1 Asosiy vositalarni hisobga olish uchun normativ hujjatlar

Buxgalteriya hisoblari va subschyotlar	Harakat tavsifi
Tasdiqlovchi hujjat
	Debet	Kredit
Ro'yxatga olish (sotib olish, qurish, asosiy vositalarni ishlab chiqarish)
08	60	Sotib olish (sotib olish)	Yetkazib beruvchining hisob-fakturasi
08	68	Davlat boji va ro'yxatga olish yig'imlarini to'lash	Bank bayonoti
08	60 (76)	Yetkazib berish, o'rnatish, vositachilik xizmatlari va boshqa tegishli xarajatlar uchun to'lov	Shartnomalar, aktlar
19	60	QQSni aks ettirish	Kiruvchi hisob-fakturalar
68.2	19	QQSni soliq chegirmalariga taqdim etish
01	08	Asosiy vositalarni kapitallashtirish. Sotib olishda QQS chegirmasi.	OS-1 shakli
60 (76)	51	OS to'lovi	To'lov topshirig'i
Ro'yxatdan o'tish (ustav kapitaliga hissa)
08	75	Ustav kapitalida tushumlarni aks ettirish	Ta'sischilar yig'ilishining bayonnomasi (qaror), buxgalteriya guvohnomasi
01	08		OS-1 shakli
20 (23, 25, 26, 29, 44)	02	Amortizatsiya to'lovi	Buxgalteriya yordami
Buxgalteriya balansi bo'yicha hisobot (tegishli kvitansiya)
01	08	Bepul olingan aks ettirilgan asosiy vositalar	Buxgalteriya guvohnomasi, xayriya shartnomasi
01	08	Asosiy vositalarni kapitallashtirish	OS-1 shakli
20 (23, 25, 26, 29, 44)	02	Amortizatsiya to'lovi	Buxgalteriya yordami
98	91.1	Oylik qiymatni daromadga hisobdan chiqarish (amortizatsiyaga muvofiq)	Buxgalteriya yordami
Ro'yxatdan o'tish (almashtirish yoki ofset)
08	60	Qarzni aks ettirish	O'zaro ofset protokoli, ayirboshlash shartnomasi, schyot-faktura
19	60	QQSni aks ettirish	Kiruvchi hisob-fakturalar
01	08	Asosiy vositalarni qabul qilish va uni hisobga olish	OS-1 shakli
62	90.1(91.1)	Yetkazib beruvchi qarzini aks ettirish	Ayirboshlash shartnomasi, akt (xizmatlar uchun), schyot-faktura (tovarlar uchun)
60	62	Ayirboshlashning aksi	Buxgalteriya yordami
68.2	19	QQS chegirmalarini taqdim etish
Asosiy vositalarni qayta baholash - qayta baholash
01	83	Asosiy vositalar qiymatining oshishi	Qayta baholash (qayta baholash) akti
83	02	Amortizatsiya miqdorini tuzatish	Buxgalteriya yordami
Asosiy vositalarni qayta baholash - baholash
91.2	01	Markdown aks ettirilgan	Tekshirish guvohnomasi (belgilash)
02	91.1	Amortizatsiya miqdorini tuzatish	Buxgalteriya yordami
Amortizatsiya hisobiga asosiy vositani tugatish
01 (yo'q qilish)	01	Asl qiymatini hisobdan chiqarish	OS-4 shaklida harakat qilish, boshning buyrug'i
02	01 (yo'q qilish)
91.2	01 (yo'q qilish)	Qoldiq qiymatni aks ettirish
Ro'yxatdan chiqarish - asosiy vositalarni sotish
01 (yo'q qilish)	01	Hisobdan chiqarish (dastlabki narx)	OS-1 shakli akti, oldi-sotdi shartnomasi
02	01 (yo'q qilish)	Hisoblangan amortizatsiyani hisobdan chiqarish
91.2	01 (yo'q qilish)	Hisobdan chiqarish (qoldiq qiymat)
62	91.1	Daromadning aks etishi	Sotish shartnomasi, faktura
91.2	68.2	Asosiy vositalarni sotishdan olinadigan QQS	Chiquvchi hisob-faktura
Zarar bilan sotish
99	91	Salbiy moliyaviy natija miqdori uchun e'lon qilish

Qoida tariqasida, asosiy vositani sotishdan olingan daromad sotishdan tushgan tushumga kiritilmaydi (u sotuvdan tashqari daromad deb ataladi).
Ombordagi sotib olingan, lekin foydalanishga topshirilmagan asosiy vositalarni hisobga olish shakllari 01 «Asosiy vositalar» schyotining «Ombordagi (zaxiradagi) asosiy vositalar» subschyotida aks ettiriladi.
Asosiy vositalarning amortizatsiyasi va amortizatsiyasi
Foydalanish jarayonida asosiy vositalarning ko'p qismi eskiradi. Istisno - bu foydalanish muddati hech narsa bilan cheklanmagan er resurslari.

Asosiy vositalarni yangilash uchun maxsus fondga har oyda ajratmalar dastlabki qiymati bo'yicha amalga oshiriladi va amortizatsiya deb ataladi. Eskirishni hisoblash ikkita asosiy parametr asosida amalga oshiriladi:

• 
  boshlang'ich qiymati;
  
• 
  ob'ektning foydali muddati.
  

Asl qiymatini aniqlash
Asosiy vositalar bilan bog'liq bo'lgan aktivni dastlabki o'lchash uchun asos bo'lib, uni ishga tushirish uchun sarflangan hujjatlashtirilgan haqiqiy summa hisoblanadi. Xarid narxiga qo'shimcha ravishda, ushbu kontseptsiya to'g'ridan-to'g'ri xarajatlarni o'z ichiga oladi:

• 
  yetkazib berish uchun;
  
• 
  o'rnatish joyini tayyorlash;
  
• 
  tushirish;
  
• 
  moslashish;
  
• 
  umumiy xarajatlar;
  
• 
  xizmat ko'rsatish qobiliyatiga erishish bilan bog'liq boshqa mumkin bo'lgan harakatlar.
  

Agar asosiy vosita kreditga sotib olingan bo'lsa, unda ko'p hollarda u foizlar to'lanmagan holda faqat asosiy summa (tana) bo'yicha hisobga olinishi kerak. 23-IFRSda nazarda tutilgan holatlar bundan mustasno.
Xizmat muddatini nima belgilaydi
OTning standart xizmat muddati bir yildan kam bo'lishi mumkin emas, lekin har bir ob'ekt uchun u bir nechta omillarni hisobga olgan holda alohida belgilanadi:

• 
  pasport ma'lumotlari va ishlab chiqaruvchining tavsiyalari;
  
• 
  operatsiyaning kutilayotgan intensivligi;
  
• 
  texnik xizmat ko'rsatishning o'ziga xos xususiyatlari;
  
• 
  kutilayotgan eskirish;
  
• 
  huquqiy va boshqa me'yoriy cheklovlar.
  

Asosiy vositalarning amortizatsiya turlari
Asosiy aktivning foydali ekspluatatsion xususiyatlarini to'liq yoki qisman yo'qotishi va natijada uning qadrsizlanishi ikkita asosiy sababga ko'ra yuzaga kelishi mumkin:
Jismoniy buzilish
Bu ob'ektni ishlatish yoki saqlash vaqtida unga ta'sir qiluvchi zararli omillarning ta'siri natijasida yuzaga keladi. Bu tushuncha ishqalanish, oksidlanish jarayonlari va barcha moddiy ob'ektlar bilan birga keladigan boshqa fizik-kimyoviy hodisalar majmuini o'z ichiga oladi. Ushbu turdagi eskirishning intensivligiga quyidagilar ta'sir qiladi:

• 
  operatsiya tezligi;
  
• 
  ob'ektning sifat ko'rsatkichlari, uning chidamliligini belgilash;
  
• 
  asosiy vositalarning sifati;
  
• 
  tashqi mehnat sharoitlari va atrof-muhitning texnologik xususiyatlari;
  
• 
  kadrlar malakasi;
  
• 
  profilaktika, texnik xizmat ko'rsatishning puxtaligi va o'z vaqtida bajarilishi.
  

Jismoniy buzilish darajasi ikki usul bilan aniqlanadi:

• 
  Mutaxassis, bunda ob'ektning holati ob'ektiv parametrlarni mos yozuvlar bilan taqqoslaydigan mutaxassislar tomonidan baholanadi.
  
• 
  Analitik, buxgalteriya hisobini ta'minlash normativ atama ekspluatatsiya.
  

Eskirganlik
Bu kontseptual eskirish tufayli OT dan tijorat maqsadlarida foydalanish samaradorligining keskin pasayishi bilan ifodalanadi. 1990-yillarning oʻrtalarida ishlab chiqarilgan eng yaxshi kompyuter bunga yaqqol misol boʻla oladi. O'tgan vaqt davomida qadoqlangan holda omborda bo'lgan bo'lsa ham, u hisoblash uchun bugungi kun talablariga javob bermaydi.
Eskirganlikni ikki turga bo'lish qabul qilingan. Birinchi shakl analoglarni almashtirish narxini pasaytirish bilan bog'liq. Boshqacha aytganda, ayni ob'ektni endi arzonroq sotib olish mumkin. Formuladan foydalanib, birinchi shaklning eskirish darajasini aniqlashingiz mumkin:

Qayerda:
MI1 - birinchi shaklning eskirish ko'rsatkichi;
OSB - buxgalteriya hisobi balansida ko'rsatilgan xarajatlar;
TUZ - joriy bozor sharoitida asosiy vositani tiklash yoki yangilash uchun sarflanadigan miqdor.
Ikkinchi shaklning eskirishining paydo bo'lishi yanada progressivning paydo bo'lishi bilan bog'liq ishlab chiqarish usullari va texnologiya. Nazariy jihatdan "eski uslubda" ishlash mumkin, ammo tijorat mahsulotini ko'paytirish kamroq foyda keltiradi va uni amalga oshirish raqobat tufayli muammo hisoblanadi.
Ikkinchi shakldagi asosiy fondning eskirish darajasi yangi ishlab chiqarish vositalari samaradorligining nisbiy o'sishini ifodalovchi formula bilan hisoblanadi:

Qayerda:
MI2 - ikkinchi shaklning eskirganligi;
PNS - korxonada qabul qilingan o'lchov birliklarida yangi ishlab chiqarish vositalarining unumdorligi (masalan, soatiga dona);
PSS - eski asosiy vositaning bir xil birliklarda unumdorligi.
Eskirishning ikkinchi shakli doirasida kichik toifalarga bo'linish ham mavjud. U bo'lishi mumkin:

• 
  Qisman - agar uning barcha ishlab chiqarish qiymati yo'qolmagan bo'lsa. Ba'zi hollarda eskirgan ob'ekt ikkilamchi texnologik sohalarda yoki maqbul samaradorlik bilan operatsiyalarda qo'llanilishi mumkin.
  
• 
  To'liq - keyingi ekspluatatsiya yo'qotishlarga olib kelganda. Eskirgan OT demontaj va yo'q qilishni kutmoqda.
  
• 
  Yashirin. Hozircha yangi, unumliroq asosiy fondlar mavjud emas, lekin ular o‘zlashtirilayotgani ma’lum.
  
• 
  Tashqi. Ikkinchi shakldagi eskirishning ushbu kichik turi korxonaning ichki siyosatiga bog'liq bo'lmagan omillar ta'sirida namoyon bo'ladi. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish hokimiyat qarori bilan cheklanishi yoki taqiqlanishi mumkin.
  

Eskirish shaklidan qat'i nazar, texnologik taraqqiyot sabab bo'ladi. Ba'zi nomoddiy aktivlar ( dasturiy ta'minot, texnik hujjatlar va boshqalar).
Buxgalteriya hisobida asosiy vositalar uchun amortizatsiya hisoblash usullari
Buxgalteriya hisobi aktivning xususiyatiga, huquqiy me'yorlarga va shaxsiy manfaatlarga qarab amortizatsiyaning to'rtta asosiy usulidan foydalanadi.
Da chiziqli usul asosiy vositalarning qiymati foydali xizmat muddati davomida teng ravishda hisobdan chiqariladi. Misol uchun, agar mashina besh yil ishlashga mo'ljallangan bo'lsa, unda har yili uning dastlabki qiymatining 20% ​​amortizatsiya qilinadi.