1. Enigma shifrlash mashinasi nima

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FIYALI
POCHTA
ALOQALARI
TEXNALOGIYASI FAKULTETI
2– BOSQICH 961¬¬-22 GURUH
TALABASI
ALLABERGANOV ASADULLA
DASTURLASH 1
FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL
MUSTAQIL ISHI
ISHI
MAVZU:
Enigma shifrlash mashinasi va uning
bardoshligi
Bajardi:
ALLABERGANOV ASADULLA
QABUL QILDI:
__________________________

---

Mavzu: Enigma shifrlash mashinasi va uning
bardoshligi
Reja:
1.Enigma shifrlash mashinasi nima?
2.Enigma shifrlash qurilmasi ishlash prinspi.
3.Enigmaning samaradorligi va ishonchligi.

---

Enigma " (nemischa:
Änigma
- topishmoq) - maxfiy xabarlarni shifrlash va
deshifrlash uchun ishlatiladigan portativ shifrlash mashinasi. Rotorli
shifrlash mashinasining birinchi versiyasi 1918-yilda Artur Sherbius
tomonidan patentlangan. Asl Enigma modelining dizayni asosida xuddi shu
nom ostida 1920-yillardan beri dunyoning ko'plab mamlakatlarida tijorat va
harbiy aloqa sohasida qo'llanilgan, ammo eng keng tarqalgan
elektromexanik rotorli mashinalarning butun oilasi yaratilgan. Ikkinchi jahon
urushi davrida fashistlar Germaniyasida ishlatilgan. Enigma haqida gap
ketganda, ko'pincha nemis harbiy modeli nazarda tutiladi.
F.Bauerning taxminiy hisob-kitoblariga ko'ra 100 000 ga yaqin Enigma
shifrlash mashinalari ishlab chiqarilgan. Biroq, boshqa mutaxassislar ishlab
chiqarilgan mashinalarning umumiy sonini taxminan 40 000 dona deb
hisoblashadi
Birinchi marta Enigma shifrini 1932- yil dekabr oyida Polsha shifrlash
byurosida deshifrashga muvaffaq bo'lindi. To'rt razvedkachi - Marian
Rejewski, Yerji Rojitski, Genrik Zygalski va Iogann Revklid - fransuz
razvedkasi ma'lumotlari, matematik nazariya va teskari muhandislik
usullaridan foydalangan holda, "kriptologik bomba" deb atalgan kodlangan
xabarlarni hal qilish uchun maxsus qurilmani ishlab chiqish va qurishga
muvaffaq bo'lishdi. (Qarang: Kriptanaliz "Enigma"). Shundan so'ng, nemis
muhandislari Enigma qurilmasini murakkablashtirdilar va 1938-yilda
yangilangan versiyasini chiqardilar, uning shifrini ochish uchun yanada
murakkab mexanizmlarni yaratish kerak edi.
Shunday qilib, Polsha matematiklari Enigma dubllari deb nomlangan
o‘zlarining Enigma mashinalarini qurishga muvaffaq bo'lishdi. Rejewskiga
kriptovalyutachilar Eji Rojitski va Genrix Zigalski yordam berishdi, ularning
ikkalasi ham Poznan universitetidan Rejewski bilan yollangan edilar. Polsha
Shifr Byurosi plaginni sindirish va kundalik kalitning barcha tarkibiy
qismlarini topish usullarini ishlab chiqdi bu esa 1933 yil yanvaridan boshlab
Shifr byurosiga German Enigma xabarlarini o‘qishga imkon berdi. Vaqt
o‘tishi bilan nemis kriptografik protseduralari yaxshilandi va Shifr byurosi
texnikasini ishlab chiqdi.
Ushbu sa’y-harakatlar natijasida polyaklar rotorlarning sirlarini ishlatishdi,
katologlar tuzdilar, 100000 yozuvdan iborat katalogni yaratishda yordam
beradigan siklometr qurdilar, rotor parametrlarini qidirish uchun elektr-
mexanik kriptologik bomba qurdilar. 1938 yilda nemislar Enigma
mashinalariga murakkablikni qo‘shdilar, natijada polyaklar qarshi turish
uchun juda qimmatga tushishdi. 1939 yil 26 va 27 iyulda Varshava
yaqinidagi Pirida polyaklar Fransiya va Buyuk Britaniya harbiy razvedkalari
vakillarini Enigma shifrlash texnikasi va jihozlariga, shu jumladan

---

kriptologik bombalarga qo‘shib yuborishdi va har bir delegatsiyaga
Polshada rekonstruktsiya qilingan Enigmani va’da qildilar. Namoyish
keyinchalik Buyuk Britaniyaning davomi va sa’y-harakatlari uchun muhim
asos bo‘lib xizmat qildi. 1939 yil sentyabr oyida Kolin Gubbins va Vera
Atkinsni o‘z ichiga olgan 4-sonli Britaniya Harbiy Missiyasi Polshaga kodni
buzuvchilar Gvido Langer, Marian Rejevski, Eji Rojitski va Genrix Zigalskiyni
o‘zlarining
"Enigma"
replikalari
yordamida
mamlakat
tashqarisiga
evakuatsiya qilish uchun jo‘nadilar. Atkins qo'yib yuborilishi va keyinchalik
G‘arbiy Evropaga safarini uyushtirdi, o‘sha paytda Germaniya xabarlarini hal
qila olmagan fransuz va inglizlarga maslahat berdilar. Urush paytida ingliz
kriptologlari Enigmada shifrlangan juda ko‘p xabarlarning shifrini ochdilar.
Ushbu manbadan to‘plangan, inglizlar tomonidan "Ultra" nomi bilan atalgan
ittifoq Ittifoqning urush harakatlariga katta yordam bo'ldi. Enigma ba‘zi
kriptografik kamchiliklariga ega bo‘lsada, amalda bu nemis prosesual
kamchiliklari, operatorlarning xatolari, shifrlash tartib-qoidalariga tizimli
o‘zgarishlarni kiritmaslik va urush paytida ittifoqchi kriptologlarga
muvaffaqiyat qozonishga imkon bergan "asosiy jadvallar va jihozlarni"
Ittifoq tomonidan bosib olinishi edi.
Enigma ba‘zi kriptografik kamchiliklariga ega bo‘lsada, amalda bu nemis
protsessual kamchiliklari, operatorlarning xatolari, shifrlash tartib-
qoidalariga tizimli o‘zgarishlarni kiritmaslik va urush paytida ittifoqchi
kriptologlarga muvaffaqiyat qozonishga imkon bergan "asosiy jadvallar va
jihozlarni" Ittifoq tomonidan bosib olinishi edi.
Reflekto
r
Chap
g‘ildirak
O‘rta
g‘ildirak
O‘ng
g‘ildirak
Statik
g‘ildirak
A
A A
A A
A A
A
B
B B
B B
B B
B
C
C C
C C
C C
C
D D
D D
D D
D
E
E E
E E
E E
E
F
F F
F F
F F
F
G
G G
G G
G G
G

---

H
H H
H H
H H
H
I
I I
I I
I I
I
J
J J
J J
J J
J
K
K K
K K
K K
K
L
L L
L L
L L
L
M
M M
M M
M M
M
N
N N
N N
N N
N
O
O O
O O
O O
O
P
P P
P P
P P
P
Q
Q Q
Q Q
Q Q
Q
R
R R
R R
R R
R
S
S S
S S
S S
S
T
T T
T T
T T
T
U
U U
U U
U U
U
V
V V
V V
V V
V
W
W W
W W
W W
W
X
X X
X X
X X
X
Y
Y Y
Y Y
Y Y
Y
Z
Z Z
Z Z
Z Z
ZZ
P H N M S
W
C I Y T Q E D O B L R F
K
U V G X J

---

A B C D E F
G
H I J K L M N O P Q R S
T
U V W X Y
Q W E R T Y U I
O P
A S D F G
H J K L
Z X C V B
N M
4-rasm.Enigma kriptografik shifrlash
qurilmasi ishlash prinsipi
T harfini shifrlashni ko‘rib chiqamiz:
Klaviaturada T harfini bosganimizda algoritm quyidagicha bo‘ladi.T harfi K
ga o‘zgaradi va g’ildiraklardan o‘tishni boshlaydi. K harfi Statik g‘ildirakdan
O‘ng g‘ildirakga o‘z holicha o‘tadi. K harfi o‘ng g‘ildirakda 10 birlik oldinga
suriladi ya’ni U harfiga o‘tadi.U harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik orqaga suriladi
va P harfi hosil bo‘ladi. P harfi chap g‘ildirakda 8 birlik orqaga surilib H
harfiga o‘zgaradi va Reflektor uni 4 birlik orqaga surib D harfiga o‘tkazadi.
Qaytish jarayoni boshlanadi: Chap g‘ildirakda D harfi 3 birlik oldinga surilib
G bo‘ladi. O‘rta g‘ildirak G harfini 11 birlik oldinga surib R hosil qiladi va R
harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik oldinga surilib W hosil qilinadi.W harfi Statik
g‘ildirakda o‘zgarmasdan o‘tadi va jadvalga ko‘ra G harfiga aylanadi.
Natijada T harfi shifrlanib G harfiga aylanadi.
"Enigma" ning samaradorligi va ishonchliligi Germaniya Bosh shtabi
tomonidan o'zining haqiqiy qiymatiga baholandi: 1920 yillarning oxiri va 30-
yillarning boshlarida Germaniya qurolli kuchlarining barcha turlarini
jihozlash uchun qabul qilingan. Biroq, taxminan bir vaqtning o'zida Polsha
razvedkasi impulsni sozlash to'plamlari bilan beshta bunday qurilmani
qo'lga kiritishga muvaffaq bo'ldi. Ular bitta yozuv mashinasini inglizlarga va
frantsuzlarga topshirdilar, ammo Ikkinchi Jahon urushi boshlangunga
Q W E R T Y U I
O P
A S D F G
H J K L
Z X C V B
N M

---

qadar nemislar tuning tizimini to'liq tikladilar va ittifoqchilar to'siqlarni
dekodlashda ojiz edilar Nega frantsuzlar va na polyaklar "Enigma" dan
foyda ololmadilar, balki ingliz nusxasi Bletchey Park, 50-sonli ulkan
qal'asida joylashgan Davlat kodlari va shifrlari maktabi (GSSC) rahbari Ser
Elisteyr Dennisonga berildi. Unda bir necha ming xodim ishlagan, aynan shu
erda "Ultra" operatsiyasi ishlab chiqilgan va radioeshittirish xizmati
tomonidan mo'l-ko'l etkazib beriladigan Enigma materiallarining parolini
ochishga qaratilgan. Yosh va iqtidorli tahlilchilar Kembrij va Oksford
talabalari tufayli operatsiya davomida eng zamonaviy kompyuterlardan
foydalanildi. Uning a'zolari nafaqat urush paytida, balki keyingi 30 yil
davomida ham o'zlarining ish uslublarini muqaddas ravishda sir tutdilar.
Parolni ochish materiallarini faqat qurolli kuchlar razvedka xizmatlarining
boshliqlari va razvedka xizmati boshlig'i ser Styuart Menzis olgan. Qolgan
hokimiyat organlari faqat Ultra operatsiyasi paytida olingan ma'lumotlarga
asoslanib buyurtma olishdi. Ammo ular nemislar Enigma materiallarini
deshifrlashdan olganlarini taxmin qila olmasliklari uchun ham tuzilgan
Ba'zan parol hal qilish faqat yordamchi rol o'ynagan. Bunday holatlar
nemislar radio aloqalarini ishlatmasliklari hisobotlarni simlar, kuryerlar, itlar
yoki kaptarlar orqali yuborishgan. Bu tez-tez sodir bo'lgan, chunki Ikkinchi
Jahon urushi paytida shunga o'xshash usullar bilan ma'lumotlarning va
buyurtmalarning yarmidan ko'pi uzatilgan.Afsuski, inglizcha "Bletchli
yigitlari" hamma kodlarni ham hal qila olishmadi. Masalan, 1942 yilda
nemis flotiga kiritilgan va bir yilga yaqin muvaffaqiyatli ishlagan "Triton"
kodi yorilish uchun juda qattiq yong'oq bo'lib chiqdi.
Bosh shtab Bosh shtabida topilgan taqdirda xam ingliz dengizchilariga
ma'lumotni ushlashdan shu qadar ko'p vaqt ketdiki, ma'lumotlar har qanday
qiymatini yo'qotdi. Agar ular o'zlarining fikrlarini tasdiqlamagan bo'lsalar,
qo'mondonlar Ultra-ning aniq ko'rsatmalariga e'tibor bermasliklari bundan
ham yomonroq edi. Shunday qilib, Feldmarshal Montgomeri, Arnxemda
ikkita nemis tanki tarkibida ekanligi to'g'risida o'z vaqtida ogoxlantirib
shunga qaramay, ular deyarli butunlay vayron bo'lgan ushbu hududdagi 1-
desantchi diviziyasining polklarini tashlashni buyurdi. Germaniyada ular
ba'zan shifrlarni buzish haqida taxmin qilishgan. Shunday qilib, 1942 yil
sentyabr oyida nemislar ingliz esminetsida o'zlarining konvoylari uchun
sxemani kashf etdilar. Va Enigma-ning pulsni sozlash variantlari darhol
almashtirildi. Umuman olganda kriptografiya haqida gap ketganda, nemis
xodimlarining zobitlarini oddiy odamlar deb hisoblash ahmoqlik bo'ladi. Ular
har qanday transpozitsion kod himoyasizligini juda yaxshi bilishardi.
Germaniyada oltita kriptanalitik tashkilot mavjud edi. Ularning barchasi
etarlicha vakolatli edilar, ammo ularning asosiy kuchsizligi aniq
raqobatdoshlikni keltirib chiqaradigan markazsizlashtirish edi.
1941-yil 9-mayda U-110 suv osti kemasini ingliz kuchlari tomonidan qo'lga

---

olish paytida Enigma shifrlash mashinasi kodlar, radiogrammalar va
boshqa tegishli hujjatlar bilan birga birinchi marta ittifoqchilar qo'liga tushdi.
Qabul qilingan materiallar yordamida ingliz kriptograflari uch rotorli
Enigmada "Dolphin"dan foydalangannemis suv osti kemalarining habarlarini
o'qiy boshladilar.
1941-yil avgust oyida inglizlar nemis radiosi xabarlarini tezda deshifrlash
imkonini beradigan yanada rivojlangan " Bombalar"ni yaratdilar. Ikki oy
o'tgach, nemislar suv osti kemalari uchun yangi kodni taqdim etishdi,
ammo Bletchley Park uni ham buzishga muvaffaq bo'ldi.
Nemis dengiz floti yangi to'rt rotorli "Enigma"dan foydalanishni boshlagan
1942-yil fevraligacha inglizlar dushman shifrlash habarlarini bemalol
o'qidilar. Vaziyat 1942-yil 30-oktabrda Petard suv osti kemasiga qarshi
kemasi modernizatsiya qilingan Enigma va uning hujjatlariniU-559 suv osti
kemasidan tortib olgandan keyingina tuzatildi. Bu urushning oxirigacha
nemis xabarlarini deshifrlash imkonini berdi.
Ikkinchi jahon urushi paytida Angliyada Enigma yordamida shifrlangan
xabarlarni deshifrlash uchun "Tyuring Bombe" nomli mashina yaratildi, bu
Gitlerga qarshi koalitsiyaga katta yordam berdi. Mahfiylikni saqlash uchun
uning yordami bilan kriptoanaliz orqali olingan barcha ma'lumotlar "
Ultra
"
kod nomini oldi va juda cheklangan odamlar doirasiga tarqatish uchun
mo'ljallangan edi. Bu yutuq ittifoqchilarning g'alabasida hal qiluvchi omil
bo'lganligi ta'kidlangan.
1918 yilda nemis muhandisi Artur Sherbius maxfiy xabarlarni shifrlash
uchun dunyodagi birinchi mashinani yaratdi. U "Enigma" deb nomlangan va
askarlar va qo'mondonlar maxfiy ma'lumotlarni almashishlari uchun harbiy
sohada faol foydalanilgan. Afsonaviy "Enigma" 159 kvintillion belgilar
kombinatsiyasidan foydalangan holda xabarlarni shifrlaganligi sababli,
dushman qo'shinlari ushlangan xabarlarni o'qiy olmadi. Shifrlash mashinasi
ayniqsa Ikkinchi Jahon urushi paytida fashistlar Germaniyasida faol
ishlatilgan. Turli manbalarga ko'ra, dunyoda 40 dan 100 minggacha Enigma
qurilmalari ishlab chiqarilgan. Keyinchalik matematiklar va muhandislar
xabarlarni shifrlash uchun javob moslamalarini yaratishga muvaffaq
bo'lishdi, buning natijasida ko'plab dahshatli ofatlarning oldi olindi. Ushbu
maqola doirasida biz Enigma qanday ishlaganligini bilib olishni taklif
qilamiz.
Xabarlarni shifrlashning birinchi usullari
Qadim zamonlarda maxfiy ma'lumotlarni yashirish usuli oddiy yozuv edi.
Savodli odamlar juda kam edi, shuning uchun ko'proq ma'lumotli odamlar
qog'oz varaqalariga xabar yozishlari mumkin edi - ko'pchilik ularni o'qishga
qodir emas edi. Ammo vaqt o'tishi bilan odamlar tobora ko'proq

---

savodxonlikka ega bo'ldilar va murakkab shifrlash tizimlariga ehtiyoj paydo
bo'ldi. Avvaliga odamlar ayniqsa harbiylar, alifbo harflarini almashtirish
orqali muhim ma'lumotlarni maskalashdi. Misol uchun, miloddan avvalgi
100-yillarda Qaysar shifrlash mashhur bo'lgan - manba matndagi har bir
harf ma'lum miqdordagi pozitsiyalardan keyin alifboda joylashgan boshqasi
bilan almashtirilgan.
Enigma shifrlash mashinasining ishlash prinsipi
Shifrlanishi kerak bo'lgan matn to'g'ridan-to'g'ri Enigma-da chop etilgan.
Foydalanishni boshlashdan oldin operator qurilma qopqog'ini ochdi va
o'rnatish pozitsiyasini yodlab oldi - keyinchalik xabarning shifrini ochish
uchun kerak bo'ladigan uchta raqam. Shundan so'ng, maxfiy matn yozildi,
unda har bir belgi boshqasiga o'tdi, buning natijasida xabar tasodifiy harflar
to'plamiga o'xshardi. Belgilarni almashtirish mexanizmi ichida o'rnatilgan
viteslarga qarab o'zgargan algoritmga ega edi.
enigma klaviaturasi
"Enigma" klaviaturasi
Xabarni yozgandan so'ng, muallif oldindan yozib olingan uchta raqamni
radio operatoriga berdi, u ularni Morze kodidan foydalangan holda qabul
qiluvchiga yubordi. Boshqa tomonda bir xil Enigmaga ega bo'lgan bir kishi
mashinani bir xil sozlash holatiga o'rnatdi va mashinada tushunarsiz harflar
to'plamini chop etdi. Ushbu harakat natijasida u shifrlangan matnni oldi.
Enigma shifrlash mashinasini buzish
Enigma shifrini birinchi marta 1932 yilda Polsha razvedkachilari buzgan.
Ularning ishi ingliz matematigi Alan Turingni Bombe deb nomlangan shifrni
ochish moslamasini yaratishga ilhomlantirdi. Shifrlash mashinasini buzish
shifrlash algoritmlaridagi kamchiliklar tufayli mumkin bo'ldi. Keyinchalik,
Enigma ko'p marta yangilandi, chunki ishlab chiquvchilar barcha zaifliklarni
o'z vaqtida yopdilar.
Bomba shifrini ochish mashinasi
Enigma bugungi kunda qo'llaniladimi?
20-asrning ikkinchi yarmida to'liq kompyuterlar paydo bo'ldi, ular bilan
solishtirganda Enigma bolalar o'yinchog'iga o'xshab ko'rinishi mumkin. Shu
sababli endi eski shifrlash mashinasidan foydalanishga hojat qolmaydi.
"Enigma" ning ba'zi nusxalari AQSh, Germaniya va boshqa mamlakatlar

---

muzeylarining eksponatlari hisoblanadi. Agar siz hech bo'lmaganda
afsonaviy qurilmadan virtual foydalanmoqchi bo'lsangiz, Internetda onlayn
Enigma simulyatorlarini topishingiz mumkin. Agar qiziqsangiz, bu erda
ulardan biri .
Bugungi kunda Enigma muzey ekspositsiyasidir.
Bugungi kunda Enigma va boshqa mexanik mashinalar o'rniga ma'lumotni
shifrlash uchun kompyuter algoritmlari qo'llaniladi. Aslida, ular Enigma
bilan bir xil ishni qiladilar, lekin imkon qadar tezroq va eng yuqori
ishonchlilik bilan. Agar xabarning shifrini ochish uchun kompyuterning
erishib bo'lmaydigan kuchi yoki juda uzoq vaqt kerak bo'lsa, shifrlash
algoritmi maksimal kriptografik kuchga ega deb hisoblanadi .
Zamonaviy kriptografiya nuqtai nazaridan, "Enigma"nin shifrlash zaif
bo'lganiga qaramay, amalda faqat ushbu omilning boshqalar bilan
kombinatsiyasi (operator xatolari, protsessual kamchiliklar, ma'lum xabar
matni (masalan, ob-havo ma'lumotlarini uzatishda), "Enigma" nusxalari va
shifrlangan kitoblarning musodara qilinishi shifrlash krakerlariga "Enigma"
shifrlarini buzish va xabarlarni o'qish imkonini berdi.
Tavsifi
"A" harfi "D" harfi bilan shifrlanganda oqim
qayerdan
o'tishini
ko'rsatadigan
Enigmanin
elektr
sxemasi.

---

Enigma-ning shifrlash harakati ketma-
ket bosilgan ikkita tugma uchun ko'rsatiladi - oqim rotorlar orqali o'tadi,
reflektordan "akslaydi", keyin yana rotorlar orqali. Kulrang chiziqlar har bir
rotor ichidagi boshqa mumkin bo'lgan elektr davrlarini ko'rsatadi. "A" harfi
bir tugmani ketma-ket bosish bilan turli yo'llar bilan shifrlangan, avval "G",
keyin "C". Rotorning aylanishi tufayli signal boshqa yo'nalishda ketdi.
Boshqa rotorli mashinalar singari, Enigma ham mexanik va elektr
tizimlarining kombinatsiyasidan iborat edi. Mexanik qismga klaviatura mil
bo'ylab va unga ulashgan aylanadigan disklar to'plami - rotorlar va har bir
tugmachani bosish bilan bir yoki bir nechta rotorlarni harakatga keltiradigan
pog'onali mexanizm kiradi. Elektr qismi, o'z navbatida, klaviatura, patch
panel, yorug'lik lampalari va rotorlarni (rotorlarni ulash uchun surma
kontaktlari ishlatilgan) bog'laydigan elektr sxemasidan iborat edi
Ishlashning o'ziga xos mexanizmi turlicha bo'lishi mumkin edi, ammo
umumiy printsip quyidagicha edi: tugmachani har bir bosish bilan eng o'ng
rotor bir pozitsiyani siljitadi va ma'lum sharoitlarda boshqa rotorlar ham
harakat qiladi. Rotorlarning harakati klaviaturadagi tugmachaning har bir
keyingi bosilishi bilan turli kriptagrafik olib keladi
Mexanik qismlar harakatlandi, kontaktlarni yopdi va o'zgaruvchan elektr
zanjirini hosil qildi (ya'ni, aslida, harflarni shifrlash jarayoni elektr orqali
amalga
oshirildi).
Klaviatura
tugmasi
bosilganda,
kontaktlarning
qisqarishiga olib keladi, oqim turli zanjirlardan o'tdi va natijada to'plamdan
bitta lampochkani yoqadi va kerakli kod harfini ko'rsatadi. (Masalan: ANX...
bilan boshlanadigan xabarni shifrlashda operator avval A tugmachasini
bosadi - Z chirog'i yondi - ya'ni Z kriptogrammaning birinchi harfiga aylandi.
Keyin operator N tugmasini bosdi va shifrlashni xuddi shu tarzda davom
ettiradi).

---

Mashinaning qanday ishlashini tushuntirish uchun chapdagi diagrammaga
qarang. Diagramma soddalashtirilgan: aslida mexanizm 26 lampochka,
kalitlar, ulagichlar va rotorlar ichidagi elektr zanjirlaridan iborat edi. Oqim
quvvat manbaidan (ko'pincha batareyadan) (1) kalit (2) orqali patch
panelga (3) o'tadi. Kommutatsion paneli klaviatura (2) va qattiq kirish
g'ildiragi (4) o'rtasidagi ulanishlarni qayta almashtirish imkonini berdi.
Bundan tashqari, oqim ushbu misolda ishlatilmaydigan ulagichdan (3),
kirish g'ildiragidan (4) va uchta (armiya modelida) yoki to'rtta (dengiz floti
modelida) rotorning (5) ulanish sxemasi orqali o'tadi va reflektorga (6)
kiradi. Reflektor oqimni rotorlar va kirish g'ildiragi orqali, lekin boshqa yo'l
bo'ylab, so'ngra "D" ulagichiga ulangan "S" ulagichi orqali, boshqa qayta
ulagich orqali o'tkazadi (9) va lampochka yonadi.
Shunday qilib, rotorlarning aylanishi tufayli oqim o'tgan elektr zanjiridagi
doimiy o'zgarish polialfavit almashtirish shifrini amalga oshirishga imkon
berdi, bu o'sha vaqt uchun shifrning barqarorligini ta'minladi.
Rotorlar
Enigma rotorining chap
tomonida
tekis
elektr
kontaktlari ko'rinadi.
Rotorning o'ng tomoni, pin kontaktlari ko'rinadi.
Rim V rotor simlarini aniqlaydi.
Rotorlar - Enigmaning yuragi. Har bir rotor diametri taxminan 10 sm bo'lgan,
ebonit yoki bakelitdan yasalgan disk bo'lib, rotorning o'ng tomonida aylana
shaklida joylashtirilgan prujinali pinlar mavjud. Chap tomonda mos
keladigan miqdordagi tekis elektr kontaktlari mavjud edi. Pin va tekis
kontaktlar alifbodagi harflarga to'g'ri keldi (odatda bu A dan Z gacha 26 ta
harf edi). Kontaktda qo'shni rotorlarning kontaktlari elektr zanjirini yopib
qo'yadi. Rotorning ichida har bir pin tekis bo'lganlardan biriga ulangan. Har
bir rotor uchun ulanish tartibi boshqacha edi.

---

Uchta rotor va ular biriktirilgan shpindel.
O'z-o'zidan, rotor shifrlashning juda oddiy turini ishlab chiqdi: oddiy
almashtirish shifrlashnishi. Misol uchun, E harfi uchun pin rotorning boshqa
tomonidagi T harfi uchun pinga ulanishi mumkin. Ammo bir to'plamda bir
nechta rotorlardan foydalanilganda (odatda uch yoki to'rtta), ularning
doimiy harakati tufayli yanada ishonchli shifr olinadi.
Rotor demontaj qilingan
Ketma-ket
ulangan
uchta rotor

tishli uzuk
"A" kontakti uchun nuqta
alifbo halqasi
konservalangan kontaktlar
simlarni ulash
pin kontaktlari
halqani sozlash uchun bahor dastagi
yeng
barmoqli uzuk
mandalli g'ildirak

Enigmaning harbiy modellari turli xil rotorlar bilan ishlab chiqarilgan.
Birinchi modelda faqat uchtasi bor edi. Keyinchalik modellar besh (1934),
yetti (1938) yoki sakkizta (1939) tanloviga ega edi.) rotorlar. Rotorlar rim

---

raqamlari bilan belgilangan - I,..., VIII. 1938-yilgacha Germaniya armiyasi
mavjud beshta rotordan faqat uchtasini ishlatgan
"Enigma"ning to'rt rotorli dengiz modeli
Kriegsmarine M4
bitta qo'shimcha
rotorga ega edi, garchi u ingichka reflektor tufayli uch rotor bilan bir xil
bo'lsa-da. Ushbu rotorning ikki turi mavjud edi: "Beta" va "Gamma". U
shifrlash jarayonida harakat qilmadi, lekin 26 xil pozitsiyadan istalganiga
qo'lda o'rnatilishi mumkin edi
Rotorlarning pog'onali harakati
Enigma
rotorlarining
bosqichma-bosqich
harakati. Barcha uch kuchukchalar (yashil rang bilan belgilangan) bir
vaqtning o'zida harakat qiladi. Birinchi rotorning (1) mandal (qizil) doimo
ulangan va u har bir bosish bilan aylanadi. Bunday holda, birinchi rotordagi
tirqish panjaga ikkinchi rotorni (2) ham ulash imkonini beradi, u keyingi
marta tugma bosilganda aylanadi. Uchinchi rotor (3) ulanmagan, chunki
uchinchi rotorning panjasi ikkinchisining chuqurchasiga to'g'ri kelmaganligi
sababli, panja disk yuzasida shunchaki siljiydi.
Har bir rotor 26 tishli (ratchet) tishli uzatmaga biriktirilgan va bir guruh
panjalar viteslarning tishlarini bog'lagan. kuchukchalar mashinadagi
tugmachani bosish bilan bir vaqtda oldinga siljiydi. Agar panja tishli tishni
ushlab qolsa, u holda rotor bir qadam buriladi.
Harbiy Enigma modelida har bir rotor regulyatsiyalanuvchi tishli halqaga
biriktirilgan bo'ladi. Beshta asosiy rotorda (I-V) har birida bittadan o'yiqcha,
dengiz modelida (VI-VIII) esa ikkitadan bor edi. Muayyan nuqtada, tirqish
panjaga tegib, kalit keyingi bosilganda uni keyingi rotorning mandaliga
ulashga imkon beradi. Kuchukcha chuqurchaga tushmaganida, u tishli
moslamani ushlamasdan, shunchaki halqa yuzasi bo'ylab sirg'alib ketadi.
Yagona chuqurchali tizimda ikkinchi rotor birinchi rotor 26 qadam oldinga
siljishi bilan bir vaqtda bir pozitsiyani oldinga siljitadi. Xuddi shunday,
uchinchi rotor ikkinchisi 26 qadam tashlagan bir vaqtda bir qadam oldinga
siljiydi. Mashinaning o'ziga xos xususiyati shundaki, agar uchinchisi burilsa,
ikkinchi rotor ham aylanadi. Bu shuni anglatadiki, ikkinchi rotor ikkita ketma
-ket tugmachani bosish bilan ikki marta aylanishi mumkin - "ikki bosqichli
harakat" - bu inqilob davrining qisqarishiga olib keladi.
Ikki bosqichli harakat rotorlarning ishlashini oddiy odometrdan ajratib

---

turadi. Ikki qadam quyidagi tarzda amalga oshirildi: birinchi rotor burilib,
ikkinchisi ham bir qadam burilishiga olib keldi. Va agar ikkinchi rotor kerakli
holatga o'tgan bo'lsa, uchinchi kuchukcha uchinchi vitesni o'rnatadi. Keyingi
bosqichda bu panja vitesni itarib, oldinga siljitadi, shuningdek, ikkinchi
rotorni oldinga siljitadi.
Birinchi va ikkinchi disklarda uchta disk va faqat bitta tirqish bo'lgan
mashina 26 × 25 × 26 = 16 900 davriga ega edi. Qoida tariqasida, habarlar
bir necha yuz belgidan oshmasdi va shuning uchun bitta habarni yozishda
rotorlarning holatini takrorlash havfi yo'q edi.
Kalit bosilganda, rotorlar elektr davri yopilgunga qadar aylanadi.
Xulosa
Enigma shifrlash mashinasi 1920-yildan boshlab dastlab ish bilarmonlik
yozishmalarining sirini saqlash uchun tijorat maqsadlariga ishlatilar ekan;
Ikkinchi Jaxon urushi payti esa bu qurilma nemislar qo’mondonligi
tomonidan ishlatilgan ekan.”Enigma” bu yunoncha ya’ni jumboq degan
ma’noni anglatgan.Enigmaning vazifasi maxfiy matnlarni shifrlash va
parolni ochish uchun ishlatiladigan qurilma ekanligi o’rganildi va
malumotlarni shifrlash jarayoni, usullari ham ko’rib chiqildi.Bu qurilma
aynan urush vaqtlarida aynan qo’l kelgan.Ya’ni qo’mondonlar bir-biriga
qanday reja tuzganlarini yetkazish uchun qulay qurilma bo’lgan.Enigma
tufayli Yevropadagi davlatlarga xavf yanada oshib borgan chunki qurilma
tufayli Nemislar dushmanlarga tezkor xujum qilish imkoniyatiga ega
bo’lganlar .Enigma qurilmasida shifrlangan matni buzib bo’lmaydi deb
hisoblashgan.Biroq polshalik 3ta matematik bu fikrni inkor etgan.Ular
shifrlangan matni buzish 1939-yilgacha kurash olib borgan va enigma
tomonidan shifrlangan matnlarni o’qishni uddalashgan edi.
Foydalanilgan manbalar:
David Kahn,
The Codebreakers
1967. pp. 192-195.

---

Mavis Batey,
Dilly, The Man Broge Enigmas
2009. Hard cover, ISBN 978-1-906447-01-4.
Frode Weierud,
Personal correspondence
August 2017.
Dennis Richie,
Dabbling in the Cryptgraphis World-A Story
Updated 5 May 2000. Retrieved November 2011.
Collection of M-209 patent and license agreements
A66684. Declassified by NSA on 11 June 2014 (EO 13526).
Jean-Francois Bouchaudy,
M-209 Cryptanalysis
Retrieved July 2016.
Internet saytlar:
https://www.cryptomuseum.com/crypto/usa/jefferson/index.htm
https://www.cryptomuseum.com/crypto/enigma/hist.htm
https://www.cryptomuseum.com/crypto/hagelin/m209/index.htm