1. Finanslıq bazar quramı Fond birjası Aksiyalar ne?

3. Aksiyalar ne?
Aksiyalar jámáát múlkine tiykarlanǵan yamasa mámleket múlkin tolıq xojalıq tiykarında júrgizetuǵın xissadarlıq jámiyetleri, kárxana hám shólkemleri, kommerciya bankleri, kooperativ hám basqa mákemeler tárepinen shiǵarılatuǵın, ámel qılıw múddeti anıq belgilenmagan, rawajlandırıw maqsetinde qurallar kirgiziwdi tastıyıqlaytuǵın (xissadarlıq jámiyetke aǵzalıq, onı basqarıwda qatnasıw ) hám de onıń iyesine kárxana paydasınıń bir bólegin dividend formasında alıw huqıqın beretuǵın qımbatlı qaǵaz bolıp tabıladı.
Nátiyjede aksiyalardıń ush tiykarǵı ózgesheligi ámeldegi: múddecizlik, aksiya iyesiniń investiciyada tuwrıdan-tuwrı qatnasıwı ; xojalıq iskerligi nátiyjelerine kóre kiritilgen qarjı esabınan dáramat alıw huqıqı.
Aksiyalar emitentlarniń kriteryaına kóre gruppalanadı : úlesdrolik jámiyetleri aksiyaları, mchnat jámáátleriniń aksiyaları. Aksiyalar atlı hám kórsetiw (na pred'yavitelya) ushın shiǵarıladı.
Xissadarlıq jámiyetleri aksiyaları da óz gezeginde olar iyeleriniń múlkin basqarıw daǵı qatnasıwına qaray eki qıylı boladı : ápiwayı hám ábzalikka iye bolǵan.
Aksiyalardı gruppalaw suwretin tómendegishe tárzde kórsetiw múmkin:
^Aksiyalar Apzallıǵı kúsheytirilgen

Aksiyalar arnawlı banklerde shiǵarıladı, ol da basqa kupyuralarga uqsas arnawlı qorǵaw qurallarına iye: emitentniń rásmiy atı, adresi, qımbatlı qaǵaz — «Aksiya»nıń atı, onıń qatlamı, tártip nomeri, shıǵarılǵan waqıtı, nominal ma`nisi, aksiya iyesi atı, ustav fondı hám bul baspa daǵı aksiyalardıń sanı, dividendlar tólewiniń udayı tákirarlanatuǵınlıǵı, kárxana basshısı - emitenttiń yamasa onıń wákiliniń qolı.

Birjada sawda qılıw.
Ápiwayılastırılgan formada qımbatlı qaǵazlardı satıp alıw hám satıw tómendegishe: qarıydar óz brokerine málim bir stavka boyınsha akciyalar paketin satıp alıwdı buyıradi. Broker usınıslar kompleksin quraytuǵın qánige dilerga shaqırıq etedi. Eger qarıydar bul akciyalar paketinde bolsa, kelisim sol waqıtta ámelge asıriladı.
Biraq dilerler hár túrlı bahalarda kóplegen arzalardı qabıllaydı. Dilerdiń wazıypası qarıydar hám satıwshıǵa sáykes keletuǵın maqul túsetuǵın satıw hám satıp alıw bahaların tabıw bolıp tabıladı. Brokerlerdiń dáramatları satıp alınǵan hám satılǵan akciyalar ma`nisinen tolıqnatuǵın komissiyalardan ibarat. Dilerler kurs ayırmashılıǵınan dáramat aladılar. Kurslar ayırmashılıǵında úlken pul islew múmkinshiligi spekulyaciya elementlerin aldınan belgilep beredi. Brokerler hám dilerler ózleri kurslardıń kóteriliwi hám tómenlewin shólkemlestiredi
Birja ekonomika jaǵdayınıń anıq kórsetkishi bolıp qalıp atır. Akciyalar yamasa obligaciyalar boyınsha isbilermenlik iskerligi dinamikasın anıqlaw ushın kotirovka indeksleri belgilenedi. Bunnan tısqarı, qımbatlı qaǵazlar kotirovkalarınıń ulıwma indeksleri boyınsha esap -kitaplar ámelde. Eń ataqlı Dow Jones indeksi bolıp tabıladı.
Birinshi ret 1884 jılda isletilingen. Eki jurnalist I. Dow hám E. Jons 30 dana eń iri kompaniyalardıń akciyaların bahalawdı oylap taptı hám ortasha indeksin esaplap shıqtı. Házirgi waqıtta bul indeksde hár qıylı (sawda, qurılıs hám basqalar) operaciyalar bar.