1. Hayot faоliyati хavfsizligi fanini maqsad va fazifalari, tarkibiy qismlari

27. Inson mehnat faoliyatining turlari.

Inson mehnat faoliyati xozirgi vaqtda quyidagi mehnat turlariga bo’linadi:

A.Jismoniy faollikni talab qiluvchi mehnat turi. Bunday mehnat turi, qachonki mehnat vositalari bo’lmagan vaziyatlarda qo’llaniladi. Bunda katta energetik kuch talab qilinadi, ya’ni 17 dan 25 gacha MJ yoki 4000-6000 kkal energiya va undan ortiq. Ushbu mehnat turi taraqqiy etishi bilan birga, birqancha kamchiliklarga ega. Jumladan, mahsulotning oz miqdorda ishlab chiqarilishi, mehnat unumdorligining pastligi, ishchilarning tez toliqishi oqibatida ish kuni 50 foizining dam olishga sarflanishi va boshqalar.
B.Mexanizatsiyalashgan mehnat turi. Bu mehnat faoliyati turida ishchilarning energiya sarf qilishi kuniga 12,5-17 MJ yoki 3000-4000 kkal atrofida bo’ladi. Mexanizatsiyalashgan mehnat turida asosan ishchi kuchi energiyasi tejaladi va asosiy kuch dasturiy ta’minot zimmasiga tushadi. Bunday mehnat turida maxsus bilim va amaliyot talab etiladi. Mexanizatsiyalashgan ishlab chiqarish sharoitida ish kuchining samaradorligi kamayadi, lekin bunda masofadan turib qo’l harakatidan foydalanish oqibatida yuqori ish unumdorligiga erishiladi. Demak bu mehnat turida, kichik qismda qabul qilingan ma’lumotlar asosida muayyan ishlarning takrorlanishi mehnat unumdorligining oshishiga olib keladi.
D.Yarim avtomatlashgan ishlab chiqarish turi. Bu mehnat turida insonning uzluksiz ishlashiga chek qo’yiladi va ish faoliyatini avtomatlashtirilgan mexanizmlar boshqaradi. Bunda insonning vazifasi avtomatlashgan liniyalarga xizmat ko’rsatish va elektron texnikalarni boshqarish bilan cheklanadi. Ushbu mehnat faoliyatida - ish qismining kattaligi, ish unumdorligining yuqoriligi, lekin inson asabining turli darajadagi tarangligi bilan harakterlanadi. E.Avtomatlashtirilgan mehnat turi fiziologik jihatdan ishchining ishga doimiy tayyorgarligi va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan bunday noxushliklarni darxol bartaraf etishni taqozo etadi. Bunday funksional xolat «operativ kutish» turli xolatlarda ishchining ishga bo’lgan munosabati, uning tezlik bilan ish ko’rishi, ishga mas’uliyat bilan yondashishi va boshqa xolatlarga bog’liq.
F.Konveyer mehnat turi. Ushbu mehnat turining e’tiborli jihati - umumiy ish jarayonining alohida ish turlariga, ketma-ketlikda ish bajarilishiga konveyer tasmasi orqali biron-bir detalning har bir ish joyiga avtomatik tarzda yetkazib berilishini amalga oshiradi. Bunday mehnat shakli ishchilardan bir maromda va berilgan ish sur’atida ishlashni talab qiladi. Bunda ishchi boshqaradigan ish operatsiyasiga qancha kam vaqt sarflasa, uning mehnat unumdorligi shuncha yuqori bo’ladi.