1. Dastlabki va avtomatik o’t o’chirish vositalari. O’t o’chirishning mukim va kuchma vositalari

Ishchilarni xavfsiz evakuatsiya qilish.
Ko’tilmaganda va birdan mavjud bo’lgan xavfli vaziyatlarda (yeyong’in, portlash, avariya, yer kimirlashi) korxonadan barcha ishlovchilarni tezda va xavfsiz evakuatsiya qilish talab qilinadi. Bunda odatda, evakuatsiya qilish kiska vaqt ichida barcha ishlovchilarni bino yoki xonadan tashkariga yunaltirish kerak bo’ladi. To’qimachilik korxonalarida mashinalar ancha zich joylashtirish tufayli va texnologik earayonning birmuncha msrakkabligi, ya’ni o’timlarning kupligi tufayli evakuatsiya talablari xam uziga xos murakkabliklarga ega.
Xavfsiz evakuatsiya qilishda vaqt asosiy talablar ana shundan kelib chiqadi. Bu talablar evakuatsiya yo’laklarining uzunligi, kengligi, ularning soni, kulayligi, joylashtirilishi va shunga uxshashlardir.
Eng uzoq ish joylaridan evakuatsiya eshigigacha bo’lgan masofa ishlab chiqarishning toifasiga, binoning o’tga chidamlilik darajasiga va uning necha kavatli ekanligiga boglik. Ma’lumki, to’qimachilik sanoatining asosiy sexlari “V” toifasiga mansubdir. Shuning uchun bir kavatli binolarda bu masofa 50-100 m, kup kavatli binolarda esa 30-75 ni tashkil etadi.
Vestibyo’l, zinapoyalarning yoki tashkariga olib sikadigan koridorning xona eshigidan uzunligi 25 m dan oshmasligi kerak. Koridorlardan kamida ikkita evakuatsiya chiqish yo’li bulmogi kerak.
Evakuatsiya uchun xizmat kiladigan yo’laklar, zinapoya maydonchalarining kengligi hisoblab topiladi, lekin ular bir metrdan, koridorlarning kengligi esa 1,4 m dan kam bo’lmasligi kerak. Marshlarning eni 1,4 m dan kam bo’lmasligi kerak. Marshlarning eni 1,05-2,4 m, eshiklarning eni 0,8-2,4 m bulib binodan tashkariga ochilishi kerak.
Evakuatsiya zinapoyalari kishilarni xavfsiz evakuatsyai qilinishini, ularning tartibli xarakatini, yong’in vaqtida o’t o’chiruvchi qismlarning erkin xarakat kila olishini ta’minlash kerak. Bu maksadda kurilgan zinapoya kataklari, odatda atrofi yopiq va tabiiy yorug’lik tushadigan qilib hamda yonmaydigan qurilish materiallaridan ishlatilgan xolda quriladi.
Ishlab chiqarish korxonalarining yordamchi binolari uchun (ma’muriy, konstruktorlik byurosi, maishiy, umumiy ovkatlanish, tibbiy punkt va shunga uxshash) yong’inga qarshi talablar SNiP II-92-76 da belgilangandir.
Sexlardan evakuatsiya maksadida chiqish eshiklari ikkitadan kam bo’lmasligi kerak. Bitta chiqish eshigi fakatgina sexdagi odamlar soni 50 tadan kam bo’lgan xoldagina bo’lishi mumkin.
Evakuausiya yo’laklari (zinapoya kataklari, yo’laklar, lift oldi maydonchalarida pardozlash uchun yonuvchi materiallar ishlatish taqiqlanadi.
To’qimachilik, paxta, ipak va yengil sanoat ishlab chiqarish korxonalaridagi yong’inni o’chirishning ayrim uziga xos xususiyatlari.
Xar kanday obyektda yong’inni muvaffaqiyatli o’chirish uchun yong’inga qarshi kurashish tadbirlarini oldidan amalga oshirish katta axamiyatga egadir.
To’qimachilik korxonalarning asosiy sexlarida tolali materiallar bilan ta’minlaganlik 40-80 kg/m², xom ashyo va yarim maxsulot omborlarida esa 180 kg/m² ni tashkil etadi.
To’qimachilik korxonalarining uziga xosligi shundan iboratki, ularning kupgina sexlarida, ayniksa yigiruv fabrikalarining sexlarida va tukuvchilik fabrikalarining tayyorlov sexlarida yonuvchan va momik kuplab ajralib chikib, mashina va apparatlar, qurilish konstruksiyalari va kommunikatsiyalar ustida o’tirib koladi. Yong’in paytida bular orqali alanga juda tez tarkaladi va xonalarning to’tunga tulishiga olib keladi.
Alanganing urtacha tarkalish tezligi to’qimachilik korxonalarida 0,35-0,65 m/min bulsa; chang va momik yuzalarga tuplanib kolgan xollarda 1-2 m/min ni tashkil etadi. titilayotgan tolali materiallar buylab alanganing tarkalish tezligi yana xam yukori, ya’ni 7-8 m/min. Tajribalarning ko’rsatishicha, to’qimachilik korxonalari sexlarida alanga maydonining tarkalish tezligi 8-12 m²/min ni tashkil etadi.
To’qimachilik korxonalaridagi yong’inlarning xarakterli xususyaitlaridan yana biri shundaki, yong’inning boshlanishida xarorat tez ko’tariladi va quyuq to’tun ajralib chiqadi. Ana shu xaroratning tez ko’tarilishi va quyuq to’tun, korxona ishchilarni tomonidan yong’inning boshlangich davrida o’chirish imkonini bermaydi. Shu bilan birga kishilarni evakuatsiya qilish ishini, o’t o’chirish bulimlarining faoliyatini kiyinlashtiradi. Agar shu sharoitda o’tni o’chirish bo’yicha samarali tadbirlar zudlik bilan amalga oshirilmasa, yong’in tezda rivojlanib, kattalashib ketadi.
Bularning xammasi korxonani yong’inga qarshi xar tomonlama, puxta tayyorgarlik kurishga majbur kiladi. Bu tayyorgarlikning asosiy shartlaridan biri yong’inni o’chirish bo’yicha tezkorlik bilan tuzilgan reja ishlab chiqishdir.
Sharoitni hisobga olgan xolda, bo’lishi mumkin bo’lgan eng murakkab yong’in kuzda to’tiladi va uning asosida zarur vositalar va kishilar soni hisoblanib chikiladi.
Tezkorlik bilan tuzilgan reja chizma hamda matn qismidan iborat bo’ladi. Chizma qismida korxonaning asosiy ishlab chiqarish binosi va unga yondoshgan yordamchi binolar, yo’llar va suv manbalari bilan birgalikdagi sxemasi ko’rsatiladi. Zarur bulsa, kup kavatli binolarda xar bir kavatning rejasi va uning kirkimi ilova qilinadi. Bu reja barcha zaruriy axborotlar bilan ta’minlanishi kerak.
Bu rejada o’t o’chirish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan barcha suv manbalari, ular bilan bino orasidagi masofalar ko’rsatilishi va o’t o’chirish bulimlari kaysi suv manbasiga uz nasoslarini o’rnatishi xam ko’rsatilishi kerak.
Rejaning matn qismida shu binoning uziga xos xususiyatlari, yong’in paytida odamlarni evakuatsiya qilish, moddiy boyliklarni saqlab kolish, kelayotgan o’t o’chirish bulimlarining erkin xarakat qilishlari va ko’tkaruv ishlarini amalga oshirish tadbirlari ko’rsatiladi. Rejada o’t o’chirish shtabiga korxona ma’muriyati vakillarini jalb qilish kuzda to’tiladi. Bunda yong’in paytida o’t o’chirish shtabiga jalb kilingan xar bir raxbar nima qilishi aniq va to’liq yozib chikiladi.
Sanoat korxonasining yong’in jixatidan xavfsizligi korxona xududida binolar, avtomobil yo’llari, temir yo’llarning to’g’ri joylashtirilishiga, suv rezervuarlari, o’t o’chiruvchilar deposining borligi hamda joylashuviga va shu kabilarga kup darajada boglik. Korxonaning bosh rejasi loyihalashda xsobga olinadigan bu va boshka talablar SNiP-II-89-88 ning tegishli bobida belgilangan.
Korxonaning bosh rejasida ishlab chiqarish binolari va inshootlarning joylashuvi shamol yo’nalishining guldastasiga asosan loyihalanadi.
Korxona xududi eng yakindagi turarjoy daxasiga nisbatan shamolga teskari tomonda joylashtiriladi. Yong’in jixatidan eng xavfli bino va inshshotlar xam korxonaning bosh rejasida shu nuqtai nazar asosida, bino hamda inshootlarning guruxlanishini hisobga olib, ishlab chiqarishning texnologik jarayoni va yong’in xavfi belgilaridan kelib chikaan xolda joylashtirilishi lozim.
Pilla tortish korxonalarida pillalarni uzoq vaqt saqlash muammosini xal qilish katta axamiyatga ega. Mamlakatimizda pillalar asosan ravenukdan ishlangan 30 kg gacha sigimli koplarda saqlanadi. Bu omborxonalarning umumiy sigimi bir yo’la 8 oyga yetadigan mikdordagi pillalarni saqlashga yetadigan bo’lishi kerak. Keyingi yillarda pillalar saqlanadigan omborxonalar yonmaydigan konstruksiyalardan, ustunlarning turi 6x18 m va ko’tarib turuvchi qismlarning balandligi 6 m bo’ladigan qilib kurilmokda. Bunday omborxonaning umumiy saxni 5832 m², yoki yo’llar bilan band bo’lgan maydonni xam hisobga olganda, omborxonaning 1 m² saxniga 103 kg pilla to’g’ri keladi.
Saqlanadigan ashyolarning yong’in jixatidan xavfliligini hisobga olib konstruksiyalarni tanlashda va omborxonalarni joylashtirishda omborxonaning 1m² saxniga yonuvchi moddalardan qancha midorda to’g’ri kelishi inobatga olinadi. Shu sababli korxonalarning bosh rejasini loyihalashda omborxonalar uchun maxsus joylar ajratilib, talab etilgan yong’inga qarshi masofalarga rioya qilinadi, omborxonaning uzi esa yong’in xakida avtomatik xabar beradigan va uni o’chiradigan vositalar bilan jixozlanadi. jadval.
Bino va inshootlarning o’tga chidamlilik darajasiga boglik ravishda ular orasidagi yong’inga qarshi masofalar.

Bino ava inshootlar-ning o’tga chidam-	O’tga chidamlilik darajasi kuyidagicha bo’lganda yong’inga qarshi masofalarning katta-kichikligi, m
lilik darajasi	I va II	III	IV va V
I va II	Ushbu toifadagi ishlab chika-rishlar joylashtiriladigan binolar uchun: G va D - meyor belgilanmaydi; A. B va V - 9	9	12
III	9	12	12
IV va V	12	15	18

Sanoat korxonasi bilan turarjoy va jamoat binolari orasida xavfsizlik masofasi V sinfga bulinadi: I sinf - 1000 m; II sinf - 500 m; III sinf - 300 m, IV sinf -100 m; V sinf 50 m. Bu sinflar ajralib chiqadigan zararli omillarning turi va mikdorini hisobga olgan xolda SN-245-71 tomonidan belgilangan. Ipakchilik sanoati korxonalari IV sinfga taallukli bulib, unga kura sanitariya-himoya mintaqasining eni kamida 100 m bo’lishi kerak.
Yong’in bir binodan obshkasiga tarkalishining oldini olish maksadida ularning orasida yong’inga qarshi masofalar koldiriladi. Bu masofalarning katta-kichikligi ishlab chiqarishning yong’in jixatidan xavflilik toifasiga, binoning o’tga chidamlilik darajasiga, binolarning uzunligi hamda kavatlari soniga va xokazolarga boglik (21-jadval).
Korxona xududida bino va inshootlarga o’t o’chirish mashinalari keladigan yo’l kuzda to’tilgan bo’lishi kerak. Bino va inshootning eni 18 m gacha bo’lganda bu yo’l binoning bir tomonida, 18 m dan katta bo’lganda esa ikkala tomonida qurilishi lozim.
Katnov bir tomonlama bo’lganda yo’llarning eni kamida 3,75 m, katnov ikki tomonlama bo’lganda esa kamida 7,5 m bo’lishi kerak. Korxona maydonidagi odamlar va mashinalar yuradigan yo’laklar boshi berk, aylanma yoki aralash bo’lishi mumkin. Yo’lning boshi berk bo’lganda uning oxirida o’t o’chiruvchi mashinalar burilishi uchun kamida 10 m radiusli burilish joylari yoki 12 va 12 m ulchamli maydonchalar kuzda to’tilishi lozim.
Yong’inga qarshi devorlar (brandmauerlar) o’tga chidamlilik chegarasi kamida 2,5 soat bo’lgan, binoning xamma kiyinlik bilan yonadigan qismlarini kesib o’tadigan yaxlit devordir. U binoning tomidan 60 sm va yon devoridan 30 sm chikib turadi.
Yong’inga qarshi mintaqalar eni kamida 6 m li yonmaydigan koplamalar bulaklaridan bulib, ular yonmaydigan tayanchlarga tayanib turadi va binoni bo’tun uzunligi yoki eni bo’yicha kesib o’tadi. Mintaqalarning uchlari vertikaliga to’lqin shaklida ishlanib, binoning tomidan kamida 0,7 m chiqarib quyiladi. Yong’inga qarshi mintaqalarning ko’tarib turuvi qismlarining o’tga chidamlilik chegarasi 2,5 soatdan kam bo’lmasligi lozim. Texnologik jarayonning shart-sharoitlariga kura yong’inga qarshi devorlar kurish mumkin bo’lmagan xollarda yong’inga qarshi mintaqalar qo’llaniladi. Odatda alanganing bino ichiga kirishning oldini olish uchun yong’inga qarshi mintaqalarda favvora o’rnatiladi. yong’in
Yong’inga qarshi eshiklar ichki devorlardagi eshik o’rinlari orqali bir sexdan boshkasiga tarkalishini cheklash uchun quriladi. Tuzilishiga kura ular tez eriydigan kulfi ishlab ketganida uz-uzidan suriladigan yoki pastga tushadigan bo’lishi mumkin. Ushbu eshiklar o’tga chidamlilik chegarasi 1,2 soatdan kam bo’lmagan, kiyinlik bilan yonadigan ashyodan tayyorlanadi. qism
Yong’in chiqqanda odamlarni xavfsiz evakuatsiya qilish uchun ishlab chiqarish va yordamchi binolarda maxsus chiqish joylari kuzda to’tiladi. Evakuatsion chiqish joylariga lib boruvchi, odamlarning tez va xavfsiz xarakatini ta’minlovchi yo’llar, yo’laklar, maydonchalar, zinalar, narvonlar, evakuausiya yo’llari deb ataladi. Evakuatsion chiqish joylari shunday hisob bilan qurilishi kerakki, ish o’rinlaridan to binodan tashkariga chiqish joylarigacha bo’lgan masofa xavfsiz bo’ladigan, bunda odamlar xarakatlanadigan yo’llar kesishmaydigan yoki tuknash kelmaydigan bulsin.
Yong’in chiqqanda odamlarni muvaffaqiyat bilan evakuatsiya qilinishini uchun xar bir xonaning yaxshi ko’rinib turadigan joyiga evakuatsiya rejasi osib kuiilishi, xar bir ishchi-xizmatchi bu rejani bilishi kerak.