlarida og'ir metall birikmalarining miqdori ancha yuqori. Bu birikmalarning katta massalari atmosfera orqali okeanga kiradi. Dengiz biotsenozlari uchun simob, qo'rg'oshin va kadmiy eng xavfli hisoblanadi. Simob okeanga ichki suv oqimi va atmosfera orqali ko'chiriladi. Cho'kindi va magmatik jinslarning parchalanishi paytida yiliga 3,5 ming tonna simob ajralib chiqadi. Atmosfera changining tarkibida 12 ming tonnaga yaqin simob mavjud bo'lib, uning katta qismi antropogen kelib chiqadi.
Yovvoyi oʻtlar, zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurashda mineral oʻgʻitlar va pestitsidlardan foydalanishning koʻpayishi natijasida qishloq xoʻjaligini kimyolashtirish suv havzalarining qattiq ifloslanishiga olib keladi. Suv manbalarining eng ko'p ifloslanishi sug'oriladigan dehqonchilik hududlarida kuzatiladi, chunki u nafaqat o'g'itlar va pestitsidlar bilan ifloslangan, balki yuqori darajada minerallashgan katta qaytib oqimlarni beradi.Qo'llaniladigan o'g'itlarning taxminan 20% azot, 25%. fosfor va kaliyning 30% suv manbalariga kiradi ... Shu munosabat bilan, qishloq xo'jaligi biogen elementlar bilan suv havzalarini asosiy ifloslantiruvchi hisoblanadi.
Sintetik sirt faol moddalar. Yuvish vositalari (sirt faol moddalar) suvning sirt tarangligini pasaytiradigan moddalarning keng guruhiga kiradi. Ular kundalik hayotda va sanoatda keng qo'llaniladigan sintetik yuvish vositalarining (CMC) bir qismidir. Oqava suvlar bilan birgalikda sintetik sirt faol moddalar materik suvlariga va dengiz muhitiga kiradi. SMS tarkibida natriy polifosfatlar mavjud bo'lib, ularda yuvish vositalari eriydi, shuningdek, suv organizmlari uchun toksik bo'lgan bir qator qo'shimcha ingredientlar: xushbo'y moddalar, oqartiruvchi moddalar (persulfatlar, perboratlar), sodali suv, karboksimetil tsellyuloza, natriy silikatlar. Sirt faol modda molekulasining gidrofil qismining tabiati va strikturasiga qarab ular anion, katyonik, amfoter va noioniklarga bo'linadi.
Keyingisi suvda ion hosil qilmaydi. Eng keng tarqalgan sirt faol moddalar anion moddalardir. Ular dunyoda ishlab chiqarilgan barcha sintetik sirt faol moddalarning 50% dan ortig'ini tashkil qiladi. Sanoat oqava suvlarida sintetik sirt faol moddalarning mavjudligi ularni bunday jarayonlarda qo'llash bilan bog'liq. Rudalarning flotatsion kontsentratsiyasi, kimyoviy texnologiyalar mahsulotlarini ajratish, polimerlar olish, neft va gaz quduqlarini burg'ulash sharoitlarini yaxshilash, asbob-uskunalarni korroziyaga qarshi kurashish. Qishloq xo'jaligida pestitsidlarning bir qismi sifatida sintetik sirt faol moddalar ishlatiladi.
Chorvachilikning oqar suvlari ifloslanishning muhim manbai hisoblanadi. Sug'orishni engillashtirish uchun chorvachilik fermalari odatda suv havzalari qirg'oqlari bo'ylab yoki ularning yonida joylashgan. Tuzli suv havzalari va go'ng omborlarining yomon holati yoki to'lib ketishi bo'lmasa, chiqindilar yomg'irli drenajlar bilan yuviladi yoki suv manbalariga tashlanadi. Chorvachilik fermalari chiqindilari xavfli, chunki ularda gelmint tuxumlari va kasalliklar manbai bo'lgan patogen mikroorganizmlar mavjud.
Sanoat ishlab chiqarishining shlaklari tarkibida turli xil organik moddalar va og'ir metallarning birikmalari mavjud. Maishiy chiqindilar o'rtacha (quruq moddaning og'irligi bo'yicha) 32-40% organik moddalarni o'z ichiga oladi; 0,58% azot; 0,44% fosfor; 0,155% sink; 0,085% qo'rg'oshin; Oh, 001% simob; 0,001% kadmiy. Materialning suv ustunidan o'tishi paytida ifloslantiruvchi moddalarning bir qismi suvning sifatini o'zgartirib, eritmaga o'tadi, ikkinchisi to'xtatilgan zarralar tomonidan so'riladi va pastki cho'kindilarga o'tadi. Shu bilan birga, suvning loyqaligi ortadi. Organik moddalarning mavjudligi ko'pincha suvda kislorodning tez iste'mol qilinishiga va ko'pincha uning to'liq yo'qolishiga, suspenziyalarning erishiga, erigan shaklda metallarning to'planishiga, vodorod sulfidining paydo bo'lishiga, ko'p miqdorda organik moddalarning mavjudligiga olib keladi. modda tuproqlarda vodorod sulfidi, ammiak, metall ionlarini o'z ichiga olgan maxsus turdagi loy suvlari paydo bo'ladigan barqaror qaytaruvchi muhitni yaratadi. Bentos va boshqalarning organizmlari har xil darajada chiqarilgan materiallarning ta'siriga duchor bo'ladi.Tarkibida neft uglevodorodlari va sintetik sirt faol moddalar bo'lgan sirt plyonkalari hosil bo'lgan taqdirda havo-suv chegarasida gaz almashinuvi buziladi.
Aslini olganda, barcha suv ekotizimlari antropogen ifloslanishning akkumulyatorlari hisoblanadi. Ko'pgina suv omborlarining iqtisodiy ahvoli ayanchli. Sayyoramizning sanoat mintaqalarining chuchuk suvli ko'llari ayniqsa yomon ta'sir ko'rsatdi. Rossiya va qo'shni davlatlarning ko'plab ko'llari va dengizlari ekologik ofat xavfi ostida. Ular orasida Baykal, Ladoga, Orol va Boltiq dengizlari bor.
№10 AMALIY MAShG'ULOT
Tema: Gazni mexanik usulda tozalash.Oqar suvlarda suv sifatini nazorat qilish punktlarini shakillantirish.Tabiiy suvlardagi radiaktiv zararlanishi. Suv havzalarining atrof-muhitga ta’siri.
№10 AMALIY MAShG'ULOT
Tema: Gazni mexanik usulda tozalash.Oqar suvlarda suv sifatini nazorat qilish punktlarini shakillantirish.Tabiiy suvlardagi radiaktiv zararlanishi. Suv havzalarining atrof-muhitga ta’siri.
GAZ TOZALASh (a. Gazni tozalash, n. Gasreinigung, f. Epuratsiya va g. Limpieza de gas, purificacion de gas) - yoqilg'i va xom ashyo sifatida gazdan foydalanishni murakkablashtiradigan yoki atrof-muhitni ifloslantiradigan tarkibiy qismlarni qazib olish. Ushbu tarkibiy qismlarga H kiradi₂S, CO₂SO₂, merkaptanlar, COS, CS₂ va boshqalar Jahon standartlari bo'yicha N ning tarkibi₂Ishlatilgan tabiiy gazda S ga 5,7 mg / m 3 gacha, umumiy oltingugurt 50 mg / m 3 gacha, CO₂ Atmosfera havosiga chiqarilgan gazlarda zararli aralashmalarning miqdori 500 ppm (million dona qismlar) miqdoriga qarab hajmidan 3-5% gacha. Ushbu tarkibiy qismlar qimmatbaho kimyoviy xom ashyo (qarang. Integratsiyalashgan qayta ishlash).
Gazni tozalash jarayoni assimilyatsiya (adsorbsiya) va desorbsiyani o'z ichiga oladi. Gazni tozalash uchun assimilyatsiya qilish usullari (Qarang: "Gazni tozalash"), osonlikcha parchalanadigan kimyoviy birikmalar (kimyoviy singdirish) yoki fizik eritmalarni (fizik assimilyatsiya) hosil qilib, ifloslantiruvchi tarkibiy qismlarni erituvchilar tomonidan so'rib olishga asoslangan. Adsorbsiya usullari (Qarang: Adsorbtsiya gazni tozalash) nopoklik tarkibiy qismlarini qattiq sirt - adsorbentlar bilan singdirishga asoslangan. Desorbtsiya jarayonida so'rilgan tarkibiy qismlar chiqariladi va sorbentlarning assimilyatsiya qilish qobiliyati tiklanadi. N₂S va CO₂ yutish jarayonlarida bir vaqtning o'zida so'riladi, ularning tarkibida gazning miqdori 4% gacha, kimyoviy singdiruvchilar (aminlar, ishqorli metal tuzlari va aminokislotalar eritmalari), tarkibida 4-5% dan yuqori bo'lgan fizik erituvchilar (sovutilgan metanol, N-metilpirrolidon, propilen karbonat, polietilen glikol dimetil efiri, sulfanan va diizopropanolamin aralashmasi, trutilil fosfat), merkaptanlar uglevodorod suyuqliklari bilan past haroratlarda olinadi va zeolitlarda, COS va CSlarda adsorbtsiya qilinadi.₂ - fizik erituvchilar. Kimyoviy erituvchilarning afzalligi gazlarning nozik tozalanishi, kamchiliklari yuqori ifloslik tarkibiy qismlariga ega bo'lgan yuqori ish harajatlari va ularning ba'zilari bilan qayta tiklanmaydigan birikmalar hosil bo'lishi (masalan, COS va CS bilan monoetanolamin).
Fizik erituvchilarning afzalliklari: barcha nopoklik tarkibiy qismlarini bir vaqtning o'zida olish, gazlarni ko'p miqdordagi turli xil aralashmalardan tozalashda kam xarajat, kamchiliklar: uglevodorod tarkibiy qismlarining eruvchanligi va ba'zida individual tarkibiy qismlarni qazib olishning etarli emasligi. Gazni tozalash, shuningdek, desorptsiya mahsulotlarini tijorat mahsulotlariga qayta ishlashni ham o'z ichiga oladi. Gazlarni oz miqdordagi N dan tozalashda₂S bilan to'g'ridan-to'g'ri konversiya jarayonlaridan foydalaning, H bilan₂Yutilish jarayonida S kislorod tashuvchisi tomonidan ishqoriy eritmada so'riladi va desorbtsiya jarayonida atmosfera kislorodidan elementar oltingugurtgacha oksidlanadi, ba'zida tozalanadigan gaz SO bilan to'yingan di- yoki trietilen glikolning 90-95% suvli eritmasi bilan aloqa qiladi.₂bilan birga, H yutilganda₂S reaksiya natijasida S hosil bo'ladi, suv esa katalizator vazifasini bajaradi. Kuniga 10-15 tonnagacha S chiqishda to'g'ridan-to'g'ri konversiya jarayonlaridan foydalanish tavsiya etiladi, yuqori hosil olish bilan ular tejamkor bo'lmaydi. Atmosferaga chiqadigan gazlarda oz miqdordagi oltingugurt tarkibiy qismlari mavjud bo'lganda, vodorodlash jarayonlari qo'llaniladi (H bilan reaktsiyalar₂), natijada barcha aralashmalar H ga aylanadi₂S, tozalash eng rivojlangan.