1. Iqtisodiyotni globallashuvi Globalizatsiyaning afzalliklari, globalizatsiyaning kamchiliklari

Kurs ishining maqsadi. “Jahon iqtisodiyotining globashuv ko'rsatkichlari afzalliklari” mavzusida dars o’tishda modellashtiruvchi o’yin metodini qo’llab dars jarayonini tashkil etish hamda talaba – yoshlarga malaka va ko’nikmalarni shakllantirish.
Kurs ishining vazifalari.

• bo’lajak iqtisodchi kadrlarga iqtisodiyotni globallashuvi to’g’risida tushunchalarni shakllantirish;

  
  

• “qtisodiyotning globallashuvida bozorning amal qilishi” mavzusida dars o’tishda modellashtiruvchi o’yin metodini usullarini tanlash;

  
  

• “qtisodiyotning globallashuvida bozorning amal qilishi” mavzusida dars o’tishda modellashtiruvchi o’yin metodini qo’llab dars o’tishning samaradorligini oshirish yo’llarini izlash.

  
  

Kurs ishining obyekti: Jahon iqtisodiyotining globashuv afzalliklari o’ziga xos hususiyatlarini o’rganishdan iborat.
Kurs ishining predmeti: Jahon iqtisodiyotining globashuv ko'rsatkichlarining kelajakdagi istiqbollarini o’rganish va tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi: Kirish, 3 ta reja, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yhatidan iborat.


Iqtisodiyotni globallashuvi
Hozirgi iqtisodiy globallashuv jarayonini savdo erkinligi, kapital harakatchanligi va to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalardagi asosiy elementlarini o'rganishdir. Bu elementlarning natijasi mahalliy hukumat asosan dunyodagi eng qoloq davlatlar hukumatlari qanday qilib globallashuvga yondashishsi kerakligi haqidagi taklif va tanqidlar berilishiga yo'l ochadi.Bu kurs ishining vazifasi empirik tarzda globallashuvning jamiyat uchun yaxshi va yomon taraflarini o'rganib, global integrallashuv jarayoniga to'g'ri yondashuvchi yo'lni topishda xizmat qilishdir.
Iqtisodiy globallashuv yangi hodisa emas 1870-1914-yillarda hozirgi ekspertlar globallashuv deb atovchi jarayonga start berilgan edi. Bu jarayon tovarlar, xizmatlar va ishlab chiqarish vositalari eksport-importining yuqorilashi bilan birgalikda transport texnologiyalari yuksalishi bilan xarakterlanadi va iqtisodiy rivojlanishning yoyilishi va milliy iqtisodiy tizimlarning bir-biriga integratsiyalashuvi orqali xalqaro narxlarning va ish haqqining ko'tarilshiga zamin yaratdi. 19-asr globallashuv jarayoni kapitaliszm rivojiga hissa qo’shgan lekin, Ikkinchi Jahon urishi natijasida buning natijalari yo’qolgan. 19- asrning ikkinchi yarmidan keyin va asosan oxirgi yigirma yillikda globallashuv bozor iqtisodiyoti va boy davlatlarning institutsional tarmoqlari tufayli yanada kuchaydi. Ko’plab rivojlangan mamlakatlar va Janubi-sharqiy Osiyonng bazi davlatlari tomonindan olib borilayotgan institutsional innovatsiyalar bozor iqtisodiyotining foydasiga yuz beryapti. Bu o’zgarishlar samaradorlik va qonuniylikning oshishiga olib kelgani uchun barcha davlatlar iqtisodiy globallashuvdan eng yuqori darajada foydalanib qolishlari lozim. Lekin iqtisodiy globallashuv rivijlangan sari o’zi bilan birga ko’plab imkoniyatlar va to’siqlar olib kelgani uchun ko’pgina rivojlanayotgna davlatlarda bu jarayonga moslashish qiyinchilik tug’dirmoqda.
Klassik maktab vakillari nazariyasiga ko’ra jahon iqtisodiyotining integratsiyalashuvi ish taqsimoti va ixtisoslashtirishning har bir davlat uchun o’ziga qulay bo’lgan uslubda olib borilishi orqali istiqbolda yaxshi natijalar olib kelishi kutilmoqda. Bu prinsiplar rivojlanishda orqada qolayotgan mamlakatlarni jahon bozoridan o’ziga kerakli bo’lgan texnologiya va boshqa ishlab chiqarish vositalarini arzon narxlarda olishga zamin yaratib beradi. Boshqa tomondan qaraganda esa globallashuv jarayoni ijtimoiy tanglikni yo’qotish uchun cheklovchi va qayta taqsimlovchi siyosat olib borishda to’siq yaratadi.Bu holat rivojlangan mamlakatlarda yomonlashgani kuchli va samarali tarzda globallashuvni boshqaradigan institutlar yo’qligi tufayli 90-yillarda bo’lib o’tgan moliyaviy inqirozlarda o’z natijasini topgan . Xuddi shunday, 2008-yilda kuzatilgani kabi rivojlangan mamlakatlarda ham xalqaro moliya bozorlaridagi muammolar tufayli qiyinchiliklarga to’qnashadi.
To'qsoninchi yillarning boshidan boshlab kuchaygan mamlakatlar o'rtasida iqtisodiy o'zaro bog'liqlikning barqaror o'sib borishi ma'lum foyda keltirdi va ba'zi hollarda bu jarayonga botgan mamlakatlarga to'siqlar keltirib, mamlakatlar iqtisodiy o'sishida globallashuvning ta'siri haqida katta munozaralarni keltirib chiqardi. Ijtimoiy fanda o'zgaruvchilar o'rtasidagi nedensellik darajasini aniqlash qiyin bo'lsa-da, aksariyat advokatlar, asosan iqtisodchilar (Eichhengreen, 1996; De la Dehesa, 2004; Bhagwati, 2004; Wolf, 2005), iqtisodiy globallashuv ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda mamlakatlarning o'sishi va yaqinlashishi, chunki bu qashshoqlikni kamaytirishning omili va demokratik tamoyillar targ'ibotchisi bo'lishi mumkin (Sala-i-Martin, 2006). Boshqa tomondan, tanqidchilar (Amin, 1997, Murshed, 2003; Stiglitz, 2002 va 2006; Bhalla, 1998; Xirst va Tompson, 1996; Dunning va Narula, 1997; Veyd, 2002), iqtisodiy globallashuv milliyni zaiflashtirganligini tasdiqlaydilar. suverenitet, shuningdek g'oliblar va yutqazuvchilarni yaratadigan mamlakatlar o'rtasida tengsizlik yuzaga keldi. Yutqazuvchilar odatda rivojlanayotgan mamlakatlarda va rivojlangan mamlakatlarning quyi sinflarida, g'oliblar esa rivojlangan mamlakatlarda va ayrim rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda qoladilar. Lotin Amerikasida haqiqiy tekislikda globalizatsiya tanqidlari kuchli bo'lgan; bu pravoslavlikdan yuz o'girgan mamlakatlarda chapparast rahbarlarning borligi bilan bog'liq. Masalan, birinchi bo'lib Ugo Chaves bilan, bugun esa Nikolas Maduro bilan bo'lgan Venesuela - bu eng ko'zga ko'ringan holat. Biroq, bu yagona emas edi. Boshqalar global iqtisodiy integratsiya va Vashington konsensusi uchun Boliviyadan Evo Morales, Ekvadordan Rafael Korrea, Perudan Ollanta Moisés Humala Tasso va Nikaraguadan Daniel Ortega kiradi. Ushbu rahbarlar qit'ada ustun turadigan muqobil rivojlanish dasturlarini yaratish orqali milliy suverenitetni yo'qotish bilan kurashishga harakat qilmoqdalar.
Iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichida mamlakat aholisining ish bilan bandligi darajasini oshirish va mehnat bozorini tartibga solish sohasidagi quyidagi yo’nalishlar bo’yicha ishlar amalga oshirilmoqda:
· Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka keng imkoniyatlar ochilib, bu faoliyat qizg’in qo’llab-quvvatlanmoqda;
· Aholining mehnat faolligini, oilaviy ijara, dehqon va fermer xo’jaliklarini rivojlantirish negizida aholining o’zini-o’zi ish bilan band qilish darajasi oshmoqda;
· Aholining ish bilan bandligi va mehnat bozori takomillashtirilmoqda. Buning uchun zarar ko’rib ishlaydigan korxonalarni tugatish yoki ixtisosini o’zgartirish ishlari olib borilmoqda.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya globallashuv ta'sirining yuqori darajasini anglatadi; ya'ni ishlab chiqarish omillari va texnologiyasining erkin aylanishi tugallangan holat. Davlat-davlat qonunlarni tashqi ta'sirlarsiz amalga oshirish va boshqarish uchun mustaqil vakolatlarga ega bo'lgan hududiy yurisdiktsiyalarga murojaat qiladi. Demokratiya bu mazmundagi saylov huquqi cheklanmagan, ijtimoiy safarbarlik darajasi yuqori bo'lgan va siyosiy institutlar fuqarolarning talablariga javob beradigan siyosiy tashkilot tizimini anglatadi.
Global iqtisodiyot trilemmasi, agar mamlakatlar tanlasalar, deb hisoblaydi
Xalqaro iqtisodiy integratsiya (globallashuv), bir vaqtning o'zida demokratiya va millat-davlatni saqlab qolish mumkin emas; ikkitadan birini tanlash kerak. Agar Demokratiya va Globallashuv tanlansa (1-rasmda Global Federalizm sifatida ko'rsatilgan), demokratik millatlararo tashkilotlar bunday organizmlarning me'yorlariga mos qonunlarni belgilash huquqiga ega bo'ladilar. Bu millatlararo tashkilotlar tomonidan moslashtirilgan global boshqaruv modeli bo'lar edi. Ushbu tizim Evropa Ittifoqida (Evropa Ittifoqi) a'zo davlatlarda demokratik mohiyat saqlanib qolgan joyda amalga oshirishga harakat qilindi, chunki ular o'z fuqarolarining manfaatlarini Evropa Ittifoqi institutlari oldida himoya qiladilar. Biroq, ushbu tizim asosan siyosiy integratsiya sohasidagi kamchiliklarni keltirib chiqaradi. Bunga ayrim a'zo davlatlarning Evropa konstitutsiyasidan voz kechishi dalil bo'ldi. Bundan tashqari, agar biz xalqaro tizimda hokimiyatni taqsimlash aniq tengsiz va rivojlangan mamlakatlarni qo'llab-quvvatlaydi deb hisoblasak, Global Federalizm aslida global diktatura bo'lishiga olib kelishi mumkin. Agar eng maqbul iqtisodiy guruhlar o'zlarining milliy dasturlari orqali o'zlarining kun tartiblarini amalga oshirish uchun millatlararo organlardan foydalansalar, bu dunyoda ham iqtisodiy, ham siyosiy diktaturani targ'ib qiladi.
Bu o'z fuqarolarining qaror qabul qilish qobiliyatini yo'qotish, ya'ni iqtisodiyotdagi demokratiyani yo'qotish hisobiga global iqtisodiy integratsiyani amalga oshiradigan davlat bo'ladi. Ko'pgina antiglobalizatsiya harakatlar buni qoralaydilar va boshqa akademiklar va siyosiy sharhlovchilar "Davlatning orqaga chekinishi" (G'alati, 1996), "Xalqaro moliya bozorlarining diktaturasi" (Blok, 1996) yoki "Oltin bo'g'oz" ( Fridman, 2015). Jahon iqtisodiyoti hali ham to'liq iqtisodiy integratsiyadan yiroq bo'lishiga qaramay, agar u to'liq bo'lsa va fuqarolarning xohish-istaklarida konvergentsiya yuzaga kelmasa, amalga oshirishga mas'ul bo'lgan tashkilotlarning jamoatchilik muhokamalarini izolyatsiyasida aks etgan siyosiy makon qisqarishi kuzatiladi. iqtisodiy siyosat (Markaziy banklar, soliq idoralari va boshqalar). Shu bilan birga, ular ijtimoiy ta'minot tizimlari yo'q bo'lib ketadi (yoki xususiylashtiriladi), iqtisodiy rivojlanish maqsadlari esa bozor ishonchini saqlab qolish zarurati bilan almashtiriladi. Ba'zi Lotin Amerikasi davlatlari ushbu diktatura bozorini boshdan kechirgan. Rodrikning fikriga ko'ra, "bir marta o'yin qoidalarini global iqtisodiyot talablari bo'yicha belgilab olgandan so'ng, u ijtimoiy guruhlarning milliy iqtisodiy qarorlarga kirish va ularga ta'sir qilish imkoniyatlarini cheklashi kerak".