1-bob. O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi iqtisodiy o’sish va aholining turmush darajasini oshirishning asosiy omili sifatida

1.3-jadval
IX.TT mamlakatlarida Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
maksadlari ustuvorligi

IX.TT mamlakatlari tomonidan Raqamli iqtisodiyot rivojlanishini ulchash uchun kuyidagi yunalishlarni tavsiflaydigan indikatorlar tizimi ishlab chikilgan:

-iqtisodiyotning yukori texnologiyali sektorini rivojlantirish, kayta ishlash sanoati maxsuloti va xizmatlardagi salmogi;
-ilmiy ishlanmalarga, dasturiy ta’minot ishlab chikishga investistiyalar, ta’lim va kushimcha kayta tayyorlash xarajatlari;
-axborot-kommunikastiya uskunalari ishlab chikish va ishlab chikarish;
fan va yukori texnologiyalar soxasida ish urinlari yaratish; korporastiyalar, venchurli firmalar, universitetlar va ilmiy-tadkikot tashkilotlari urtasida korporastiya kursatkichlari;
-xalkaro bilimlar okimlari, fan va innovastiyalar soxasida xalkaro xamkorlik; olimlar, muxandislar, talabalar xarakatchanligi;
-internetning tarkalish dinamikasi;
-xalkaro savdoda yukori texnologiyali maxsulot ulushi.
Iqtisodiyot va jamiyat tarakkiyotiga usib borayotgan ma’lumotlar okimlari ta’sirining universalligi ular xakida zamonaviy jamiyatning iqtisodiy usishi etakchi resursi sifatida gapirishga imkon beradi.
Ekspertlar ushbu vaziyatni uni rivojlantirish muammolarini xal kilishga yangicha yondashuvlar izlash zaruratini kursatib iqtisodiy munosabatlardagi o’zgarishlar va Raqamli iqtisodiyot shakllanishi bilan tavsiflaydi.
Raqamli iqtisodiyotni taxlil kilishning turli tadkikotchilar tomonidan u yoki bu darajada kurib chikiladigan turtta mezonini ajratib kursatish mumkin:
-bandlik soxasi bilan boglik mezon;
-makonga oid mezon;
-texnologik mezon;
-iqtisodiy mezon.
Bunda, garchi tadkikotchilar kupincha birinchi uringa ularning tasavvurlariga mos keladigan u yoki bu ta’rifni olib chikishsada, birbirini tuldirib turadigan mezonlar bulishi mumkin.
Birok aksariyat ta’riflarning asosida ma’lumotlarni kayta ishlash soxasida mikdoriy o’zgarishlar sifat jixatidan yangi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar yuzaga kelishiga olib kelishiga ishonch yotadi.
Bandlik soxasi bilan boglщ mezon: Ushbu yondashuv D.Bell, ChLidbiter va P. Drukerning kuzatilayotgan o’zgarishlar modellari va bandlik strukturasi kurib chikiladigan asarlari bilan chambarchas boglik.
Ijtimoiy-ikgisodiy munosabatlarning o’zgarishi shu sababli ruy bermokdaki, mexnat bilan band bulganlarning aksariyati iqtisodiyotning
Raqamli soxasida ishlamokda. Ishlab chikarish soxasida band bulganlar ulushining pasayishi va xizmatlar soxasining usishi jismoniy mexnati axborotlashgan mexnat bilan almashtirish sifatida kurib chikiladi. Ushbu xolatda asosiy resurs bulib ma’lumotlar ishtirok etishi sababli ularni kayta ishlash soxasida mexnatning ulushi jiddiy ortishi raqamli ikgisodiyotga utish sifatida kurib chikilishi mumkin. Statistika kuzatuvlari xizmatlar soxasida band bulganlar ulushining usib borayotganligini kursatadi (Rarbiy Evropa, AKD1, Yaponiyada bu ulush 70% va undan kupni tashkil kiladi), ularning kata kismi u yoki bu tarzda ma’lumotlarni kayta ishlash buyicha faoliyat bilan boglik buladi va shu sababli ushbu asosda Raqamli iqtisodiyot mavjudligini isbotlash ishonarli bulib kurinadi.
Ushbu yondashuvning asosiy muammosi ma’lumotlar bilan ishlash bilan boglik xodimlar murakkabligidan iborat. Misol uchun, asosiy vazifasi ma’lumotlarni kayta ishlash bulgan kompyuter texnologiyalari buyicha mutaxassislar, telekommunikastiya kompaniyalari xodimlari, taxlilchilar sonining usishi jarayonini Raqamli iqtisodiyot shakllantirishning asosi deb xisoblash mumkin. Birok, hozirgi paytda Raqamli iqtisodiyot xodimlarnini xisob-kitob kilish uslubiyati mavjud emas. Shu bilan bir paytda, savdo soxasi xodimlari, xukukshunoslar va Raqamli iqtisodiyot bilan alokasi kuchli bulmagan boshkalar sonining tez usishi kuzatiladi, lekin ularning xammasi bitta toifaga kiradi.
Makonga oid mezon: Raqamli iqtisodiyotning bir qator konstepstiyalari geografik tamoyilga asoslanadi. Asosiy e’tibor turli joylarni boglaydigan, shu sababli global iqtisodiy makon shakllanishiga ta’sir etishi mumkin bulgan ma’lumotlar uzatish tarmoklariga qaratiladi. Ma’lumot uzatish tarmoklari zamonaviy jamiyatning boshqalardan ajratib turadigan jixati xisoblanadi. Bunda raqamli iqtisodiyotni tadkik etishda ma’lumot uzatish tarmoklari bilan boglik bulgan kaysi jixatni kurib chikish lozimligi eng muxim fursat xisoblanadi. Bu texnologik jixat buladimi (ya’ni ma’lum bir xududda ma’lumot uzatish tizimlari mavjudligi) yoki bu tarmoklar buyicha uzatiladigan ma’lumotlar soni va sifati kabi boshka jixatlarni xam taxlil kilish zarurmi, farki yuk. Hozirgi payda bir kator umumiy savollar, masalan, nima xakikatda tarmok xisoblanishi, turli tarmok darajalalari urtasida kanday fark utkazish:
Raqamli iqtisodiyotga utishni kanday ma’lumot xajmlari va ularni utkazish tezliklari belgilab berishi xam munozaralarga olib keladi.
Isttisodiy mezon: Bunday yondashuv ma’lumot yaratish, uzatish, kayta ishlash va saklash buyicha faoliyat soxasida iqtisodiy kiymatning usishini xisobga olishni nazarda tutadi. Agar iqtisodiyot soxasida bunday turdagi faollik kishlok xujaligi va sanoat soxasidagi bunday faoliyatdan ustunlik kiladigan bulsa, demak, Raqamli iqtisodiyotga utish xakida gapirish mumkin buladi.
Bundan tashkari, ma’lumotlarning uzi bunday sharoitlarda iqtisodiy munosabatlar ob’ektiga aylanadi. Ixtisoslashgan kompaniyalar, ilmiy-tadkikot tashkilotlari buyurtmachining maksadlari uchun ma’lumotlar tuplash va taxlil kilish buyicha xizmatlar kursatadi va mos ravishda, bunday ma’lumotlar ma’lum bir kiymatga ega buladi.
Bunday yondashuvning asosiy muammosi shundaki, iqtisodiy faoliyatda ma’lumotlar rolining usganligidan dalolat beradigan kata statistika materiali ortida ularning kompaniyalar faoliyatiga xakikiy ta’siri ancha yuzaki urganilgan, ma’lumotlarni kayta ishlash va talkin kilish bilan boglik xodimlar faoliyati samaradorligini baxolash uslubiyatlari esa etarli darajada ishlab chikilmagan.
Masalan, ishlab chikarish korxonasining axborot-taxlil bulimi axborot faoliyati bilan shugullanadi, lekin butun kompaniya ishlab chikarishida uning ulushini statistika maksadlari uchun kanday kilib ajratish masalasi ochikligicha kolmokda.
Texnologik mezon: Keng doiradagi foydalanuvchilar uchun ochik bulib kolgan axborot-kommunikastiya texnologiyalari soxasidagi kuplab texnologik innovastiyalar texnologii konstepstiyaning negiziga aylandi.
Yangi texnologiyalar iqtisodiy tizimlar uegarishining eng kuzga kurinadigan belgisi xisoblanadi va kupincha ular iqtisodiyotni rivojlantirish drayveri deb ataladi. Bunday fikr-muloxazalarning asosiy goyasi shundaki, ma’lumotlar kayta ishlash va uzatish soxasida texnologik innovastiyalar xajmining ortishi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar o’zgarishiga olib keladi, chunki ularning ta’siri juda sezilarli.
Texnologik innovastiyalar ta’sirining muxim ekanligi shakshubxasiz. Ular kompyuter texnologiyalarining telekommunikщiyalar soxasini uzgartirish va bu texnologiyalarni birlashtirish imyuniyati bilan kuchaytirilgan bulib, buning natijasida elektron pochta, matn, audio va video fayllar kurinishida ma’lumotlar uzatish, ijtimoiy tarmoklar, messenjerlar va x k. servislar rivojlanadi.
Raqamli texnologiyalar keng tarkalishi yangicha ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, Raqamli iqtisodiyot shakllanishi xakida muloxaza yuritishga asos beradi.
Tadkikotchilar fakat texnologik mezonga tayangan xolda raqamli iqtisodiyotning rivojlanish darajasini ulchashga xarakat kilganda ma’lum bir savollar yuzaga keladi.
Ish empirik tadkikotlar utkazish masalasiga borib takalganda u yoki bu Raqamli texnologiyalar kanchalik kuchli rivojlanganini kuzatish kiyin buladi:
-chunki ularning soni juda kup;
-ularning xar biri uz ta’sirini kursatadi;
-ular doimiy rivojlanadi va bu iqtisodiyotni Raqamli deb atashga imkon beradi.
Okilona ulchov birligini topishga intilgan xolda, asosiy e’taborni texnologiyalarga karatadigan kuplab tadkikotchilar oddiy va tekshirish oson bulgan ma’lumotlarni takdim eta olmaydi. Ulchash va bu bilan boglik bulgan texnologik shkala buyicha unga erishgan xolda iqtisodiyotni raqamli deb atash mumkin buladigan nuktani topish kiyinligi raqamli iqtisodiyotning makbul keladigan ta’rifini ifodalash muammolaridan biri xisoblanadi.
Bu masala axborotlashtirish jarayonlarining kuplab tadkikotchilari tomonidan aylanib utilmokda va yangi turdagi iqtisodiyotni tavsiflash uchun shu xam etarli deb xisoblagan xolda texnologik novastiyalari umumiy jixatlarda tavsiflash bilan cheklanilmokda.
Raqamli iqtisodiyotni ta’riflashda texnologik mezonlar rolining asosiy ekanligi bilan boglik boshka masala xam yuzaga kelmokda.
Texnologiyalar ijtimoiy soxadan ajralgan emas, ular ijtimoiy soxaning bir kismi xisoblanadi. U yoki bu tadkikotlar va ishlanmalar buyicha kabul kilinadigan karorlar ijtimoiy ustuvorliklarni ifodalaydi. Ushbu baxolash fikrlari asosida u yoki bu texnologiyalar rivojlantiriladi. Kuplab tadkikotchilar texnologiyalarning shaxe kadriyatini kanday aks ettirishini uz ishlarida kursatib bergan. Agar bularning barchasini e’tiborga oladigan bulsak, raqamli iqtisodiyot shakllantirish va ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni uzgartirishda texnologik omilni xal kiluvchi deb xleoblash kiyin.
Industrial iqtisodiyot davrida ishlab chikarishning usishi korxona jismoniy xajmining usishi - asbob-uskunalar soni va kuvvati ortishi, xodimlar shtatining kengayishi va x k. bilan tavsiflanadi. Usish kata resurslarga ega bulgan yanig va eski uyinchilar bunga kodir bulgan jiddiy moliyaviy xarajatlariz imkonsiz edi.
Hozirgi paytda dunyo Raqamli iqtisodiyot davriga kadam kuygan bulib, u vaziyatni tubdan uzgartirib yuboradi:
-asosiy resursga axborot aylanadi, bu manba esa foydalanishdan kamaymaydi;
-Internetda savdo maydonchalari chegaralanmagan;
-kompaniyalar rakobat kilish uchun katta bulishi shart emas;
-bitta jismoniy resursning uzi turli xizmatlar kursatish uchun cheklanmagan marta foydalanilishi mumkin;
-operastion faoliyat kulami fakat Internet xajmi bilan chegaralanadi;
-mijoz "ma’bud"ga aylanadi.
Bunday sharoitlarda katta va samarasiz infratuzilmaga ega bulgan korxonalar yangi, ortikcha aktivlarga ega bulmagan kompaniyalargi urnini bushatib beradi. Rakobat kurashiga kirisharekan, yangi kompaniyalar uz resurslarini muayyan maksadlarga erishishga safarbar kiladi, bunga xalakit beradigan xamma narsa bartaraf kilinadi.
Axborot - asosiy resurs, ma’lumotlar xajmi esa dramatik tarzda xar oy ortib boradi. Rivojlanish strategiyasi markazidan mijoz va uning tez uzgaradigan extiyojlari urin oladi. Raqamlashtirish Raqamli formatning asosiy e’tiborini etkazib berish servislariga karatadi.
BCG ma’lumotlariga kura, riojlangan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyot ulushi - 5,5%, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa - 4,9%ni tashkil kiladi. Masalan, «Ekonomika Runeta 2015-2017gg.» ma’lumotlariga kura, Rossiyada Raqamli iqtisodiyotning YaIMdagi ulushi - 2,4%ga teng. 2017 yil yakunlariga kura Runet iqtisodiyot xajmi (kontent va servislar) 1 355,38 mlrd rublni, elektron tulovlar bozori xajmi esa 588 mlrd rublni tashkil kildi.
Shundan keyin turli soxalarda Raqamli iqtisodiyotning rivojlanish modellarini kurib chikamiz.
1 .Raqamlashtirish — biznes uchun «aklli» ishlash usuli.
Raqamli tashkilot bu — AT yordamida uzining ichki jarayonlarini va mijozlar bilan uzaro alokalarini shu tarzda yulga kuyadigan komshniyaki, bunda mijozlarga yangi, kulay tajriba etkaziladi. Raqamli strategiya — tashkilot va xizmatlarni mijozga yunaltirilganlik va samaradorlikning yangi darajasiga chikarish uchun yangi texnologiyalar joriy kilish strategiyasi. Barcha xizmatlar raqamli, foydalanish uchun oddyay va personallashtirilgan bulishi maksadga muvofik.
2.Raqamli davlat.
Dunyoning turli mamlakatlarida elektron xukumatni rivojlantirish dasturi rebrendingdan utmokda - endilikda bu kuprok Raqamli stukumat (yoki intellektual millat) xisoblanadi: Avstraliya va Gollandiyada Digital citizen, Singapurda Intelligent Nation, Digital India va b. Intellektual xukumat yulida kuplab oddiyrok va kulayrok servislar paydo bulishi lozim, jamiyat esa ularni takdim etishning Raqamli kanallariga tulik utishi kerak.
3.Raqamli millat.
Rossiyaliklarning Raqamli savodxonlik darajasi — un balli shkalada 5,42 ga teng (ROЦIT tadkikoti ma’lumotlariga kura). Axoli axborot manbasi sifatida internetga tobora kuprok murojaat kilmokda. Ijtimoiy tarmoklar iste’mol darajasi usmokda, mamlakat axolisi foydalanayotgan Raqamli kurilmalar tuplamining kengayishi ruy bermokda.
4.Raqamli shaxar.
Aklli shaxar axoli va mexmonlar uchun kulay va xavfsiz yashashni ta’minlashi, shaxarliklar turmush sifatini oshirishi va biziesning barkaror rivojlanishini ta’minlashi lozim.
Shaxar infratuzilmasini aklli boshkarish kundalik zarur extiyojga aylanadi - shaxarlar jami dunyo resurslarining 2/3 kismini iste’mol kiladi va bu iste’mol samaradorligini oshirib borish talab etiladi.
Aklli shaxarni boshkarish samarali vositalari intellectual texnologiyalar negizida tashkil kilinadi. Aklli infratuzilma elementlari butun dunyo buylab 2500 dan ortik shaxarda mavjud. 672020 yilga kelib, shaxarlardagi xilma-xil datchiklar, sensorlar va kurilmalar soni 1,6 milliardga etadi (Gartner bashorati). Aklli uylar ulushi taxminan 20%ni tashkil kiladi. 2021 yilga kelib, er sayyorasi
axolisi xar bir kishiga 6 ta ulangan «buyum» tugri keladi.
5.0chik ma’lumotlar.
Shaxar xukumati ijtimoiy-iqtisodiy xayotning turli jabxalarida tuplanadigan eng yirik ma’lumotlar maibalaridan biri xisoblanadi.
Ma’lumotlar ochik bulishi, ya’ni internetda erkin ulanish imkoni bulishi, ularni osonlik bilan takrorlash, tarkatish, kayta ishlash va takroran foydalanish mumkin bulishi lozim.
IRI surovi katnashchilarining 60%dan ortigining ta’kidlashicha, ular ochik ma’lumotlardan foydalanadi, 32%i esa bunday tashabbuslardan foydalanishni rejalashtirmokda. Respondentlarning yarmiga yakini boshka tijorat tashkilotlari yoki davlat strukturalari bilan ma’lumot almashinadi. Axborotni ochib berish uchun ochik ma’lumotlar etkazib beruvchi tashkilotlar rasmiy munosabati jiddiy muammo xisoblanadi. Ochik ma’lumotlar asosida xilma-xil ilova va servislar ishlab chikish - biznesning usishi va yakuniy xisobda shaxarliklar turmush sifatini oshirish uchun kushimcha stimul xisoblanadi. Evropa Ittifokida ochik ma’lumotlar tarkatishdan bevosita va bilvosita samara 2020 yilda YaIM 1,9%ini tashkil kiladi.
Global darajada potenstial iqtisodiy samarani McKinsey Global Institute yiliga 5,5 trln dollar mikdorida baxolaydi.
6.Raqamli moliya.
Raqamli bank - kelajak banki bulib, u mijozlar uchun takliflarni personallashtirish uchun mobil platformalar va bulutli servislardan foydalanadi.
Elektron tijorat ijtimoiy tarmoklarda faol tarkaladi. Bir kator internet kompaniyalar (FaceBook, Pinterest va Instagram) uz saytlarida «xarid kilish» tugmaparini joylashtirgan. Evropada bank xizmatlari iste’molchilarining 20%i FaceBook yoki Amazon kabi internetkompaniyalardan moliyaviy xizmatlar xarid kilishga tayyorligini bildirdi.
7.Raqamli ta’lim.
Raqamlashtirish butun dunyoda ta’lim tizimini uzgartirishni belgilab beradigan asosiy trend xisoblanadi. Yangi texnologiyalar ularning bilim va kunikmalari kelajakda talab kilinadigan mutaxassislar tayyorlashga yordam beradi. Surovda ishtirok etgan IRI ekspertlarining 85%i malakali AT-kadrlar etishmasligi muammosini kayd etadi.
Ta’lim dasturlari umumiy xajmida AT-mutaxassislar uluii 14%.
«Amaliy informatika», «informatika va xisoblash texnikasi» va biznesi formatika» eng ommaviy ixtisosliklar xisoblanadi.
8.Raqamli tibbiyot.
Tibbiyotning rivojlanishi raqamlashtirish xisobiga tezdashadi. Tibbiy xizmatlar kursatish xarajatlari pasayib, sifati esa — usib boradi.
«Aklli» soglikni saklash virtual gospital modeli buyicha rivojlanishi lozim bulib, bu erda shifokorlar va bemorlar, jumladan, masofadan turib uzzaro aloka kilishi, barcha zarur axborotlar esa zudlik bilan onlayn paydo bulishi mumkin. Internet shifokorlar uchun axborot manbasi, bemorlarni kabulga yozish vositasi va ularga masofadan turib yordam ko’rsatish imyuniyati xisoblanadi. Teletibbiyotga utish mamlakatda soglikni saklashni raqamlashtirishning yangi yunalishini belgilab beradi.
Mamlakat soglikni saklash tizimini raqamlashtirish darajasi hozircha rivjlangan mamlakatlardan ortda bormokda. Bunda u turli mintakapardan kelib chikib, turlicha buladi va barcha fukarolar uchun yukori texnologiyali tibbiy yordam ochikligini kiyinlashtiradi.
9.Raqamli savdo.
Internet-savdo — respublikani riteyli umumiy xajmining 3%ga yakinini tashkil kiladi. Tarmokka ulanishning tarkalishi, mobil trafikning ortishi, shuningdek, internet-servislar evolyustiyasi xisobiga usish.
Respublika Raqamli iqtisodiyoti va uning stullanishi. Yakin yillarda rivojlanish uchun kuyidagi rivojlanish yunalishlarini ajratib kursatish mumkin:
-xamma joyda iqtisodiyotning barcha soxalarida internetlashtirish (xamma narsa interneti);
-shaxarlar va biznes uchun intellektual echimlar;
-yangi vazifalarni xal kilish uchun AT-kadrlar.
Ma’lumotlar, xarakatchanlik, bulutli servislar va eng yangi texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot. Uzbekistonda Raqamli iqtisodiyot kaerda kullangan? -«teletibbiyot tugrisida»gi konun loyixasini ishlab chikish;
-«xorijiy AT-kompaniyalari uchun KKS» konunini kabul kilish;
-tarmok forumlarida raqamlashtirishning dolzarb masalalarini muxokama kilish.
Xulosa tarikasida yana bir bor aytib utishni istardikki, raqamli iqtisodiyot ijtimoiy farovonlik, usish va innovastiyalarning kuchli katalizatori xisoblanadi. Kapital va Raqamli texnologiyalarga investistiyalar jamiyatimizda bilimlarga asoslangan chukur o’zgarishlarga olib keladi.
Dunyoda barcha xukumatlar uchun umumiy jixat farovonlik va teng imkoniyatlarga erishish uchun barkaror va keng kamrovli usishga kumaklashish xisoblanadi.
Tabiiyki, bunday xarakatda birga bulash olishlik va xavfsizlik, barkarorlik, global, ochik servislarni ta’minlaydigan global texnik standartlar ishlab chikishga tashabbuskor yondashuv buyicha mrosa muxim rol uynaydi.
Nufuzli xalkaro konsalting kompaniyasi sanalgan Digital McKinsey ishlab chikarishda «Industriya 4.0» texnologiyalarini joriy kilish okibatida kiymat yaratishning sakkizta asosiy vositasini ajratib kursatadi:
asbob-uskunalar ish rejimini optimallashtirish, asbobuskunalar ish bilan yuklanganligini optimallashtirish, mexnat xavfsizligi va unumdorlikni oshirish, logistikani optimallashtirish,
maxsulot sifatini oshirish, talabni bashorat kilishni yaxshilash,
maxsulotni bozorga chikarish muddatini kiskartirish, sotuvdan keyingi xizmat kursatishni yaxshilash.
1 .asbob-uskunalar ish rejimini optimallashtirish. «Industriya 4.0» vositalari yordamida korxonalar yakuniy maxsulot chikarishni oshirish uchun asbob-uskunalar ish rejimini moslashuvchan optimallashtirishga yordam beradi. Optimallashtirishning asosida real vakt rejimida amalga oshiriladigan korxonani boshkarish avtomatlashtirilgan tizimi (ASUP) va texnologik jarayonni boshkarish avtomatlashtirilgan tizimi (ASUTP) datchikparidan tuplanadigan ma’lumotlarni taxlil kilish yotadi. Mashina ukitish usullarini kullagan xolda bunday taxlil standart taxlil usullari bilan amalga oshirib bulmaydigan ishlab chikarish samaradorligini oshiradigan konuniyatlarni aniklashga imkon beradi.
Korxonalar sensorlardan (masalan, xarakat datchiklaridan) kelib tushadigan ma’lumotlardan foydalangan xolda avtomatik rejimda sarfni nazorat kiladigan yangi avlod «aklli» tizimlari joriy kilish yulya bilan xomashyo yoki elektr energiyasi kabi resurslardan foydalanishni optimallashtirishi mumkin. Bunday tizimlarni joriy kilish xisobiga bir kator tog-kon kazib olish kompaniyalari asbob-uskunalar ish unumdoriligini 5-10% oshirib, elektr energiyasi iste’molini 2% pasaytirdi. Real vakt rejimida shtampovka ishlab chikarishinn nozik sozlash uchun integrastiyalangan Raqamli tizimning joriy kilinishi tufayli operastion xarajatlarni 15% ga pasaytirishga erishildi;
2.Asbob-uskunalar ish bilan yuklanganligini optimallashtirish.
Xizmat kursatish va ta’mirlashga rejali-ogoxlantirish yondashuvi ishsiz turib kolishlarni knskartirish xisobiga asbob-uskunalar texnik tayyorligik koeffistientini pasaytirishga imkon beradi. Skvajinalar datchiklaridan olingan ma’lumotni, barcha turdagi asbob-uskunalarni texnik xizmat kursatish va ta’mirlash tarixini, shuningdek, skvajinalar ish rejimi xakidagi axborotlarni taxlil kilishga asoslangan xolda neft kazib chikaruvchi kompaniya geologik-texnik choralar tarkibini optimallashtirish va kazib olish xajmini taxminan 10% oshirishga erishdi. Bu texnologiyalarni kullashga asoslangan samaradorlikni oshirish dasturi tufayli kumir-kimyo kompaniyasi foydani 50% oshirishga erishdi;
3.Mexnat xavfsizligi va unumdorlikni oshirish. Yukori malakali va past malakali xodimlar kuchlari bilan bajariladigan bir kator vazifalar raqamlashtirish yordamida samaralirok bajarilishi mumkin. Masalan, Raqamli vositalardan foydalangan xolda konlarni modellashtirish Afrikadagi oltin koni loyixasining iqtisodiy samarasi 23%ga oshirdi.
Neft kazib oliщda katta xajmdagi ma’lumotlar tuplash va kayta ishlashni kuzda tutadigan turt ulchamli seysmik modellashtirishni kullash neft kazib olish koeffistientini 2-4%ga oshirib, neft migrastiyasini yaxshirok bashorat kilishga imkon beradi. Zamonaviy texnologiyalar ishlab chikarishda xavfsizlik darajasini oshirishga yordam beradi. Tog-kon kazib olish sanoatida mexnat unumdorligini yaxshilashi xam, ishlab chikarishda xavfsizlik darajasini oshirishni xam ta’minlaydigan uchuvchisiz va masofadan boshkariladigan texnikadan foydalanish mumkin.
Masalan, Pio Tinto kompaniyachi Mine of the Future loyixasi doirasida xaydovchisiz yuk mashinalari va ularni avtomatlashtirilgan marshrutlash vositalarini kullay boshladi, bu esa transport vositalaridan foydalanish samaradorligini 14%ga oshirib, kondagi ishchilar sonini kiskartirish xisobiga personal xavfsizligini ta’minladi. Ishlab chikarish jarayonlarini boshkarish va xavfsizlikni oshirishning yana bir vositasi ishchilarning xavfli vaziyat yuzaga kelishidan xabar beradigan va xodimlar kuchib yurishini avtomatik kuzatadigan, tarmokka ulangan
portativ kurilmalar va datchiklaridan foydalanishi xisoblanadi. Bunday vositalar, masalan, metallurgiya va tog-kon sanoatida kullanadi;
4.logistikani optimallashtirish. Ta’minot zanjirining turli elementlari u R t a s v d a axborot almashinishni avtomatlashtirish logistikani tezlashtiradi xam omborlarda saklanadigan tovar zaxiralari, xomashyo va extiyot kismlarni eng zarur minimumgacha kiskartiradi. Bunga misol bulib kazib olish joyidan to yuklash portigacha bulgan logistika zanjirini sinxronlash xizmat kilishi mumkin bulib, bu mis koniga umumiy unumdorlikni 20% oshirishga imkon beradi;
5.maxsulot sifatini oshirish. Mavjud asbob-uskunalarni raqamlashtirish, shuningdek, yangi avlod texnikasi, masalan, 3Dprinterlarni joriy kilish korxonalarga an’anaviy usulda ishlab chikarish imkoni bulmagan maxsulotlarni sanoat mikyosida ishlab chikarish imkonini beradi. Masalan, Boeing kompaniyasi uzining yangi kosmik kemasida ZO-printerlar yordamida yaratilgan 600 dan ortik detaldan foydalanishni rejalanggirgan. «Raqamli» kunikmapar va zamonaviy AT vositalar joriy kilgan ishlab chikaruvchilarda uzining maxsuloti ishi xakida ma’lumotlar tuplanishi xisobiga nafakat uni sotish va sotuvdan keyingi xizmat kursatishda, balki mijozlariga kushimcha xizmatlar kursatishda xam pul ishlab topish imkoniyati paydo buladi;
6.talabni bashorat kilishni yaxshilash. Avtomatlashtirilgan raqamli tizimlar yordamida amalga oshiriladigan ilgor taxlil ishlab chikarish va sotuv xakida tarixiy statistikani, shuningdek, real vakt rejimida kelib tushadigan joriy sotuv xakidagi ma’lumotlarni xisobga olgan xolda talabni anik bashorat kilishga erishish imkonini beradi. Bunday axborotsotuvni rejalashtirish uchun xam, ishlab chikarishni rejalashtirish uchunxam foydalanipishi mumkin. Neft skvajinalariga sensorlar urnatib, Shimoliy Amerika kompaniyasi olingan ma’lumotlar asosida kazib olish xajmini anikrok bashorat kilish va, okibatda, neftni kayta ishlash zavodining ishsiz bekor turib kolish vaktini kiskartirib, xomashyoni kayta ishlashni optimallashtirishga erishdi;
7.maxsulotni bozorga chikarish mudstatini kiskartirish. Ilgor Raqamli texnologiyalar yangi maxsulot ishlab chikish va bozorga chikarish xamda mavjud maxsulotni modernizastiya kilish muddatini jiddiy kiskartirishga imkon beradi. Aviasozlik tarmogidan misol: garallel avtomatlashtirilgan loyixalash xamda avia- va dvigatelsozlikda virtual sinovlar utkazish tizimlari maxsulot ishlab chikish muddatini 20-50% kiskartirishga imkon berdi. Kompyuterda loyixalashtirish va sanoat usuli uch ulchamli bosma yordamida sun’iy yuldosh kismlarini tayyorlashda amerika aviakosmik korporastiyasi ishlab chikish vakgini 80% kisirtirdi va tannarxni 55%ga pasaytirdi, ishlab chikarish chikitlari esa 75% kamaydi;
8.sotuvdan keyingi xizmat kursatishni yaxshilash. «Industriya 4.0» texnologiyalari ishlab chikaruvchilarga sotuvdan keyingi xizmat kursatish sifatini oshirishga imkon beradi: mijozlarning maxsulotdan foydapanishi xakida axborot datchiklar tizimi orkali tuplanadi va avtomatik rejimda taxlil kilinadi. Etakchi aviadvigatel ishlab chikaruvchilardan biri ularda masofadan turib monitoring .va amaldagi xolat buyicha xizmat kursatish vositalarini urnata boshladi, shu tufayli bu vositalar bilan jixozlangan xavo kemalaridan foydalanuvchilar uchun ishonchlilik kursatkichlarini oshirish va aviayokilgi uchun ajratilgan mablaglarni tejashga erishildi.