1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Ribonuklein kislotalar

RNK-nıń polinukliotid shınjırı quramında adenin, gyanin, sitozin hám urasil azotli tiykarların tutatuǵın bir qansha mononuklitidlardan quralǵan boladı. Molekulasındaǵı purin tiykarlarıniń jıyındısı pirimidin tiykarlarıniń jıyındısına teń boladı. DNK hám RNK molekulası quramı hám dúzilisiniń kóp tárepleri bir- birine jaqın. Biri ekinshisinen tómendegiler menen ózgeshelenedi.

1. Dezoksiriboza uglevodiniń ornına RNK da riboza birigip kelgen boladı.

2. Pirimidin azotli saqiynası timin ornına RNK da urasil birigip kelgen boladı.

3. J. Chergaffniń DNK molekulası ushın dúzilgen “Chergaff qaǵıydası” dep atalǵan qaǵıydanıń tek birewi gána RNK molekulası tuwrı keledi, yaǵnıy purin hám pirimidin tiykarlarındaǵı amino-hám úlken gruppalar muǵdarı teń bolıp tabıladı. G+T=A+S, yamasa G+U/A+S=1.

4. RNK polinukliotid shınjırınıń birlemshi strukturası turaqli emes, onıń tuwrı jip tárizli, lenta tárizli strukturası ortalıq jaǵdayina hám basqa komponentler menen óz-ara tásirlesiwine qarap basqa konfigurasiyaǵa, buralǵan jaǵdaylarǵa ótiwi múmkin.

Dezoksiribonuklein kislotalar DNK niń polinukliotid shınjırı quramında adenin, guanin, sitozin hám timin azotli tiykarların turatuǵın bir qansha, keminde 10000 ǵa, mononukliotid qaldıqlarınan quralǵan boladı. DNK tiykarınan yadro quramında sintezlenedi. Onıń molekulasındaǵı purin tiykarlarıniń (adenin hám guanin) jıyındısı pirimidin (sitozin hám timin) tiykarlarıniń jıyındısına teń boladı. Bul olardıń molekulasında azot tiykarları qos-qos bolıp, óz-ara vodorod baylanisları járdeminde baylanısqanınan derek beredi. Rentgenostruktura analizi tiykarında DNK molekulasınıń keńisliktegi kórinisi bir-birin baylanıstırıp turǵan lentalardiń burama qos spiral jaǵdayında jaylasqanlıǵın kórsetedi.

DNK-molekulasında mononukliotidler óz-ara bir-birleri menen purin hám pirimidin tiykarları ortasındaǵı, yaǵnıy lentalar ortasındaǵı vodorod baylanisları menen, lentani payda etken mononukleotidlar bolsa óz-ara bir-birleri menen qant hám fosfat kislotası ortasındaǵı kislorod kópirleri járdeminde birigip, bir kompleks birikpeni quraydı. Kóp jıllar dawamında beloklar kerekli ózine tán birikpeler dep, nuklein kislotaları bolsa salıstırma teńlikke iye dep esaplap kelindi. Bul kóz qaraslar keyingi jıllarda J. Chargafftiń ilmiy baqlawlarınan keyin keskin ózgeredi. Ol 1947-1950 jıllarda ósimlik hám haywan toqımaları kletkalarınan nuklien kislotaların ajratıp alıp, olardıń strukturalarin úyrenip, DNK ushın purin hám pirimidin tiykarlarıniń muǵdarlıq qatnasin anıqlap berip, tiyisli qaǵıydalar jarattı jáne bul ilimde “Chergaff qaǵıydası” atı menen tarqaldı. Qaǵıydadaǵı tiykarǵı pikrler tómendegishe:

1. 
   Nukleotidler purin tiykarlardiń molyar konsentrasiyasi pirimidin tiykarlardiń molyar konsentrasiyasina teń boladi.
   
2. 
   Guanin hám sitozinlerdiń molyar muǵdari bir-birine teń boladi. G=S, yamasa G/S=1.
   
3. 
   Adenin hám timinlerdiń molyar muǵdari bir-birine teń boladi. A=T.