1. Hozirgi kunda axborot texnologiyalari shiddat bilan rivojlanib boryapti

«Informatsion jamiyat qurish - yangi 
mingyillikning global chaqirig'idir». 
Sammitda ikki muhim hujjat qabul qilindi: 
Informatsion jamiyat qurish prinsiplari 
to‘glrisidagi Deklaratsiya1 hamda 
information jamiyat qurish bo‘yicha ish reja. 
Mazkur hujjatlarda belgilanishicha, endilikda 
jamiyatning taraqqiyoti kompyuter 
texnologiyalari bilan chambarchas bog‘liq 
bo‘lib qoladi. Shu o‘rinda alohida ta’kidlash 
lozimki, kompyuter lingvistikasi 
informatsion texnologiyalarning istiqbolini 
belgilovchi eng muhim yo‘nalish sanaladi 
hamda u informatsion jamiyat taraqqiyotida 
hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Olimlar kompyuterlarni intellektual 
jarayonlar avtomatizatsiyasini yuzaga 
chiqaruvchi muhim vosita sifatida 
baholadilar. Kompyuterlardan teoremalani 
isbotlashda, rasm chizishda, shaxmat 
o`yinida foydalanilishi sun’iy intellekt 
bo‘yicha izlanishlaming ilk samarasidir. 
Insonning aqliy faoliyatini modellashtiruvchi 
dasturlarning yaratilishi muayyan 
sohalardagi murakkab masalalarni yechuvchi 
ekspert tizimlarining yuzaga kelishiga olib 

---

keldi. 
Kompyuter Iingvistikasi ijtimoiy-iqtisodiy, 
fan taraqqiyoti asosidagi soha hisoblanadi. 
Kompyuter Iingvistikasi fanidan 
kutilayotgan natijalar quyidagicha: 
1) kompyuterda sun’iy intellektni yaratish 
ehtiyoji yuzaga keldi (sun’iy intellekt 
vaziyatdan kelib chiqib, manfaatli va ijobiy 
samaraga ega bo`lgan funksiyalarni 
bajaradi); 
2) hozirga qadar kompyuter lingvistikasi 
shakl va belgilar orqali muloqotni 
ta’minlagan bo`lsa, endilikda ovozli 
buyruqlarni qabul qilishga ixtisoslashgan 
dasturlar ustida ish olib borish lozim bo`ladi 
3) mashina tarjimasini rivojlantirish, 
avtomatik tarjima mukammalligiga 
erishishni asosiy maqsadlardan biridir; 
4) kompyuter lingvistikasida buyruqlarni 
belgi va simvollarsiz mashinaga 
yetkazib berish usullarini ishlab chiqish va 
tajribalar o‘tkazish talab etiladi. 
5) kompyuter lingvistikasining ijtimoiy 
sohalar taraqqiyotini ta’minlovchi vosita 
sifatidagi ahamiyatini yoritish lozim bo‘ladi. 
Kompyuter Iingvistikasi fanining bosh 

---

maqsadi - odam va mashina o‘rtasidagi 
muloqotni ta’minlashdan iboratdir. 
Sohada erishilgan yutuqlar sirasiga sun’iy til 
va mashina taijimasi borasidagi 
yutuqlami keltirish mumkin. Endilikda 
“sun’iy ong” shakllantirish asosiy vazifa 
bo‘lib,u mashina-.kompyuterning vaziyatdan 
kelib chiqib harakatlanishini ta’minlaydi. 
o‘zbek kompyuter lingvistikasini to‘laqonli, 
chinakam fan sifatida shakllantirish uchun 
bosqichli va uzviy reja asosida ilmiy 
tadqiqotlar olib borish lozim.
Keyingi yillarda amaliy lingvistika sohasiga 
ijtimoiy taraqqiyotni belgilovchi omillardan 
biri sifatida e’tibor qaratiimoqda. Amaliy 
lingvistika birinchi navbatda o‘qitish 
metodikasini takomillashtirishga 
asoslangani, grammatik xususiyatlami 
umumlashtirgan holda chet tillarini, milliy 
tilni ona tili va chet tili sifatida o‘qitish 
bilan shug‘ullangani uchun ham unga 
bo`lgan ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyoj ortib 
bormoqda.Amaliy lingvistika til birliklaridan 
kundalik faoliyatda foydalanish darajasini 
aniqlovchi, til sohibining amaliy faoliyati 
bilan bog‘liq bo`lgan soha hisoblanadi. 

---

o‘zbek tilshunosligida shu kunga qadar 
amaliy lingvistika borasida tadqiqot olib 
borilmagan yoki ilmiy izlanishlar 
yaratilmagan, degan fikrdan yiroqmiz. 
Negaki,mavjud adabiyotlardagi fikr-
mulohazalarda amaliy lingvistika masalalari 
qisman bo`lsa-da, aks etgan. Faqat bu 
masalalar shunchaki axborot tarzida berib 
o‘tilgan.Hozirgi davr amaliy lingvistikaning 
alohida soha sifatida rivojlanishini taqozo 
qilmoqda. Axborotni tez sur’atda yetkazish, 
ketma-ketlikda o'zlashtirish, ma'lumotlar 
oqimini boshqarish amaliy lingvistikaning 
dolzarbligini belgilaydi. Amaliy lingvistika 
til imkoniyatlaridan foydalanish darajasini, 
til birliklarining nutqiy jarayondagi 
semantik xususiyatlarini o‘zlashtirish 
masalalarini ham ifoda etmoqda. Shu 
jihatdan,amaliy lingvistika tamoyillari 
bugungi kunda ijtimoiy sohalarda, ishlab 
chiqarish birlashmalarida til birliklarining 
pragmatik, psixolingvistik xususiyatlari bilan 
bog`liq muammoli vaziyatlarda, lingvistik 
ekspertiza jarayonlarida hal qiluvchi 
ahamiyatga egadir
. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar:Internet 
ma`lumotlari,Nukus davlat pedagogika instituti 
talabalarining kompyuter lingvistikasiga oid bo`lgan 
kurs ishalaridan,Alisher Navoiy Nomidagi Toshkent 
Davlat O`zbek tili va Adabiyoti Unversiteti 
Xolmonova Zulxumor Turdiyevna ustozning 
‘’Kompyuter lingvistikasi’’ nomli o`quv qo`llanmasi 
hamda shaxsiy fikr va qarashlardan foydalanildi. 
15.04.2023 

---