1. Ekonometrika so‘zi nimani anglatadi va u fan sifatida qaysi davrda yuzaga kelgan?

1. Ekonometrika so‘zi nimani anglatadi va u fan sifatida qaysi davrda yuzaga kelgan?
“Ekonometrika” iborasi(so’zi) 1910 yilda (Avstro-Vengrya) buxgalter P.Tsemp tomonidan kiritilgan (u “ekonometriya” degan). Tsemp, “Agar buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga algebriya va geometriya usullarini qo’llansa, u holda xo’jalik faoliyati natijalari to’g’risida yanada chuqurroq tasavvurga ega bo’lish mumkin” deb ta’kidlagan. Ushbu ibora ko’p vaqt davomida ishlatilmagan bo’lsada, “ekonometrika” iborasi iqtisod ilmida yangi yo’nalishni yuzaga kelishida juda qulay keldi. Iqtisod fanida yangi yo’nalish - “ekonometrika” 1930 yilda paydo bo’ldi. “Ekonometrika” (grekcha “metron”) so’zi ikkita “ekonomika” va “metrika” so’zlarining birlashmasidan tashkil topgan. Shunday qilib, iboraning o’zida ekonometrikani fan sifatida uning xususiyati va mazmuni ifodalanadi. Uning mazmuni: iqtisodiyot nazariyasi tomonidan ochilgan va asoslangan aloqa va munosabatlarni miqdoriy ifodalashdan iborat. Demak ekonometrika iqtisodiy hodisalarni o’lchash va tahlil qilish haqidagi fandir.
2. Ekonometrikaga ta’rif bering.
Ekonometrika — iqtisodiyotdagi miqdoriy qonuniyatlar va o’zaro bog`liqliklarni matematik statistika usullari yordamida tadqiq qiluvchi fan. Bu usullarning asosi — korrelyatsiyaviy‐regressiyaviy tahlil. Ekonometrika empirik ma’lumotlarni o’rganish asosida iqtisodiy boѓliqliklar va modellarni statistik baholash va tahlil qilish bilan shuѓullanadi. Iqtisodiy o'lchash ‐ tom ma'noda ekonometriyani anglatadi. Шунингдек, “Эконометрика” фундаментал фанлардан бири бўлиб, у иқтисодий жараён ва ҳодисаларни ўзаро боғланишини миқдор жиҳатдан ифодалайди ва бошқа иқтисодий фанларни чуқур ўрганишда асос бўлиб хизмат қилади.
3. Ekonometrika jamiyati va “Ekonometrika” jurnali qachon tashkil topgan?
1933 yilda R.Fisher tomonidan “Ekonometrika” jurnaliga asos solindi. Jurnalda u ekonometrikaga quyidagicha ta’rif bergan: “Ekonometrika-bu o’sha iqtisodiy statistika emas. Ko’p qismi miqdoriy xususiyatga ega bo’lgan iqtisodiy nazariyaning ham o’zi emas. Ekonometrika matematikani iqtisodga qo’llash ham emas. Tajriba shuni ko’rsatadiki har uchchala statistika, iqtisodiyot nazariyasi va matematika fanlarining komponentalari zamonaviy iqtisodiy xayotni miqdoriy tomonlarini anglash uchun zaruriy, lekin etarli bo’lmagan shartlaridir. Bu-uchta fanning birligidir. Bu birlik ekonometrikani tashkil etadi”. Shunday qilib, ekonometrika-bu iqtisodiy jarayon va hodisalarni o’zaro bog’lanishini miqdor jihatdan ifodalovchi fandir. Ekonometrik usullar oliy statistika deb nomlanuvchi juft va ko’p o’lchovli regressiya, juft, xususiy va ko’p o’lchovli korrelyatsiya, trendlarni ajratish va boshqa davriy qatorlar komponentalari, statistik baholash usullari asosida yuzaga kelgan va rivojlangan. R.Fisher shunday deb yozgan: “Statistik usullar ijtimoiy fanlarda muhim element hisoblanadi va aynan shu usullar yordamida ijtimoiy bilimlar fan darajasigacha ko’tarilishi mumkin”
4. Ekonometrika qanday fanlar bilan bog‘langan?
Эконометриканинг юзага келиши иқтисодиётни ўрганишда бир нечта фанларни бирлаштирган ёндашув натижаси билан боғлиқ. Бу фан иқисодиёт назарияси, иктисодий тахлил, статистика ва математик усулларни бирлаштириш ва ўзаро тўлдириш натижасида юзага келган. Кейинчалик эконометрикани ривожлантириш учун ушбу усулларга компьютер техникаси тадбиқ этилган.

5. Ekonometrikani paydo bo‘lishi tarixi haqida nimalarni bilasiz?

“Ekonometrika” iborasi(so’zi) 1910 yilda (Avstro-Vengrya) buxgalter P.Tsemp tomonidan kiritilgan (u “ekonometriya” degan). Tsemp, “Agar buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga algebriya va geometriya usullarini qo’llansa, u holda xo’jalik faoliyati natijalari to’g’risida yanada chuqurroq tasavvurga ega bo’lish mumkin” deb ta’kidlagan. Ushbu ibora ko’p vaqt davomida ishlatilmagan bo’lsada, “ekonometrika” iborasi iqtisod ilmida yangi yo’nalishni yuzaga kelishida juda qulay keldi. Iqtisod fanida yangi yo’nalish - “ekonometrika” 1930 yilda paydo bo’ldi. “Ekonometrika” (grekcha “metron”) so’zi ikkita “ekonomika” va “metrika” so’zlarining birlashmasidan tashkil topgan. Shunday qilib, iboraning o’zida ekonometrikani fan sifatida uning xususiyati va mazmuni ifodalanadi. Uning mazmuni: iqtisodiyot nazariyasi tomonidan ochilgan va asoslangan aloqa va munosabatlarni miqdoriy ifodalashdan iborat. Demak ekonometrika iqtisodiy hodisalarni o’lchash va tahlil qilish haqidagi fandir. 1933 йилда Р.Фриш томонидан “Эконометрика” журналига асос солинди. Иқтисодчи олим О.Ланге (1904-1965) -“Эконометрика иқтисодиётда кузатиладиган аниқ миқдорий қонуниятларни аниқлаш билан шуғулланади, бунинг учун статистик усуллардан фойдаланади” деб айтган.
6. Ekonometrik usullarning xususiyatlari haqida nimalarni bilasiz?
Эконометрик усуллар олий статистика деб номланувчи жуфт ва кўп омилли регрессия, жуфт, хусусий ва кўп омилли корреляция, трендларни ажратиш ва бошқа динамик қаторлар компоненталари, статистик баҳолаш усуллари асосида юзага келган ва ривожланган. Р.Фишер шундай деб ёзган: “Статистик усуллар ижтимоий фанларда муҳим элемент ҳисобланади ва айнан шу усуллар ёрдамида ижтимоий билимлар фан даражасигача кўтарилиши мумкин”.
Биринчидан –эконометрика ўзига хос бўлган усуллар тизими сифатида иқтисодий ўзгарувчилар ва улар орасидаги боғланишларнинг хусусиятларини тасвирлаган ҳолда ўзининг масалаларини аниқлаштириш билан ривожлана бошлади. Регрессия тенгламасига на фақат биринчи даражали ўзгарувчиларни киритилди балки натижага максимал ёки минимал (озми-кўпми) даражада таъсир этувчи қийматларни акслантирувчи иқтисодий ўзгарувчиларнинг оптимал хусусиятларини ифодалаш мақсадида, иккинчи даражали ўзгарувчиларни ҳам киритила бошланди. Масалан: экинларни ўғитлантиришни ҳосилдорликка таъсирини кўрадиган бўлсак, экинларни маълум бир даражада ўғитлантириш унинг ҳосилдорлигини оширади; лекин ўғитлантириш меъёр даражасидан ортиши ҳосилдорликни ортишига олиб кемайди балки, ҳосилдорликни пасайишига олиб келиши мумкин. Худди шундай кўплаб ижтимоий-иқтисодий ўзгарувчиларнинг таъсири ҳақида айтиш ҳам мумкин (масалан, ишчилар сонини ортишини меҳнат унумдорлигига, даромадларни айрим озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмолига таъсири ва ҳ.к.).
Иккинчидан-регрессия тенгламасида мустқил компоненталар сифатида қаралувчи ижтимоий-иқтисодий ўзгарувчиларнинг ўзаро таъсири акс этади.
7. Ekonometrik tadqiqotlar qanday masalalarni o‘z ichiga oladi?
Эконометрик тадқиқотлар қуйидаги масалаларни ўз ичига олади:
- иқтисодий ўзгарувчилар орасидаги боғланишларни сифат жиҳатдан таҳлил қилиш, яъни боғланган ( ) ва боғлиқ бўлмаган ( ) ўзгарувчиларни ажратиш;
- маълумотларни танлаш;
- ва ўзгарувчилар орасидаги боғланиш шаклини аниқлаш;
- модель параметрларини аниқлаш ва баҳолаш;
- соҳта ўзгарувчиларни киритиш;
- автокорреляцияни аниқлаш;
- трендларни, циклик ва тасодифий компоненталарни аниқлаш;
- боғланиш шаклини аниқлаш ва бирвақтли тенгламалар системасини тузиш;
- идентификация шартларини текшириш;
- бирвақтли тенгламалар системасининг параметрларини баҳолаш;
- вақтли қаторлар системаси асосида моделлаштириш: стационарлик ва коинтеграция муаммолари;
- интеграция муаммолари ва параметрларни баҳолаш.
8. Ekonometrik tadqiqotlar qaysi bosqichlardan iborat?
Эконометрик модель ўзаро боғланган ўзгарувчиларнинг назарий жиҳатлари ва улар орасидаги боғланиш хусусиятларига асосланади.
Ўзаро боғланишларни ифодалашда асосан, уларнинг сифат томонларини таҳлил қилишга кўпроқ эътибор берилади. Шунинг учун эконометрик тадқиқотлар босқичларига қуйидагиларни киритиш мумкин.

• 
  муаммонинг қўйилиши;
  
• 
  маълумотлар йиғиш, уларни сифатини таҳлил қилиш;
  
• 
  модел хусусиятларини аниқлаш;
  
• 
  параметрларни баҳолаш;
  
• 
  ечимларни олиш, муҳокама қилиш ва амалга жорий этиш.
  

Бу босқичлар барча тадқиқотлар учун хос бўлиб, қандай маълумотлардан фойдаланишидан қатъий назар вақт ва замонга боғлиқ бўлмаган ҳолда амалга оширилади.
9. Ekonometrikaning paydo bo‘lishi tarixiga bir nazar solib ko‘ring.
“Ekonometrika” iborasi(so’zi) 1910 yilda (Avstro-Vengrya) buxgalter P.Tsemp tomonidan kiritilgan (u “ekonometriya” degan). Tsemp, “Agar buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga algebriya va geometriya usullarini qo’llansa, u holda xo’jalik faoliyati natijalari to’g’risida yanada chuqurroq tasavvurga ega bo’lish mumkin” deb ta’kidlagan. Ushbu ibora ko’p vaqt davomida ishlatilmagan bo’lsada, “ekonometrika” iborasi iqtisod ilmida yangi yo’nalishni yuzaga kelishida juda qulay keldi. Iqtisod fanida yangi yo’nalish - “ekonometrika” 1930 yilda paydo bo’ldi. “Ekonometrika” (grekcha “metron”) so’zi ikkita “ekonomika” va “metrika” so’zlarining birlashmasidan tashkil topgan. Shunday qilib, iboraning o’zida ekonometrikani fan sifatida uning xususiyati va mazmuni ifodalanadi. Uning mazmuni: iqtisodiyot nazariyasi tomonidan ochilgan va asoslangan aloqa va munosabatlarni miqdoriy ifodalashdan iborat. Demak ekonometrika iqtisodiy hodisalarni o’lchash va tahlil qilish haqidagi fandir. 1933 йилда Р.Фриш томонидан “Эконометрика” журналига асос солинди. Иқтисодчи олим О.Ланге (1904-1965) -“Эконометрика иқтисодиётда кузатиладиган аниқ миқдорий қонуниятларни аниқлаш билан шуғулланади, бунинг учун статистик усуллардан фойдаланади” деб айтган.
10. Ekonometrik tadqiqotlar qanday masalalarni o‘z ichiga oladi.
Эконометрик тадқиқотлар қуйидаги масалаларни ўз ичига олади:
- иқтисодий ўзгарувчилар орасидаги боғланишларни сифат жиҳатдан таҳлил қилиш, яъни боғланган ( ) ва боғлиқ бўлмаган ( ) ўзгарувчиларни ажратиш;
- маълумотларни танлаш;
- ва ўзгарувчилар орасидаги боғланиш шаклини аниқлаш;
- модель параметрларини аниқлаш ва баҳолаш;
- соҳта ўзгарувчиларни киритиш;
- автокорреляцияни аниқлаш;
- трендларни, циклик ва тасодифий компоненталарни аниқлаш;
- боғланиш шаклини аниқлаш ва бирвақтли тенгламалар системасини тузиш;
- идентификация шартларини текшириш;
- бирвақтли тенгламалар системасининг параметрларини баҳолаш;
- вақтли қаторлар системаси асосида моделлаштириш: стационарлик ва коинтеграция муаммолари;
- интеграция муаммолари ва параметрларни баҳолаш.