1. Inson mehnat faoliyatiga ta’sir etuvchi salbiy omillar,ularning turlari, mohiyati va himoyalanish usullari

Mo'tadil 
ob-havo 
sharoitini 
yaratish 
chora-tadbirlari 
O'zbekiston Respublikasining mashinasozlik sexlarida qulay obhavo sharoitlarini 
yaratish va ular bilan bog'liq bo'lgan kasb kasalliklarini yo'qotish borasida katta 
yutuqlar qo'lga kiritilgan.Bu ishlarni amalga oshirishda xonalarga issiqlik kirishini 
va uning ishchilarga ta'sirini chegaralash, shamollatishning samarali usullarini 
qo‟llash, mehnat va dam olish rejimlarini muvofiqlashtirish, har xil tarkibdagi 
ichimlik suvlar tashkil qilish va kiyim-bosh rejimini 
mukammallashtirish 
yo'li 
bilan 
amalgam 
oshiriladi.Ish 
jarayonlarini 
mexanizatsiyalash va usukunalarning birmuncha mukammal turlaridan foydalanish 
ish xonasiga issiqlik kirishini kamaytiradi. Po'lat quyish sexlarida elektr 
pechlaridan foydalanish, metalni qo'lda emas, mashinada toblash, metallurgiyada 
pechlarni mexanizatsiyalashtirilgan usullarda olishni mexanizatsiyalashtirish, issiq 
mahsulotlarni alohida xonalarda sovitish 
bunga misol bo'lib, xizmat qiladi. Ishlarni mexanizatsiyalashtirish mehnatni 
yengillashtiradi, energiya sarflashni kamaytiradi, shu, tariqa organizmning issiqlab 
ketish imkoniyatini kamaytiradi. Jarayonlarni masofadan turib boshqarish ham 
nurlanish manbayi bilan ishchi o'rtasidagi masofani uzaytiradi va bu ishchiga ta'sir 
qiladigan radiatsiya kuchini kamaytiradi.Uskunalar yuzasini issiqlik chiqishini 
kamaytiruvchi materiallar bilan qoplash, ishchilarni nur va konveksion issiqlikdan 
muhofaza qiladigan himoya ekranlari qurishning ham muhim ahamiyati bor. Ishlab 
chiqarishda qizigan yuzalar harorati QMQ 3. 01 02 — 00 talablariga binoan 45 C° 
dan oshmasligi kerak. Ekranlar vazifasini issiqlikni chiqishini kamaytiruvchi 

---

materiallar bilan M qoplangan to'siqlar, pech tuynuklarini ichida suv aylanib 
yuradigan sovutgichli ichi kovak eshikchalar, suv to'siqlar yoki T suv purkaladigan 
zanjir to'siqlar, issiq gazlar taftini oldini oladigan qilib o‟rnatilgan havo to'siqlari 
bajarishi mumkin. Chunonchi, domna pechlari va ayrim isitadigan pechlar yuzasini 
ichida oqar suv aylanib yuradigan ichi kavak ekranlar bilan qoplash ish 
maydonchasidagi havo haroratini 50 C° dan 28—30 C 0 gacha pasaytirib, 
infraqizil nurlanishni ham bartaraf etadi. 
Xonalardagi ortiqcha issiqlikni yo'qotishda oqilona shamollatish muhim rol 
o'ynaydi. Ayrim ish joylari va zonalarida normal mikroiqlim vujudga keltirish 
uchun havo dushlari va oazislar tashkil qilinadi. Qator korxonalarada havoni 
mo'tadillashtirishdan keng foydalaniladi (bu to'g'ridagi ma'lumot batafsil 
shamollatish bobida keltiriladi).Mehnat qilish va dam olishning oqilona rejimini 
tashkil qilish, ish kimini qisqartirish, qo'shimcha tanaffuslar joriy etish, samarali 
hordiq chiqarish uchun sharoitlar yaratish yo'li bilan amalga oshiriladi. Bizning 
mamlakatimizda issiq sexlardagi ko'pgina kasblar uchun 6 soatli ish kuni 
belgilangan. Yoz vaqtida ishni barvaqt boshlash, ko'p smenali islilarda esa issiq 
davrni (soat 12-dan 16 gacha) smenalar o'rtasida bit me'yorda taqsimlash kerak. 
Qo‟shimcha tanaffuslarni (tushlik tanaffusidan tashqari)necha marta va qancha 
muddatga qilish fiziologik tekshirishlar asosida belgilanadi. Ularning davomliligi 
toliqish belgilarini yo‟qotishga va tashqi muhitga moslashish jarayonini normaga 
solishga imkon beradigan bo'lishi kerak.Dam olish vaqtida ishchi ob-havo 
sharoitlari normal (18-20 0C)haroratda, dam olish uchun maxsus o'rindiqlari, 
stullari, kreslolari bo‟lgan xonada bo‟lishi kerak. 
Agar alohida xonada dam olishnii tashkil qilishning iloji bo'lmasa,ish joyi yaqinida 
dam olish zonalari-oazislar tashkil etilib, bunda shamollatish vositalari bilan 
normal harorat va havo harakati saqlab turiladi. Kiyim boshni ho'llash, suv bilan 
bog'liq tadbirlar (smena mobaynida 2—3 marta) organizmdan ortiqcha issiqlikning 
tez 
chiqaradigan qo‟shimcha vositalar hisoblanadi. Shu maqsadda ish joylariga yaqin 
yarim dushlar quriladi. 
Oqilona ichimlik rejimini tashkil qilish yo'qotilgan namlik, tuzlar va 
darmondorilarni o'rnini qoplash uchun kerak. Bir smenada 4—4,5 kg tana 
massasini yo'qotadigan issiq sexlarning ishchilari tuz qo'shilgan gazli suv (0,5% 
NaCl eritmasi) bilan ta'minlanishi zarur. Bir smenada 3- 3,5 kg gacha tana 
massasini yo'qotadigan ishchilarga tuz ovqat ratsioniga qo'shib beriladi. Ular oddiy 
gazli suv, ba'zan issiq choy va organizm faoliyatini oshiradigan hamda yo'qotilgan 
darmondorilar 
o'rnini 
qoplaydigan 
boshqa 
ichimliklar 
bilan 
ta‟minlanadilar.Issiqlab ketish va issiqlik nurlanishning boshga hamda ko'zga 
yoqimsiz ta'sirini kamaytirishda shaxsiy muhofaza vositalari muhim rol 
o‟ynaydi. Korxona keng, mo‟l va qulay tikilgan, matosi esa bug‟lanish va 
konveksiya bilan issiqlik berishini qiyinlashtirmaydigan bo'lishi kerak. 
Ipgazlama,zig'ir poyasidan to'qilgan, dag'al jun matolar shu talablarga javob 
beradi.Issiqlik nurlanishidan himoya qilish uchun yuzasiga tushadigan infraqizil 
nurlarni asosiy qismini qaytaradigan yupqa metall qatlamli,odatda alyuminiy 
qatlami sepib tayyorlangan matolar qo'llaniladi, 

---

Korjoma pishiq va chidamli bo'lishi kerak. Boshni issiqlik radiatsiyasidan himoya 
qilish uchun fibro va dyuraledan tayyorlangan kaskalar, gardishlari enlik kigiz 
qalpoqlar, ko'zni himoya qilish uchun esa ko'zoynaklar qo'llaniladi. Turli xil ishlar 
uchun yorug'lik flltrlari tanlash GOSTda belgilangan.Ochiq havoda ishlaganida — 
doimiy ish joylarida ravonlar qurish, vaqti-vaqtida bo'linadigan joylarga esa 
quyosh nurlaridan himoya qiladigan suriluvchan soyabonlar qurish zarur. Mashina 
kabinalari ochiq ranglarga bo'yaladi, issiqlikni muhofaza qiladigan materiallar 
ba'zan esa havoni mo'tadillashtirish vositalari bilan jihozlanadi. Dam olish joylarini 
ish joylari yoniga quriladi, quyosh va shamoldan pana qilinadi, dush moslamalari 
quriladi, kushetkalar, kreslolar bilan ta'minlanadi. Bu yerda 
muzdek suv va issiq choy hamisha bo'lishi kerak. 
Quruq atmosfera havosining tarkibida 78 foizi azot, 20,9 foizi kislorod, 0,93 foizi 
argon, 0,03 foizi karbonat angidridi va uncha ko'p bo'lmagan miqdorda geliy, neon, 
kripton ya boshqa gazlar bor.Ma'lumki, inson uchun eng muhimi havo tarkibida 
kislorodning bo‟lishidir. havoning holatini bosimi, zichligi, harorati,absolyut 
namligi, namlik sig'imi, nisbiy namligi, issiqlik sig'imi va boshqdlar bilan 
belgilanadi.