1. Internet haqida malumot Gateway (SHlyuz)

INTERNET TARMOQLARIDA AXBOROT MAKONI HAQIDA TUSHUNCHA BERISH. ELEKTRON POCHTALAR BILAN ISHLASHNI O'RGATISH
Reja;
1.Internet haqida malumot
2.Gateway (SHlyuz)
3.Internet hizmatlari haqida malumot
Internet qachonlardir faqat tadqiqot va o`quv guruhlarigagina xizmat qilgan bo`lsa, hozirgi kunga kelib, u ishlab chiqarish doiralari orasida keng tarqalmoqda. Kompaniyalarni Internet tarmog’ining tezkorligi, arzon, keng qamrovdagi aloqa, hamkorlik ishlaridagi qulaylik, hammaning ishlashi uchun imkon beruvchi dastur hamda ma`lumotlarning noyob bazasi ekanligi o`ziga tortmoqda. Arzon xizmat narxi evaziga foydalanuvchilar AQSH, Kanada, Avstraliya va boshqa ko`pgina Yevropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo`l topadilar. Internet ning erkin kiriladigan arxividan insoniyat faoliyatining barcha jabhalarini qamrab oladigan axborotlarni, yangi ilmiy yangiliklardan tortib, to ertangi kungi ob-havo ma`lumotigacha bilib olish mumkin. Ayniqsa, kundalik kommunikatsiyaga muxtoj shaxslar, tashkilot, muassasalar uchun ko`pincha telefon orqali to`g’ridan to`g’ri aloqa nisbatan Internet infrastrukturasidan foydalanish anchagina arzon tushadи. Bu narsa, ayniqsa, chet ellarda filiallari mavjud bo`lgan firmalar uchun qulaydir, chunki Internetning konfidentsial noyob aloqalari butun dunyo bo`yicha imkoniyatga ega. Shu bilan birga yana bir narsani ta`kidlash lozimki internetga gipermatn tushunchasi kirib keldi. 1965 yil Nel'son gipermatn so`zini qo`lladi. Van Dam va boshqalar 1967 yilda gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Nel'son 1987 yil ma`lumotlarning gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Jeneva TsERN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyihani taklif etdi. Bu loyiha fizik olimlarga Internet orqali tadqiqot natijalarini o`zaro almashish imkonini berar edi. SHunday qilib xalqaro axborot tarmog’i – World Wide Web (WWW)ga poydevor qo`yildi. 1993 yil Mark Anderson rahbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chiqildi va u Netscape korporatsiyasiga o`tib Netscape brauzerini ishlab chiqdi. SHunday qilib biz sevgan gazeta va jurnallarimizning oxirgi ma`lumotlarini WWW so`zlaridan boshlangan manzilda ko`rish va uni shu manzildan nusxasini ko`chirib olish mumkin, degan so`zlar ko`prok uchrab turibdi. SHu bilan birga elektron nashrlar tushunchalarining kamrovi oyma-oy kengayib bormo?da. Elektron usulda chop etilgan yangi-yangi jurnallar paydo bo`lmo?da. Internet qachonlardir faqat tadqiqot va o`quv guruhlarigagina xizmat qilgan bo`lsa, hozirgi kunga kelib, u ishlab chiqarish doiralari orasida keng tarqalmoqda. Kompaniyalarni Internet tarmog’ining tezkorligi, arzon, keng qamrovdagi aloqa, hamkorlik ishlaridagi qulaylik, hammaning ishlashi uchun imkon beruvchi dastur hamda ma`lumotlarning noyob bazasi ekanligi o`ziga tortmoqda. Arzon xizmat narxi evaziga foydalanuvchilar AQSH, Kanada, Avstraliya va boshqa ko`pgina Yevropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo`l topadilar. Internet ning erkin kiriladigan arxividan insoniyat faoliyatining barcha jabhalarini qamrab oladigan axborotlarni, yangi ilmiy yangiliklardan tortib, to ertangi kungi ob-havo ma`lumotigacha bilib olish mumkin. Ayniqsa, kundalik kommunikatsiyaga muxtoj shaxslar, tashkilot, muassasalar uchun ko`pincha telefon orqali to`g’ridan to`g’ri aloqa nisbatan Internet infrastrukturasidan foydalanish anchagina arzon tushadи. Bu narsa, ayniqsa, chet ellarda filiallari mavjud bo`lgan firmalar uchun qulaydir, chunki Internetning konfidentsial noyob aloqalari butun dunyo bo`yicha imkoniyatga ega. Shu bilan birga yana bir narsani ta`kidlash lozimki internetga gipermatn tushunchasi kirib keldi. 1965 yil Nel'son gipermatn so`zini qo`lladi. Van Dam va boshqalar 1967 yilda gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Nel'son 1987 yil ma`lumotlarning gipermatn tahrirlovchisini tuzib chiqdi. Jeneva TsERN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyihani taklif etdi. Bu loyiha fizik olimlarga Internet orqali tadqiqot natijalarini o`zaro almashish imkonini berar edi. SHunday qilib xalqaro axborot tarmog’i – World Wide Web (WWW)ga poydevor qo`yildi. 1993 yil Mark Anderson rahbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chiqildi va u Netscape korporatsiyasiga o`tib Netscape brauzerini ishlab chiqdi. SHunday qilib biz sevgan gazeta va jurnallarimizning oxirgi ma`lumotlarini WWW so`zlaridan boshlangan manzilda ko`rish va uni shu manzildan nusxasini ko`chirib olish mumkin, degan so`zlar ko`prok uchrab turibdi. SHu bilan birga elektron nashrlar tushunchalarining kamrovi oyma-oy kengayib bormo?da. Elektron usulda chop etilgan yangi-yangi jurnallar paydo bo`lmo?da. Router (Yo`naltiruvchi) – internetda ma`lumotlar oqimini qulay va yaqin yo`l bilan manzilga etkazishni rejalashtiruvchi va amalga oshiruvchi dasturlar majmuidir. Odatda yo`naltiruvchi sifatida maxsus komp'yuterdan foydalanish yaxshi natija beradi.
Gateway (SHlyuz) – ma`lumotlarni uzatishning turli qaydnoma (protokol)larini internet foydalanadigan elektron pochtaning oddiy qaydnomasi SMTP ga (Simple Mail Transfer Protocol – elektron pochta uzatishning oddiy qaydnomasi) aylantiradigan komp'yuter. Aslida shlyuz – bu dasturlar majmuidir. Bunda shlyuz maqsadida foydalanadigan komp'yuterga katta talablar qo`yilmaydi. Buning uchun unda shlyuz vazifasini o`taydigan dasturlar bilan ishlash imkoni bo`lsa bas. Trafik – Internet aloa kanallari orqali uzatilgan ma`lumotlar oqimi hajmi. DNS server. DNS (Domin Name Service – domen nomlar xizmati) – IP manzillar va komp'yuterlar domen nomlarini aniqlovchi server. Proxy. Internet da ba`zi bir ma`lumotlarga ko`pchilik murojaat qilgani uchun bu ma`lumotlarga oid serverga ulanish (navbat katta bo`lgani uchun) sekin bo`lishi mumkin. SHuning uchun ko`pchilik murojaat qiladigan serverlar nusxalari boshqa serverlarda ham saqlanadi. Bunday serverlar Proxy serverlar deyiladi. Protokol – bu komp'yuterlar orasidagi aloqa o`rnatilishida, ma`lumotlarni qabul qilish va uzatishdа foydalaniladigan signallar standartidir. Protokol to`g’ri bo`lsagina komp'yuterlar o`rtasida aloqa o`rnatiladi. Server – bu boshqa komp'yuter yoki dasturlarga xizmat ko`rsatadigan komp'yuter yoki dasturdir. Bitta komp'yuterda bir nechta server ishlashi mumkin. Masalan, ftp, WWW, elektron pochta serverilari. Mijoz – server resurslaridan va xizmatidan foydalanuvchi komp'yuter yoki dasturdir. Masalan, komp'yuter fayl-serverning mijozi bo`lishi mumkin (serverda joylashgan fayllardan foydalanishi), shu bilan bir vaqtda elektron pochta dastursida ishlashi mumkin. URL – (Uniform Resoure Locator) Internet ga murojaat qilishning eng oddiy va qulay usuli bo`lib, u manzilni ifodalaydi. Ya`ni bu manzildagi ma`lumotlardan barcha foydalanuvchilar bir paytning o`zida foydalanishi mumkin. Internet xizmati turlari – elektron sahifa, elektron pochta, telekonferentsiya, fayllarni uzatish, domen nomlari, Telnet, IRC, yoki Chat konferentsiya, ma`lumotlarni izlash xizmatlari tavsiflari keltiriladi. Intranet – bu internet texnologiyasi, dastur ta`minoti va protokollari asosida tashkil etilgan, hamda ma`lumotlar bazasi va elektron hujjatlar bilan kollektiv ravishda ishlash imkonini beruvchi korxona yoki kontsern miqyosidagi yagona informatsion muhitni tashkil etuvchi komp'yuter tarmog’i. IP manzil – Internet da komp'yuter tarmoqlari Internet manzili yoki IP manzilini belgilash bilan aniqlanadi. IP manzili 32 bit uzunlikda va har bir biri 8 bitdan iborat to`rt qismdan tashkil topgan va har bir qismi 0 dan 255 gacha bo`lgan qiymatlarni qabul qiladi. Qismlar bir-biridan nuqta bilan ajratiladi. Internet resurslarini har xil ko’rinishdagi axborotlar tashkil etadi. Ulardan foydalanish Internetning har xil hizmatlari yordamida amalga oshiriladi. Mavjud hizmatlarni bilish, konkret hizmatlarga murojaat qila bilish va qo’yilgan masalani yechish usullarini to’gri tanlash tarmoqda ishlash samarasini belgilaydi.
Internet hizmatlarini quyidagi sinflarga ajratish mumkin.
-Interaktiv hizmatlar;
-to’gri murojaat qilish hizmatlari;
- keyinchalik o’qishga mo’ljallangan hizmatlar.
World Wide Web (WWW, tarjimasi – Jahon o’rgimchak to’ri) Internetning eng yaxshi hizmatlaridan bo’lib, matn, grafik axborot, tovushli fragmentlardan tasgkil topgan hujjatlar bilan ishlash imkoniyatini yaratib beradi.
WWW foudalanuvchiga Internetning istalgan qismidagi serverdagi hujjatni topib o’qishni ta’minlovchi tizimdir.
WWWning muhim hossalaridan biri hujjatlarga gipermatn ishoratlari («Ссылка»лaри) kiritilishi mumkinligidadir.
Bu ishoratlarning afzalligi shundan iboratki, ular yordamida foydalanuvchi yangi hujjatni ekranga yuklash jarayonini juda oson yo’l bilan amalga oshiradi: ya’ni sichqoncha ko’rsatkichi gipermatndagi kerakli ishoratga keltirilib bosilishi kifoya.
Istalgan hijjat boshqa hujjatlarga ishoratlarni ma’lum ko’rinishda saqlashi mumkin.
Agar matnda boshqa hujjatlarga ishorat bo’lsa, bunday hujjat Gipermatn deyiladi.
Amalda WWW tizimida barcha hujjatlar gipermatn ko’rinishida bo’lib, ko’pchiligi grafik tasvir, tovush ma’lumotlari va videofragmentlarni o’z ichiga oladi.
internet nima?
Internet – bu butun jahon kompyuter tarmoqlari majmuidir, ya`ni yagona standart asosida faoliyat ko`rsatuvchi jahon global kompyuter tarmog`idir.
Internet – minglab lokal va mintaqaviy kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi axborot tizimi hisoblanadi.
WWW – World Wide Web – butun dunyo o`rgimchak to`ri hisoblanib, Internet resurslarini tashkil etish va undan foydalanishini ta`minlab beradi.
Internet va asosiy tushunchalar.
Internet va asosiy tushunchalari :
Internet – International network – xalqaro tarmoq ma`nosini anglatadi.
Web-sayt – biror bir sohaga, faoliyatga, voqea va hodisaga bag`ishlangan ma`lumotlarni o`zida jamlagan Internet sahifalar majmui.
Internet provayder – Internet tarmog`i xizmatlaridan foydalanishni ta`minlab beruvchi yuridik shaxs.
Elektron pochta – Internet tarmog`i orqali tezkor ma`lumotlar va xabarlar almashish tizimi.
Internet manzil (URL) – Internet tarmog`ida joylashgan axborot resurslarining murojaat manzillari.
Proxy – lokal tarmoqqa ulangan kompyuterlarnibitta aloqa kanali orqali Internet xizmatidan foydalanishini tashkil etish xizmati.
Web-server – Web-sahifalarni joylashtirish, boshqarish va ulardan foydalanishni tashkil etish hamda foydalanuvchilar savollariga ishlov berish xizmati.
Internet bilan bog`lanish.
Internetga ulanish tartibi
Ulanish texnologiyasi bo`yicha abonentlar nisbati
Internetda ishlash texnologiyasi
Internet provayderlar
Internet operatorlari va provayderlari
Xalqaro Internet tezligi provayderlar kesimida
Internet xizmatlari
Internet provayderlar quyudagi xizmatlarni taqdim etadi:
WWW Internet resurslarini tashkil etish
E-mail Elektron pochta xizmati
Web hosting Shaxsiy saytlarni internetga joylashtirish
Internet conference Internet orqali video muloqot
Searching Internet qidiruv tizimlaridan foydalanish
FTP Fayllarni almashish protokoli
IPTV Internet tarmog`i orqali raqamli televideniya
IP телефония Internet tarmog`i orqali telefon so`zlashuvlar
Web-brouzerlar va web-sahifalar
Web-brouzerlar – bu Internet resurslari va ma`lumotlaridan foydalanishni ta`inlovchi dasturlar bo`lib, ularning quyidagi turlari mavjud:
Internet Explorer, Firefox Mozilla, Netscape Navigator, Opera, Google Chrome, Safari
Web-sahifalar asosan o`zida ma`lumotlarni jamlovchi konteyner hisoblanib, ularning ikki turi mavjud:
Statik – O`zgarmas web-sahifalar
Dinamik – murojaatga nisbatan shakllantiriladigan web-sahifalar
Web-brouzerlar ko`rinishlari
Web-sahifalar va texnologiyalar
Statik web-saytlar
HTML, CSS, Java va VB skript
Dinamik web-saytlarHTML, CSS, PHP, MySQL, Java script, AJAX
HTML, CSS, ASP, SQL Server, Java script
Web-saytlar yartatish texnologiyalari
MS FrontPage, Dreamviewer, HomeSite, Adobe Flash
WAP texnologiyasi
WAP (wireless application protocol) – mobil telefonlar va qurilmalar orali Internet ma`lumotlarini uzatish protokoli.
WML (Wireless Markup Language) – simsiz qurilmalar uchun ma`lumotlarni joylashtirish tili.
WAP brauzer – WAP saytlarga mobil quilmalar orqali murojaat qilish dasturi.
Elektron pochta
Elektron pochta – bu internet tarmog`i orqali xabar almashish xizmati hisoblanib asosan ikkita komponent ishtirokida tashkil etiladi:
Elektron pochta serveri (SMTP, POP) – xabalarni jo`natishni va qabul qilishni ta`minlash
Elektron pochta kliyenti – xabarlarni yaratish, o`qish va javob qaytarish
Elektro pochta xizmati quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
Xabarlarni tezkor almashish (bir necha daqiqa)
Xabarlarga qo`shimcha ma`lumotlarni ilova qilish
Xabarlarga rasm va multimedia ma`lumotlarini joylashtirish
Elektron pochta kliyenti
Elektron pochta manzili
Internet domen tizimi .Informatikada modellashtirish haqida tushuncha berish
Хayoliy modellashtirish ba’zi hоllarda vaqtning bеrilgan оralig‘ida amalga оshirib bo‘lmaydigan yoki ularni jismоniy tuzish shartlaridan tashqarida yotganligi uchun ob’yektlarni modellashtirishning yagоna usuli hisоblanadi. Masalan, mikrооlamdagi fizik tajriba o‘tkazishga imkоn bеrmaydigan ko‘p vaziyatlarni хayoliy modellashtirish asоsida tahlil qilish mumkin. Хayoliy modellashtirish ayoniy, bеlgili va matеmatik ko‘rinishda amalga оshirilishi mumkin.
Ob’yektni (S tizimni) taqdim etish shakliga muvоfiq хayoliy va rеal modellashtirishni ajratish mumkin. R.Usmonova , 2014 Ayoniy modellashtirish . Ayoniy modellashtirishda insonning real ob’yekt haqidagi tasavvurlari asоsida ob’yektda yuz beradigan hоdisalar va jarayonlarni aks ettiruvchi ayoniy mоdеllar yaratiladi. Gipоtеtik modellashtirishda tadqiqоtchi rеal ob’yektda jarayonlarning yuz berish qоnuniyatlari haqidagi qandaydir gipоtеzani asоs qilib оladi. Bu gipоtеza tadqiqоtchining ob’yekt haqidagi bilim darajasini aks ettiradi va o‘rganilayotgan ob’yektning kirish va chiqishlari оrasidagi sabab-оqibat alоqalariga asоslanadi. Gipоtеtik modellashtirish fоrmal mоdеllarni qurish uchun ob’yekt haqidagi bilimlar yеtishmayotganda ishlatiladi. Analоgli modellashtirish Analоgli modellashtirish turli darajadagi anоlоgiyalarni qo‘llashga asоslanadi. Faqat оddiy ob’yektlar uchun o‘rinli bo‘lgan eng yuqоri darajalilari to‘liq analоgiya hisоblanadi. Ob’yekt murakkablashishi bilan kеyingi darajalardagi analоgiyalardan fоydalaniladi, bunda analоgli mоdеl оb’yеktni ishlashining bir nеchta yoki faqat bir tarafini aks ettiradi. Tilli modellashtirish.Tilli modellashtirish asоsida tеzaurus (bir tilning mukammal lug‘ati) yotadi. U kiruvchi tushunchalar to‘plamidan tashkil tоpadi, bu to‘plam esa fiksatsiyalangan bo‘lishi kеrak. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, tеzaurus va оddiy lug‘at оrasida prinsipial farqlar bоr. Tеzaurus – bu turli хillikdan holi qilingan lug‘at, ya’ni unda har bir so‘zga yagоna tushuncha to‘g‘ri kеladi, оddiy lug‘atda esa bir so‘zga bir nеchta tushunchalar to‘g‘ri kеlishi mumkin.
Matеmatik modellashtirish dеganda - bеrilgan rеal ob’yektni qandaydir matеmatik ob’yektga muvоfiqligini o‘rnatish jarayoni tushuniladi. Matеmatik mоdеlning turi nafaqat rеal ob’yekt tabiatiga bоg‘liq, balki ob’yektni tadqiq qilish masalalari va talab qilinadigan ishоnchlilik hamda bu masalalarni yechish aniqligiga ham bоg‘liq. Har qanday matеmatik mоdеl, bоshqalarga o‘хshab, haqiqatga yaqinlashishning ba’zi darajasi bilan rеal ob’yektni tavsiflaydi. Tizimlarning ishlash jarayoni tavsiflarini tadqiq qilish uchun matеmatik modellashtirishni analitik, imitatsiоn va aralash kabi turlarga bo‘lish mumkin. Imitаtsiоn mоdеllаshdа S tizimning vаqt bo`yichа ishlаsh jаrаyonini аmаlgа оshiruvchi mоdеlning аlgоritmi qаytа ishlаb chiqilаdi vа shu bilаn birgа elеmеntаr hоdisаlаr imitаsiyalаnаdi. Vа ulаrning vаqt bo`yichа yuz bеrishi hаmdа mаntiqiy strukturаlаrini sаqlаgаn hоldа tizim xаrаktеristikаlаrini bаhоlаsh imkоnini bеruvchi, vаqtning mа`lum mоmеntlаridаgi jаrаyonning hоlаti hаqidаgi bоshlаng`ich mа`lumоtlаrni оlish imkоnini bеrаdi Kоmbinаtsiyalаngаn mоdеllаsh (tаhliliy-imitаsiоn) tizimlаrning tаhlili vа sintеzidа tаhliliy vа imitаsiоn mоdеllаshning fаzilаtlаrini birlаshtirishgа imkоn bеrаdi. Kоmbinаtsiyalаngаn mоdеllаrni qurishdа obyektning ishlаsh jаrаyonini tаshkil etuvchi nimjаrаyon uchun dаstlаbki dеkоmpоzisiya o’tkаzilаdi vа ulаr uchun imkоn bo’lgаndа tаhliliy mоdеllаr ishlаtilаdi, qоlgаn nimjаrаyonlаr uchun esа imitаsiоn mоdеllаr qurilаdi. Bundаy kоmbinаtsiyalаngаn yondаshuv tаdqiqоt qilishdа fаqаt tаhliliy vа imitаsiоn mоdеllаshdаn аlоhidа fоydаlаnish imkоni bo’lmаgаndа tizimlаrning sifаtli yangi sinflаrini qаmrаb оlishgа imkоn bеrаdi. Rеаl mоdеllаshdа yoki rеаl obyektdа butunlаyin, yoki uning qismidа turli xаrаktеristikаlаrni tаdqiq qilish imkоnidаn fоydаlаnilаdi. Bundаy tаdqiqоtlаr nаfаqаt nоrmаl rеjimlаrdа ishlаyotgаn obyektlаrdа o’tkаzilishi mumkin, bаlki tаdqiqоtchini qiziqtirаyotgаn xаrаktеristikаlаrni bаhоlаsh uchun mаxsus rеjimlаrni tаshkillаshtirishdа (o’zgаruvchilаr vа pаrаmеtrlаrning bоshqа qiymаtlаridа, vаqtning bоshqа mаsshtаbidа vа h.k.) hаm аmаlgа оshirilishi mumkin.