1. Banktegi arnawlı schyotlar haqqinda tusinik Akkreditivler

3.Shek dáptersheleri.
5520 " Shek dáptersheleri" - bul kárxananıń ol yamasa bul klientleri menen esap -kitaplarin shek dáptershaleri tiykarında aparıw ushın ashılǵan arnawlı deponent schyotlari bolıp, ol jaǵdayda pul qarjlarınıń jaǵdayı hám háreketi sáwlelendiriledi. Bul schotlar da akkreditiv schotlar sıyaqlı qısqa múddetlerge kárxananıń qarjıları yamasa bank kreditleri esabınan ashılıwı múmkin, bunda tómendegi buxgaltegiya provodkalar beriledi:
Depet 5520 " Shek dáptersheleri", Kredit 5110 " esap-kitap schoti", 5210 " Mámleket ishindegi valuta schyotlari", 5220 " Sirt eldegı valyuta schyotlari", 6810 " Qısqa múddetli bank kreditleri".
Shek dáptersheleri schyotlari olardaǵı qarjılardıń isletiliwi menen, sonıń menen birge, isletilmey qalǵan qarjılardi shólkemlesken dereklerin sáwlelendiriwshi schyotqa qaytarılıwı menen jabıladı, yaǵnıy : Depet 6010 " Zat jetkerip beriwshi hám kesip alip islewshiler menen esap -kitaplar", 6990 " Basqa minnetlemeler", 5110 " Esap-kitap schoti", 5210 " Mámleket ishindegi valyuta schyotlari", 5220 " Shet eldegi valyuta schyotlari", 6810 " Qısqa múddetli bank kreditlagi"; Kredit 5510 " Akkredetivler"⁴
Shek (“forstoj” pul hújjeti) - banktegi esapbet iyesi (Shek beretuǵın )nıń arnawlı bir summa daǵı puldi qandayda bir shaxs (Shekti usınıs etiwshi)qa tólew tuwrısında bankke yamasa kredit shólkemine jibegen jazba buyrıǵı; pul hújjeti, bahali qogoz túri. Shek jazılatuǵın qaǵaz (Shek qaǵazi) belgilengen tártipte rásmiylestirilgen blanka (jumıs qaǵazi) formasında arnawlı dáptershe jaǵdayında shiǵarıladı. Shek beretuǵın óz esapbetinen ózi ushın pul alıwda da Shekten paydalanadı. Shekler atı kórsetilgen (anıq bir shaxs atına jazılǵan ), orderli (qandayda bir shaxs paydasına jazılǵan ) yamasa usınıs etiletuǵın túrlerge bólinedi. Bankler ortasındaǵı óz-ara esap-kitoplarda bank shekleri, sayaxat hám xızmet saparlarında hár qanday bankte demde naq aqshaǵa almastırıw múmkin bolǵan jol shekleri isletiledi. Jol shekleri naq pul hám kredit kartochkaları sıyaqlı tolıq tólew quralı bolıp, ol jaǵdayda usınıs etiwshiniń atı kórsetiledi, sgek beretuǵınnıń jeke qolı menen tastiyqlanadi hám pul alıwda shaxsti tastıyıqlaytuǵın hújjet kórsetiliwin talap etedi;
Usaqlap satıw sawdada kassanıń qarıydardan pulni qabıl etip alǵanı tuwrısındaǵı bileti. Tólew ótkerilgen hám satıp alınǵan zattı alıw múmkinligin tastiqlaydi hám tólew ótkerilgen dúkan (magazin) sheńberinde ámel etedi.
Shek kitapı (inglizshe checkbook ) - kitapsha formasında baylanısqan bank shekleriniń formaları. Ádetde ol bank tárepinen ámelge asıriladı hám shek esapbeti (shólkem yamasa fizikalıq shaxs ) iyesine beriledi.
Bir qatar ekonomistler shek dáptershesin shekler iyelerine aldınan baspadan shıǵarılǵan qaǵaz hújjetlerdi óz ishine alǵan hám tovarlar yamasa xızmetler ushın tólew ushın isletiletuǵın papka yamasa kishi kitap dep tariypleydi. Ol jaǵdayda esap iyeleri veksel retinde paydalanıwları múmkin bolǵan izbe-iz nomerlengen shekler bar. Shekler ádetde esap iyesiniń atı, adresi hám basqa identifikaciya maǵlıwmatları menen aldınan baspadan shıǵarıladı. Bunnan tısqarı, hár bir chekte bank kodı, esap beti hám shek nomeri boladi.
Shek hám shek dápterleriniń birinshileri Bobil bankleriniń saz taxtaları bolıp, olar eramızǵa shekemgi VI asirde isletilingen. Axaminiyler mámleketinde de tap sonday taxtalar Áyyemgi Rim hám Áyyemgi Indiyada da islegen. Shek dápterleriniń uqsaslıǵı Angliyada XVI -ásir aqırına XVII-ásir baslarında bar edi. Ingliz bankleri óz amanatshılarına buyırtpa blankalari bolǵan arnawlı kitaplardı shıǵarǵan. Shotlandiya kommerciya banki jekelestirilgen sheklerdi shıǵaratuǵın birinshi kredit shólkemi esaplanadı. 1811 jılǵa kelip, bul bank klientleri óz atları jazılǵan shek dápterlerine iye boladi. Sol waqıtta shekler derlik zamanagóy kóriniske iye boldı. Qurama Shtatlarda 1940 hám 1950 jıllardaǵı " sawda bumi" dáwirinde jaratılǵan bank kartalarınan paydalanǵan halda naq pulsiz tólew sisteması 2010 -jıllarda shek kitapların almastırǵan bolsa da, Qurama Shtatlarda shek kitapları boyınsha esap -kitaplar ele da ataqlı - puqaralardıń shama menen 40 procenti bul quraldan paydalanadı.
Shek dáptershesin bólek sheklerge bolıw arqalı klient ózine kerek bolǵan summanı esaptan alıp qoyıwı múmkin. Sonıń menen birge, ol tuwrıdan-tuwrı basqa fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxslarǵa shekler arqalı tólewi múmkin. Shek dáptershelerden shekler arnawlı qaǵazda dúziledi hám nomerlenedi. Shek kitapları shek blankalarinan ibarat. Jasama blankalardıń aldın alıw ushın olar arnawlı qaǵazda baspadan shıǵarıladı. Shek dáptershelerinde shek iyesiniń atı, shekler tolenetuǵın bank esap beti, shek nomerleri, shek kitabınıń ámel qılıw múddeti, tólewlerdiń maqseti, limit muǵdarı (eger ol belgilengen bolsa ) kórsetilgen boladı.
Shek kitapınıń eki túri ámeldegi:
-sheklengen shek dáptershesi (tólewshiniń pul qarjların bankke qoyıw menen támiyinlengen málim muǵdarǵa beriledi);
-sheksiz shek dáptershesi (tólewshiniń ssuda esapbeti boyınsha bank krediti menen támiyinlengen múddetsiz muǵdarda beriledi).