1. Arza haqqında Daǵaza haqqında

Jobasi:
1.Arza haqqında
2.Daǵaza haqqında
3.Akt haqqında
4.Miratnama haqqında

Maǵliwmat-informaciya hújjetleri úlken gruppanı payda etedi, olar jumıs júrgiziw processinde, ásirese, kóp isletiledi. Bul gruppa arza, protokol, bildiriw xatı, wásiyatnama, akt, isenim xatı, maǵliwmatnama, xarakteristika, usınısnama, mirátnama, túsindiriw xati, daǵaza,esabat sıyaqlı hújjetlami óz ishine aladı.

ARZA
Arnawlı bir shólkemge yamasa lawazımlı shaxs atına qandayda bir ótinish, usınıs yamasa shaǵım mazmunında jazılatuǵın rásmiy hújjet. Arza ámeliyatda eń kóp qollanılatuǵın hám keń tarqalǵan jumıs qaǵazı bolıp tabıladı. Mektep oqıwshısı hám student, menejer hám fermer, injener hám alım, isbilermen hám lawazımlı shaxs - jámiettiiń barlıq aǵzası arza jazıwdan jıraq emes. Arza jazıwshılardıń jası hám lawazımı, arza jibenip atırǵan mákemeler hám keńseler oǵada túrme-túr bolıp tabıladı. Arzalar ilimiy- izertlew shólkemi direktorına, mektep direktorına, joqarı oqıw jurtı rektoriga, kárxana direktorına, rayon administraciyaına - qullası, ápiwayı arzashınıń usınıs, ótinish yamasa shaǵımın kórip shıǵıp hal ete alatuǵın hár qanday mekeme, hár qanday basshı atına jazılıwı múmkin.
Kólemi, usılı hám túrinen qaramastan, arza óziniń ulıwma zárúrli bólimlerine iye hám ol áne sol bólimlerdiń izbe-izligi tiykarında dúziledi.
Arzanıń zárúrli bólimleri:
1. Arza jibergen shólkemdiń yamasa lawazımlı shaxstıń
atı.
2. Arza jazıwshınıń turar jeri, wazıypası, atı, ákesiniń ati hám
famılıyası.
3. Hújjettiń atı (Arza ).
4. Tiykarǵı tekst (usınıs, ótinish, shaǵım ).
5. Arzaǵa qosımsha etiletuǵın hújjetler atı (eger zárúr dep
tabılsa ).
6. Arza jazıwshınıń qolı, atı hám otaismi bas háripleri,
famılıyası.
7. Arza jazılǵan waqıt (jıl, kún hám ay). Sonı eskertip o'tmoq kerek, arzanıń zárúrli bólimleri barlıq arzalarda da birdey tákirarlanavermaydi. Mısalı, xızmetker ózi islep atirǵan kárxana yamasa mekeme administraciyaına arza jazǵanda, onıń jasaw jayı haqqındaǵı maǵlıwmat zárúr bolmaydı. Bunday jaǵdaylarda xızmetker ózi isleytuǵın bólim hám lawazımın kórsetsa, jetkilikli. Sonıń menen birge, kópshilik arzalar ushın qosımshalaming da zárúrligi bolmaydı.
Joqarıda sanap ótilgen zárúrli bóleklaming ádetdegi jaylasıwı 1-qosımshada kórsetildi.Arza hám taǵı basqa hár qanday rásmiy hújjet sıyaqlı anıq hám qısqa gápler menen túsinikli etip jazılıwı kerek.
Hújjet tiliniń anıqlıǵı, túsinikliligi maqsettiń tezirek ámelge asıwına xızmet etedi. Arza, tiykarınan, qolda jazıladı hám mazmunı erkin bayan etiledi. Mazmunı hám usılına kóre arzalar birdey emes: ol bir neshe sózden ibarat bolıwı, máseleler maydanınan oy-órisler bildirilgen xat formasında bolıwı da múmkin. Sol noqatyi názerden arzalar ápiwayı hám quramalı túrlerge aj rati lad i. Quramalı arza teksti úlken bolıwı menen birge, oǵan qosımshalar etiliwi múmkin. Basqa jaǵdaylarda arzalar jeke ózgeshelikke iye esaplanadı. Sonıń menen birge, xızmet arzaları da boladı. Xızmet arzası - puqaralaryoki shólkemlaming o'zhuquqlarini ámelge asırıw yamasa máplerin qorǵaw maydanınan jazba informaciyaları bolıp tabıladı. Dawa arzaları áne sonday arzalardan bolıp tabıladı. Ótinish hám shaǵım mazmunı daǵı arzalar usınıs mazmunın sáwlelendiriwshi arzalarǵa hám de dawa arzalarına salıstırǵanda kóp qoilanadi. Sonı da aytıp o 'tmoq kerekki, kárxana hám shólkemlerde belgilengen tártipke tiykarınan, arzalar elektron formada jazılıp,elektron hújjet aylanıwı sistemasında dizimge alınıwı múmkin. Mektepge shekem tálim mákemelerine balalardı jaylastırıwda arza áke yamasa ana atınan jazıladı.


DAǴAZA
Kópshilikti yamasa málim gruppa daǵı shaxslami jaqın arada (kelesinde) bolmaytuǵın qandayda -bir ilaj -jıynalıs, ushırasıw, sáwbet, sonıń menen birge, jumısqa, oqıwǵa qabıllaw hám basqalar haqqında xabarlı qılıw ushın qollanıwshı jazba informaciya.
Daǵazanıń zárúrli bólimleri:
1. Atı (Daǵaza ).
2. Daǵaza qılınıp atırǵan tadbiming waqıtı, ótkerilish jayı.
3. Tadbiming temasın ózinde sáwlelendiriwshi tekst.
4. Ilaj ótkeriwshiler atı (ádetde, bolatuǵın tadbimi
Daǵaza qılıp atırǵan shólkem, organdıń atı : «Administraciya»,
«Gúzetiw keńesi», «Jazıwshılar awqamı», «Shólkemlestirilgen
komitet» formasında beriledi).
Daǵaza, temasına hám odan gózlengen maqsetke kóre,
túrli sırtqı kórinislerde bolıwı múmkin
Úlgi
Sol jıl 12-iyul kúni saat 15. 00 de Ózbekstan Respublikası Pánler akademiyası ózbek tili, ádebiyatı hám folklori institutınıń jıynalıslar zalida institut kásiplik awqamı komitetiniń esabat - saylaw jıynalısı boladı.
Kún tártibi:
1. Kásiplik awqamı komitetiniń esabatı.
2. Baqlaw komissiyasınıń esabatı.
3. Kásiplik awqamı komitetiniń jańa quramın saylaw.
Kásiplik awqamı komiteti
Daǵazalar bárháma da rásmiy kóriniske iye bolmawi, olar házil-házil-dálkek yamasa reklama kórinisinde dúzilisi de múmkin. Bul zat oqıwshı daǵı qızıǵıwshılıqtı kúsheytiwge xızmet etedi. Kommerciya maqsetindegi ayırım daǵazalar reklama mazmunında bolıwı múmkin. Kópshilikti chorlash maqsetinde olarda kórkem qurallardan ustalıq menen paydalanıladı. Bunday daǵazalar kóbinese gazetalarda beriledi.
Zıyaratqa mırat etemız!
Barlıq kárxana, shólkem basshıları, kásiplik awqamları komitetleri dıqqatına!
Musulman áleminiń eń áziz, múqaddes zıyaratgohlaridan biri esaplanatuǵın Imom al-Buxoriy kompleksin hám usınıń menen birge, áyyemgi Samarqandtıń dúńya júzlik áhmiyetke iye boIǵan esteliklerin uyımlastırǵan halda zıyarat etiwge usınıs etemiz. Biz sizlerge tómendegi xızmetlerdi usınıs etemiz: jaylastırıw, awqatlantırıw, ekskursiyalar, transport xızmeti hám taǵı basqalar.
Sawaplı ıske asıǵıń
Adresimiz: «Afrosiyob» mıymanxana kompleksi, Samarqand
qalası Registon kóshesi, 2.

Mıratnama túsinigi, usınıs nızamı. Usınıstıń kólemine ta‟sir etiwshi faktorlar

Usınıs dep, islep shıǵaruvchilarning málim waqıt jumısında tavar yamasa xızmettiń málim túrin islep shiqarib ılayıq bo‗lgan bahanıń hár bir dárejesinde bazarǵa satıwǵa shıǵaratuǵın muǵdarına aytıladı. Baha o‗zgarishi menen satıwǵa shiǵarılatuǵın ónim muǵdarı da o‗zgarishi sebepli talap sıyaqlı usınıstıń da bir qatar alternativ variantları ámeldegi bo‗ladi. Bul bólek óndiriwshi ushın 7 — kestede ko‗rsatilgan. Usınıs hár túrlı bahalarda satıwǵa qansha muǵdarda ónim shıǵarılishini ko‗rsatadi. Bahanıń asıwı menen soǵan uyqas túrde satıwǵa shiǵarılatuǵın tavar (usınıs ) muǵdarı da artadı, bahanıń túsiwi menen usınıs kólemi qisqaradı. Bul o‗zaro to‗g‗ridan- to‗g‗ri bog‗liqlik usınıs nızamı dep ataladı. Bazarda usınıs etiletuǵın tavar kólemine bahadan tısqarı bir qatar faktorlar tásir etedi. Bul faktorlardıń túpkiliklileri tómendegiler:
1) Resurslarınıń bahası ; 2) Islep shıǵarıw texnologiyası ;
3) Salıq hám dotatsiyalar; 4) Basqa tovarlardıń bahası ;
Usınısnama - qandayda bir jeke adamdı belgili bir lawazımǵa yaki hár túrli shólkemlerge aǵza bolıw ushın usınıw maqsetinde dúziletuǵın rásmiy hújjet. Usınıs dóretiwshi awqamlar, mákeme adminstraciyası yaki ayrım jeke adam tárepinen beriliwi múmkin.
Birinshi topar leksikasının’ quramına áem zamanlardan saqlanıp kelgen hár qıylı urıw atları, tuwısqanlıq atamaları, haywanatlar, tábiya qubılıslarının’ atamaları kiredi. Bul jaǵınan hújjetlerdin’ tili ulıwma alǵanda házirgi qaraqalpaq tilinen alıslap ketpeydi. Durıs, hújjetlerdin’ leksikalıq quramı házirgi qaraqalpaq tilinen sırttan qaraǵanda biraz ayırmashılıqlarǵa ie. Bul ayırmashılıqlar hújjetlerdigi sózlerdin’
fonetikalıq formaların, aytılıwlarınan, jazılıwlarınan ibarat. Bul jaǵdaylar bir qatar tarıyxıy sebeplerge baylanıslı júzege kelgen. Tiykarınan alǵanda revolyuciyaǵa deyingi qaraqalpaqlardın’ qoljazba hújjetlerin, sol dáwirdegi ulıwma ádebiy til-eski ózbek jazba ádebiy tilinin’ tikkeley tásiri astında jazılǵanlıǵının’ nátiyjesi.
Yuridikalıq hújjetlerdin’ sózlik quramının’ ekinshi toparın basqa tillerden ózlestirilgen sózler tiykarınan úsh toparǵa bólip qarawǵa boladı.
Arza - belgili bir mákeme yamasa kárxana baslıǵına qandayda bir másele yaki jumıs tuwralı wótinish, usınıs yamasa shaǵım túrinde jazılatuǵın rásmiy hújjet. Arza kúndelikli turmısta en’ kóp qollanılatuǵın hám ken’ tarqalǵan is qaǵazı.
Akt - mákeme, kárxana yamasa ayrım adamlardın’ xızmetleri menen baylanıslı bolǵan waqıya, hádiyseni tastıyqlaw, woǵan gúwalıq beriw maqsetinde bir neshshe adam tárepinen dúzilgen hújjet. Akt dúziwdegi tiykarǵı maqset-júz bergen waqıya, hádiyselerdi, jaǵdaydı nızamlı- huqıqıy jaqtan dálillep yamasa tastıyqlap beriw. Akt kópshilik jaǵdaylarda aqsha hám materiyallıq baylıqlarǵa baylanıslı dúziledi.
Bildiriw xat - belgili bir mákeme baslıǵına yamasa sol taraw boyınsha joqarı lawazımdaǵı basshıǵa jumıs jaǵdaylarına baylanıslı áhmietli máseleler tuwralı yaki qandayda bir waqıya, hádiyse haqqında xabardar etiw zárúrligi bolıp qalǵanda tolıq hám buljıtpay bayan etiletuǵın jazba túrdegi xabarlandırıw. Qaysı mákemege, kimge jiberilgenine qarap bildiriw xatı ishki hám sırtqı bolıp bólinedi.
Buyrıq - mákeme hám shólkemlerdin’, kárxanalardın’ basqarıw jumısların, mákeme jámietshiligi aldındaǵı en’ áhmietli hám kúndelikli jumıslarǵa baylanıslı barlıq jumıslardı tártiplestirip turatuǵın rásmiy hújjet. Buyrıqlar mazmunı boyınsha ekige bólinedi: mákeme hám kárxananın’ tiykarǵı jumısı hám jeke adamǵa baylanıslı buyrıqlar.
Biylik - mákeme basshıları (direktor, wonın’ worınbasarları, bas qánige, wonın’ worınbasarları), soday-aq bólim basshıları tárepinen ámeliy maseleler boyınsha qabıl etiletuǵın hújjet. A’depten biyliktin’ háreket etiw múddeti sheklengen bolıp, wonın’ kúshi bólimlerdin’ wóz ishinde, ayrım lawazımdaǵı adamlarǵa hám puqaralarǵa tiyisli boladı.
Nızam - qandayda bir mákemenin’ yaki wonın’ tarawlıq bólimlerinin’ dúzilisin, huquqın, wazıypaların, minnetlerin, isti shólkemlestiriw tártibin belgileytuǵın huquqıy hújjet. Nızamlar kóbinese mákemeler dúzilgende yaki shólkemlesken waqıtta dúziledi hám joqarı shólkemlerdin’ biyligi menen tastıyqlanadı.
Ustav - belili bir qatnasıqlar dógereginde hám soǵan baylanıslı isler yaki bir mámleketlik organlıq, mákemenmn’ dúziliwi wazıypasın baǵdarlap turatuǵın tiykarǵı nızam hám qaǵıydalar jıynaǵı. Ustav bir organnın’ yaki mákemenin’ wazıypaların hám huquqıy halatın bayanlaytuǵın normativlik áhmietke ie.
Maǵlıwmatnama - bolǵan waqıya yamasa bolıp atırǵan jaǵdaylardı bildiriw mazmunında jazılǵan hújjet. Maǵlıwmatnamalar soralıp atırǵan yaki wótinish etilip atırǵan xabar hám maǵlıwmatlardı wózinde sáwlelendiredi. Maǵlıwmatnama wózgesheligi mazmunına qaray xızmet maǵlıwmatnaması hám jeke maǵlıwmatnama bolıp ekige bólinedi.
Minezleme - belgili bir adamnın’ miyneti hám jámietlik xızmeti, sonday-aq wonın’ wózine tán wózgesheliklerine hám pazıyletlerin sáwlelendiriwshi rásmiy hújjet.
Minezleme mákeme hákimyatı tárepinen wóz xızmetkerlerine bir qansha maqsetler ushın, máselen, woqıw wornına kiriwge, shet mámleketlerde barıp islewde yaki basqa jumıslar menen ketkende, lawazımǵa tayarlaǵanda yaki basqa máselelerge baylanıslı beriledi. Minezlemede xızmetkerdin’ jámiettegi hám qızmettegi iskerligi, minez-qulqı haqqında da kórsetilip wótiledi.
Usınısnama - qandayda bir jeke adamdı belgili bir lawazımǵa yaki hár túrli shólkemlerge aǵza bolıw ushın usınıw maqsetinde dúziletuǵın rásmiy hújjet. Usınıs dóretiwshi awqamlar, mákeme adminstraciyası yaki ayrım jeke adam tárepinen beriliwi múmkin.
Gúwalıq - belgili bir jeke adamnın’ xızmettegi hám basqa da jaǵdayların, sonday-aq bir is boyınsha tekseriw yaki tintiw wótkeriwge haqlı ekenin kórsetiwshi hújjet. Gúwalıq xızmet saparına baylanıslı da beriledi.
Daǵaza - kópshilik yamasa belgili bir topardaǵı adamlardı jaqın arada bolatuǵın ilajlar, májilis, ushırasıw, gúrrin’lesiw sonday-aq jumısqa, woqıwǵa qabıl etiw hám jazba túrdegi málimleme.
Yesap - belgili bir waqıt ushın jobalastırılǵan yamasa wazıypa, tapsırmalardın’ worınlanıwı, xızmet hám ilimiy saparlardın’ juwmaǵı haqqında maǵlıwmat beriwshi hújjet. Yesapta keltirilgen maǵlıwmatlar anıq, isenimli bolıwı kerek.
isenim xat - qanday da bir mákeme, shólkem yaki bir adamnın’ isenim bildiriwshinin’ ekinshi bir adamǵa belgili bir jumıslardı atqarıwǵa yamasa materiyallıq baylıqlardı alıwǵa huquq beriletuǵınlıǵı haqqında gúwalıq beriwshi jazba hújjet.
ó’zinin’ xızmeti boyınsha isenim xatlar eki toparǵa bólinedi: rásmiy túrdegi isenim xatlar hám jeke puqaralar tárepinen beriletuǵın isenim xatlar.
Mirátnama - qandayda bir saltanatlı merekege shaqırıw ushın qollanılatuǵın jazba túrdegi aldın-ala xabarlandırıwshı hújjet.
Mirátnamalarda merekenin’ kún tártibi yamasa baǵdarlaması da beriliwi múmkin.
Tilxat - aqsha, hújjet, qımbat bahalı buyımlar yaki basqa bir nárseler alınǵanlıǵın tastıyqlawshı rásmiy jazba hújjet. Tilxat bir nusqada tayarlanadı hám aqsha yaki qımbat bahalı hújjet sıyaqlı saqlanadı.
Túsinik xat - xızmet tarawındaǵı, woǵan baylanıslı máseleni, wonın’ ayrım táreplerin jazba túrde bayanlawshı hám mákeme baslıǵına, ishki, sırtqı yaki joqarǵı shólkemge jiberiletuǵın hújjet.