1-amaliy mashg‘ulot. Termoelektron emissiya tok zichligini haroratga bog‘liqligini hisoblash

Diod  qurilmasi  va  uning  ishlash  prinsipi.  Katod  va  anodga  ega 

bo‘lgan ikki elektrodli lampani diod deb atashadi.  

  

a  

 

 

 

b 

 

 

1 – rasm. Lampali diodning shartli grafik belgilanishi (a) va uning volt-amper 

tavsifi (b) 

 

Elektr  vakumli  diod  yuqori  vakuum  hosil  qilingan  ballon  bo‘lib, 

unga  ikkita  elektrod  –  katod  va  anod  joylashtirilgan  bo‘ladi.  Bevosita 

qizdiriladigan  katod,  qizdirish  toki  bilan  isitilgan  to‘g‘ri  yoki  W-

shakldagi  simdir.  Bilvosita  qizdiriladigan  katod  –  uzun  silindr  bo‘lib, 

uning  ichiga  elektr  jihatdan  izolyasiya  qilingan  qizdirgichning  spirali 

---

joylashtiriladi.  Katod  silindr  yoki  qutili  anod  ichiga  joylashtirilgan 

bo‘ladi.  Katta  quvvatli  diodlarda  issiqlik  olib  ketilishi  uchun  anod 

qovurg‘alarga  ega  bo‘ladi.  Katod,  anod  va  qizdirgichlar  (bilvosita 

qizdirilagan  lampalarda)  tashqi  chiqishlar  bilan  ulangan  bo‘ladi  (lampa 

oyoqchalari  bilan).  Lampali  diodning  shartli  grafik  belgilanishi  1a  – 

rasmda ko‘rsatilgan. 

Katod  qizdirilganda  elektronlar  termoelektron  emissiya  hisobiga 

katod sirtini tark etadi. Sirtni tark etgan elektronlar boshqa elektronlarni 

chiqishiga to‘sqinlik qiladi. Buning natijasida katod atrofida elektronlar 

buluti  hosil  bo‘ladi.  Kichik  tezliklarga  ega  bo‘lgan  elektronlarning  bir 

qismi  bulutdan  katodga  qayta  tushadi.  Berilgan  katod  haroratida  bulut 

turg‘unlashadi:  katodga  undan  qancha  elektron  uchib  chiqqan  bo‘lsa, 

shuncha elektron tushadi. 

Katodga  nisbatan  anod  kuchlanishi  nol  bo‘lganida  (masalan, 

anodni  katodga  qisqa  tutashtirilganda)  lampada,  katoddan  anodga 

elektronlar toki oqib o‘tadi. Nisbatan tezkor bo‘lgan elektronlar fazoviy 

zaryadning  potensial  o‘rasini  yengib  o‘tadi  va  anodga  tortiladi.  Tok 

oqishini  to‘xtatishi,  anodga  -1V  va  undan  pastroq  berkituvchi  manfiy 

kuchlanish  berilgan  yuz  beradi.  Anodga  musbat  kuchlanish  berilganda 

diodga  tezlashtiruvchi  maydon  hosil  bo‘ladi  va  anod  toki  oshadi.  Anod 

toki  katod  emissiya  darajasining  qiymatiga  erishganida  tokning  oshishi 

sekinlashadi va anod toki turg‘unlashadi (to‘yinadi).