1. Boshqarish ta’limotida to’rt yo’nalish

Zamonaviy menejmentning shakllanishi
Menejment bir ilm sohasi sifatida fanlararo tarmoq bo’lib, unda iqtisod sotsiologiya, psixologiya, huquq, texnik va boshqa fanlarda erishilgan yutuqlar, shuningdek, boshqaruv san’ati tajribalari o’z ifodasini topadi. O’zbekistonda shakllanayotgan zamonaviy menejment - bu kompleks ravishdagi innovatsiya fani bo’lib, u bozor iqtisodiyotining shakllanishi, tadbirkorlikning rivojlanishi, muayyan shart-sharoitlar va raqobatga layoqatlilikning yaratilishi, iqtisodiy erkinlik hamda ma’suliyat asosida jismoniy hamda huquqiy shakllar faoliyatini jonlantirish uchun qulay zamin yaratilish bilan bir vaqtda dunyoga kelmoqda.
Menejment rivojlanishni sekinlashtiruvchi yoki tezlashtiruvchi muayyan ob’ektiv tamoyillar, shuningdek, uning muayyan potensiali va o’zgarish dinamikasi bilan xarakterlanadi. Shuning uchun ham ob’ektiv tendensiyalarni o’z vaqtida aniqlab, ulardan boshqaruv jarayonida mohirona foydalanish kerak. Potensial va foydalanilayotgan resurslar, imkoniyatlar (moddiy, moliyaviy, ishlab chiqarish, mehnat, axborot, tashkiliy) va hajmi bilan belgilanadi.
Menejmentga madaniyat, qadriyatlar va e’tiqodlar tizimining bir unsuri sifatida qaraladi. Zamonaviy menejment o’z qadriyatlari va boyliklarini yaratayotgan hamda ijtimoiy-axloqiy qarashlarini shakllantiradigan inson va jamiyat rivojiga muayyan ta’sir ko’rsatadi. Inson resurslari va tadbirkorlik faoliyati zamonaviy menejment asosini tashkil etadi. Binobarin, menejmentning asosiy vazifasi axborot, bilim, tajriba va yangilikni ishlab chiqarish kuchiga aylantirishdir.
Zamonaviy menejment prinsiplari. Amaliyot, tajriba boshqaruvning an’anaviy to’rachilik prinsiplari o’rniga zamonaviy menejment nazariyasining tizimli prinsiplarini ishlab chiqdi. Ularga quyidagilar kiradi:
tizimning o’zini-o’zi tashkil qiluvchi va o’zini-o’zi boshqaruvchi innovatsiya unsurlarini shakllantirish va rivojlantirish dinamizmi;
vertikal tuzilmalarni detsentralizatsiya qilish va maqsadli faoliyatini ta’minlovchi gorizontal aloqalarni kuchaytirish;
ijobiy va salbiy og’ishlarga o’z vaqtida, tez e’tibor berish;
firmada birgalikdagi harakatlar tashkil qilish borasida ko’rilgan tadbirlarni tijoriy va funksional natijalarga erishishga yordam berayotgan, ham samarali ishlashga g’ov bo’layotgan omillarga baho berish.
zamon va makonda foliyatni boshqarish, odamlarni (personalni) boshqarish, ishlab chiqarishni yangilash uchun tashkilotdan tashqari aloqalarni boshqarish usullari va jarayonlarini sintez qilish orqali ularni samarali birlashtirish.
Bunga menejer, tadbirkor va biznesmenning maqsad niyatlari ham, ularga erishishda foydalanadigan vositalari ham kiradi.
“Etika” so’zi yunon tilidan kelib chiqqkan bo’lib, tarjimada odat, taomillar, xulq-atvor qoidalari degan ma’noni anglatadi. Etika nazariy yoki falsafiy, amaliy etikaga bo’linadi.
Amaliy etika eng qadimiy nazariy fanlardan bo’lib, uning o’rganish ob’ekti odob-axloqdir. Amaliy yoki me’yoriy bo’lsin, etika axloqiy tamoyillar, a’mollar va me’yorlarni asoslab beradi.
Menejer o’z hamkasblari bilan bo’ladigan ish faoliyatida umumtomondan qabul qilingan qoida va me’yorlarga amal qiladi: halol raqobat usullaridan foydalanish; nopok yo’l bilan topilgan puldan foydalanmaslik; ochiqchasiga ish qilish, agar sherik ham shunday qilsa; har qanday sharoitda ham bergan va’dasining ustidan chiqish; qo’l ostidagi odamlarga ta’sir ko’rsatishda halol, to’g’ri usullardan foydalanish; talabchan bo’lish, lekin qo’l ostidagilarning qadr-qimmatini yerga urmaslik; mehribon va jonkuyar bo’lish.
ijodiy yondoshuvning yetishmasligi;
odamlarga ta’sir qilolmaslik va ularga yo’l-yo’riq ko’rsata bilmaslik;
boshqaruv jarayonining o’ziga xos tomonlarini, yetarlicha odamlar va resurslarni boshqarish ko’nikmasining bo’shligi;
o’z-o’zini rivojlantirishga o’rgata olmaslik va bu borada talablar qo’ya olmaslik;
jamoani shakllantirish qobiliyatining pastligi;
Tanlashning keng imkoniyatlari mavjud, binobarin menejerlar bajarayotgan ishining maqsadlari bilan o’z maqsadlarini aniq belgilab olishlari kerak.
Tashkiliy tizimlar bugungi rahbarlarni o’qitish-o’rgatish uchun imkoniyatlarni yaratib berishga qodir emas. Shuning uchun ham har bir menejer o’zining o’sishi, rivojlanishi bilan o’zi muntazam shug’ullanishi kerak.
Muammolar tobora ko’payib boryapti, hammasi ham murakkab, holbuki, ularni hal etish imkoniyatlari, vositalari ko’pincha cheklangan bo’ladi. Binobarin muammoni tez va samarali hal etish qobiliyati boshqaruvchilik ko’nikmalarining eng muhim qismi bo’lib qolmoqda.
Savdo bozorlari, energetik resurslar va foyda olish uchun muttasil kurash yangi g’oyalarni olg’a surishni talab qiladi. Shuning uchun ham rahbarlar nihoyatda topqir bo’lishlar va vaziyat, sharoitning o’zgarishini darrov payqab olishlari kerak.
An’anaviy iyerarxiya munosabatlari qiyinlashib boryapti, binobarin samarali boshqarish to’g’ridan-to’g’ri buyruq bermay, tevarak-atrofdagilarga ta’sir qilish ko’nikmasidan foydalanish demakdir.
Boshqaruvning ko’pgina an’anaviy maktab va usullari o’z imkoniyatlarini ishlatib bo’ldi, ular bugun va ertangi kun talablariga javob berolmay qoldi. Shuning uchun ham yangi, yanada zamonaviy boshqaruv usullari talab etiladi va ko’pchilik menejerlar qo’l ostidagi odamlarga boshqacharoq munosabatda bo’lishlari, muomala qilishning boshqa usullarini o’zlashtirishlari kerak.
Bugungi kunda yollanma xodimlardan foydalanish katta sarf-xarajatlar, qator qiyinchiliklar bilan bog’lik, binobarin har bir rahbardan odam resurslaridan mohirlik bilan foydalanish talab etiladi.
Keng ko’lamdagi o’zgarishlarning yuz berishi yangi ko’nikmalarni o’zlashtirishni, yangi yondoshuvlarni rivojlantirishni, zamondan orqada qolib ketmasligi uchun kurashishni talab etadi. Shuning uchun ham menejerlar boshqalarning yangi usullarni tezroq o’rganishlari va amaliy ko’nikmalarni o’zlashtirishlariga yordam berishlari talab etiladi.
Murakkab muammolar bir necha odamlarning birgalikda harakat qilishlarini, qarorlarni hamkorlikda amalga oshirishlarini tobora ko’proq talab qilmoqda, binobarin menejer tadbirkor, topqir, samarali ishlay oladigan guruhlarni barpo eta olishi, ularni mutassil takomillashtirib bora olishi kerak.