1. Bankning tarkibiy tuzilishi, xizmatlarni tashkil qilish texnologiyasi, buxgal-teriya aparatini tashkil qilish, xujjatlar aylanishi va ichki nazorat tizimi

3-chizma. Chiqim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishi.
Chiqim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishiga quyidagicha izox beramiz:
1. Mijoz mas‘ul ijrochiga pul chekini passporti bilan birga topshiradi.
2. Mas’ul ijrochi barcha tekshiruvlardan keyin mijozga pasporti va chekning nazorat markasini beradi.
3. Mas’ul ijrochi nazoratchiga pul chekini topshiradi.
4. Nazoratchi hujjatni tekshiruvdan o‘tkazib, chiiqim kassa jurnalida undagi yozuvlarini qayd etgandan so‘ng pul chekini chiiqim kassa jurnali bilan birga kassaga uzatadi.
5. Mijoz kassaga kelib kassirga pasporti va chekning nazorat markasini beradi.
6. Kassir pul chekini va chiiqim kassa jurnalidagi summani solishtiradi, ulardagi yozuvlarning mosligini tekshiradi va mijozga pulni sanab beradi.
Kassa operatsiyalarini tekshirishda aniqlangan kamchilik va chetlanishlar qaydnomasi so‘ngra kassa operatsiyalarini foydalanishga rioya qilinishini tekshirishga kirishiladi. Bir vaqtning o‘zida qat’iy hisobda turuvchi hujjatlardan foydalanish va ularning saqlanishi tekshiriladi.
Kassadagi naqd pulni haqiqiy qoldig‘i aniqlangandan so‘ng qat’iy hisobot blankalari, aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar, sertifikatlar va boshqa qimmatbaho qog‘ozlar, shuningdek, pul hujjatlari tekshiriladi. Tekshirishda pul va pul hujjatlarining kamomadi yoki ortiqchasi aniqlansa, auditor kassirdan ushbu chetlanishlarining tafsilotlari va sabablari to‘g‘risida tushuntirish xati oladi. Auditor tushuntirish xatining haqqoniyligini tekshiradi va kassirdan kamomadni undirib olish chorasini ko‘radi. Audit davomida pul mablag‘larini saqlash sharoitlari va qoidalariga rioya qilinishi o‘rganib chiqiladi.
6.Banklarda chet el valyutasiga oid operatsiyalar hisobi va auditi.
O‘zbekiston Respublikasidagi bank muasassalarida chet el valyutasida sodir buladigan kassa muomalalari amalga oshirish RMB 1998 yil 28 martda tasdiklangan va Respublika Adliya Vazirligida 1998 yil 3 avgustda ro‘yxatga olingan "O‘zbekiston Respublikasi bank muasassalarida valyuta qiymatliklari bilan ishlaydigan kassalar to‘g‘risidagi" Nizomda belgilangan. Ushbu Nizomga mu-vofik chet el valyutasida kassa muomalalarini amalga oshirish huquqiga ega bo‘lgan barcha bank muasassalari uzida yuridik va jismoniy shaxslarning bajarish darajasida valyuta zaxiralariga ega bulishlari zarur. Valyuta zaxiralari xajmi bank tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalar va ularni amalga oshiriladigan vaktdan kelib chikib belgilanadi.
Valyuta qiymatliklarini bank muasassasi omboridan berish kassa mudiri tomonidan tilxat asosida beriladi.
"Berilgan va kabul qilingan qiymatliklarni hisobga olish kitobida kassa xodimlari".
Bank muasassalarida kassa valyuta operatsiyalarini amalga oshirishuchun quyidagi xujjatlardan foydalaniladi.
1.Junatish vedomosti
2.Nakladnaya
3.Junatish vedomosti nusxasi
4.Almashuv punktidan junatilgan valyuta qiymatliklarining opisi.
Bank muasassasi omboridan valyuta qiymatliklarini berish kassa mudirining tomonidan amalga oshiriladi.
Bunda ushbu muomalalar "Kabul qilingan va berilgan qiymatliklarni hisobga olish kitobi"da aks ettiriladi.
Bankning operatsion kassasida kuni uzaytirilgan kassa tashkil qilinganda bunday xollarda bir kassir ikkinchisiga kassadagi valyuta qiymatliklarini topshirganda.
"Valyuta qiymatliklarini topshirish akti tuziladi".
Kassa xodimlari bir biridan kabul kilgan yoki topshirgan valyuta qiymatliklarini "Valyuta qiymatliklarini kabul qilish va topshirish nazorat varakasi orkali topshirishadi".
Bank muasassasidan boshqa bankirga olib ketayotgan valyuta qiymatliklarini rasmiylashtirish uchun "opis" tuziladi uch nusxada va unda valyuta qiymatliklarining nomi, cheklarning nomerlari va qiymati ko‘rsatiladi.
Respublikamizda amal kilayotgan konuniy va me’yoriy xujjatlarda valyuta muamalalarini amalga oshirish xukukiga ega bo‘lgan banklar uzlarining mijozlari uchun zarur bo‘lgan valyuta qiymatliklariga bo‘lgan talab darajasida valyuta zaxiralariga ega bulishi zarur.
Valyuta qiymatliklarining zaxiralari xajmini bank muasassasi sodir etiladigan operatsiyalarning muddati va ularning qiymatidan kelib chikib aniklaydi.
Valyuta-kassa xizmati bo‘yicha muamalalarini bajarib uchun bank muasassasida operatsion kassalar, qayta sanash kassasi, beriladigan avanslarni tayyorlash kassalari va boshqa kassalar tashkil qilinadi.
Operatsion kassalar ish sharoitlari va vaktni olgan xolda kirimљchikim kassasi kirim va chikim kassalariga bulinishi mumkin.
Inkassator valyuta qiymatliklari solingan sumkani toibalayotgan paytda uzidagi toibir izi bilan solishtirishi zarur va inkassatordan sumkani kabul kilayotgan kassa xodimi ham uzidagi toibir izi bilan sumkadagi toibir uzini solishtirib kurishi zarur. Xuddi shunday tadbirni sanash uchun sumkani kabul kilgan kassa xodimi ham bajarishi zarur. Agar boshlangan toibir bilan uni tegishli xodimlardagi izlar urtasida fark olinsa unda inkassatsiya boshligi va bank raxbariga xabar qilinadi.
Valyuta qiymatliklarini bankning pul saqlash omborlaridan berish kassa mudirining tilxatiga asosan amalga oshiriladi.
Qiymatliklarni kabul qilish va topshirishni hisobga olish kitobida kassa xodimlari olgan qiymatliklar registratsiya qilinishi zarur.
Kassa mudiri kassa chikim orderlarida kassa xodimlari tomonidan tayyorlangan avanslar, inkassatorlarning sumkalarini topshirish va valyutalarni boshqa bank muasassalariga junatish rasmiylashtiriladi. Shuningdek kassa mudiri valyuta qiymatliklarini uzatish aktida kuni uzaytirilgan operatsion kassalardagi kassa xodimlariga avans qiymatliklarni berish operatsiyalarini rasmiylashtiriladi.
Kassa xidimlari "Kabul qilingan va berilgan qiymatliklar kitobi"da kassa mudiriga va boshqa kassa xodimlariga bergan valyuta qiymatliklarini hisobga olib borsa, avans vedomostlarida almashuv kassasi xodimlariga berilgan avans summalari rasmiylashtiriladi.