1. Elektr tokini olchash. Quvvat va elektr energiyani o’lchash. Reaktiv quvvatni o’lchash

1.2. Zanjir qismidagi kuchlanish
Elektr zanjiri qismidagi kuchlanish deganda shu qism qismalari orasidagi potensiallar farqi tushuniladi. 1.1,a-rasmda e.yu.k. bo‘lmagan R qarshilikli zanjir tasvirlangan. Bu zanjirning oxirgi nuqtalari a va b harflari bilan belgilangan. Zanjirda I tok a nuqtadan b nuqtaga qarab oqmoqda. E.yu.k. ega bo‘lmagan zanjirda tok yuqori potensialli nuqtadan past potensialli nuqtaga qarab oqadi. Bundan a nuqta potensiali b nuqta potensialidan I tokni R qarshilikka ko‘paytirganga qadar katta qiymatga ega deb hisoblash zarur

Mos holda a va b nuqtalar orasidagi kuchlanish

bundan . (1.3)
Elektrotexnikada qarshilik chekkalaridagi potensiallar farqini qarshilikdagi kuchlanish yoki kuchlanishlar tushuvi deb atash qabul qilingan.
Kuchlanishlar tushuvining shartli musbat yo‘nalishi shu qarshilikdan oqayotgan tokning shartli musbat yo‘nalishi bilan mos tushadi.
Zanjirning qarshilik va e.yu.k.ga ega qismini qaraymiz. 1.1,b va c–rasmlarda I tok oqayotgan zanjir qismlari tasvirlangan. a va c nuqtalar orasidagi potensiallar farqini aniqlaymiz:
(1.4)
a nuqta potensialini c potensiali orqali ifodalaymiz. c nuqtadan b nuqtaga kuchishda e.yu.k. E ga qarama-qarshi tomonga boramiz (1.1,b-rasm). Shu sababli b nuqta potensiali c nuqta potensialiga qaraganda e.yu.k. E ga kichik bo‘ladi.

Endi c nuqtadan b nuqtaga kuchishda e.yu.k. E yo‘nalishi tomonga boramiz (1.1,c-rasm). Shu sababli b nuqta potensiali c nuqta potensialiga qaraganda e.yu.k. E ga katta bo‘ladi.

E.yu.k.ga ega bo‘lmagan zanjirda tok yuqori potensialli nuqtadan past potensialli nuqtaga qarab oqadi. 1.1 b va c rasmlarning har ikkalasida ham a nuqta potensiali b nuqta potensialidan R qarshilikka tushgan potensial qiymati qadar katta.

Shunday qilib 1.1,b-rasm uchun , yoki
(1.5)
va 1.1,c-rasm uchun , yoki
(1.6)
Kuchlanishning shartli musbat yo‘nalishi sxemalarda strelka bilan ko‘rsatiladi. Kuchlanish uchun ifoda o‘rinli bo‘ladi.

1.1–rasm. E.yu.k.ga ega bo‘lmagan (a) va e.yu.k.ga ega zanjir qismlari (b,c).