1. Kimyoning asosiy tushunchalari Atom massasi – nisbiy atom massa va nisbiy molekular massa

2A_r (H ) = 2 • 1,00797 = 2,01594
A_r(O) = 1 • 15,9994 = 15,9994
M_r(H₂O) = 2,01594 + 15,9994 = 18,01534
Demak, suvning molekular massasi 18,01534 ga yoki yaxlitlaganda 18 ga teng. Nisbiy molekular massa berilgan modda molekulasining mas­sasi ¹²C atomi massasining 1/12 qismidan necha marta katta ekanligini ko‘rsatadi. Masalan, suvning molekular massasi 18 ga teng. Bu degan so‘z, suv molekulasining massasi 12C atom massasi­ning 1/12 qismidan 18 marta katta demakdir. Nisbiy molekular massa — moddalaming asosiy xarakteristikalaridan biridir.
Molekulyar massa — kimyoviy birikma molekulasining uglerod birligi (uglerod nuklidi |2S atom massasining ‘/|2 qismi)da ifodalangan massasi, molekulani tashkil qilgan elementlar atom massasi larining yigʻindisi. Baʼzan maʼlum tarkibli turli moddalar aralashmasi uchun ham mol. m. aniqlanadi. Mas, havo, garchi bir qancha gazlar aralashmasidan iborat boʻlsa ham, uning oʻrtacha mol. m. bor. Havoning hisoblab topilgan oʻrtacha mol. m. 29 ga teng . Mol. m. — moddaning asosiy tavsiflaridan biri. U, shuningdek, polimer moddalarning xossalarini belgilovchi asosiy omildir. Mol. m., asosan, bugʻning zichligini oʻlchash orqali, osmotik bosim orqali (Vant—Goff krnuni asosida), bugʻ bosimining tushishi, eritmalarning toza erituvchiga nisbatan muzlash temperaturasi pasayishi (krioskopiya) yoki kaynash temperaturasi koʻtarilishini (ebuli-oskopiya) oʻlchash orqali topiladi. Uchuvchan moddalarning mol. m. mass-spektrometriya usulida, turli birikmalar aralashmasining mol. m. xromatomass-spektrometriya usulida aniqlanadi.

Murakkabning molekulyar massasini topishning oddiy qadamlari

Molekulyar massa yoki molekulyar og'irlik tarkibidagi birikmaning umumiy massasi. Bu molekulada har bir atomning o'ziga xos atom massalari yig'indisiga tengdir. Ushbu bosqichlar bilan birikmaning molekulyar massasini topish oson.
Molekulyar molekulyar formulasini aniqlang.

Molekulyar elementlarning atom massasini aniqlash uchun davriy jadvaldan foydalaning.

Har bir elementning atom massasini molekulada ushbu element atomlarining soni bilan ko'paytiring. Ushbu raqam molekulyar formulada element belgisi yonidagi pastki belgisi bilan ifodalanadi.

Ushbu qiymatlarni molekuladagi har bir turli atom uchun qo'shing.

Hammasi tarkibidagi molekulyar massa bo'ladi.

Oddiy molekulyar massa hisoblashning misoli

Masalan, NH ₃ ning molekulyar massasini topish uchun birinchi qadam azot (N) va vodorod (H) atomlarining massalarini qidirishdir.

H = 1.00794
N = 14.0067

Keyinchalik, har bir atomning atom massasini tarkibdagi atomlar soni bilan ko'paytirib bering. Bir azot atomi mavjud (bitta atom uchun pastki belgisi berilmaydi). Pastki qismda ko'rsatilgandek, uchta vodorod atomlari mavjud.

molekulyar massa = (1 x 14.0067) + (3 x 1.00794)
molekulyar massa = 14.0067 + 3.02382
molekulyar massa = 17.0305

Eslatma kalkulyator 17.03052 javob berishi mumkin, lekin hisobotda berilgan javob kam sonli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi, chunki hisoblashda ishlatiladigan atom massasi qiymatlarida 6 ta muhim raqam mavjud.



Murakkab molekulyar massa hisoblashning misoli

Bu erda murakkab misol.

Ca ₃ (PO ₄ ) ₂ molekulyar massasini (molekulyar og'irligi) toping.

Periodik jadvalda har bir elementning atom massalari quyidagilar:

Ca = 40,078
R = 30.973761
U = 15.9994

Bu qiyin qism, har bir atomning qancha qismini tarkibida mavjudligini aniqlaydi. Uchta kaltsiy atomlari, ikkita fosfor atomlari va sakkizta kislorod atomlari mavjud.

Bunga qanday erishdingiz? Murakkabning bir qismi Qavslar ichida bo'lsa, element belgisidan so'ng darchani yopadigan pastki indeks bilan indeksni ko'paytiring.

molekulyar massa = (40,078 x 3) + (30,97361 x 2) + (15.9994 x 8)
molekulyar massa = 120.234 + 61.94722 + 127.9952
molekulyar massa = 310.17642 (kalkulyatordan)
molekulyar massa = 310.18

Oxirgi javob muhim raqamlarning to'g'ri sonidan foydalanadi. Bu holda, bu beshta raqam (kaltsiy uchun atom massasidan).

Kimyoning fundamental qonunlari kashf qilinganidan so‘ng, kimyoviy elementlar va ularning birikmalarining miqdorini ifodalash uchun masalan, "gramm atom" va "gramm molekula" birliklari qo‘llanilgan. Ushbu birliklarda, qiymatlari amalda juda nisbiy bo‘lgan "Atom massasi" va "molekulyar massa" bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik mavjud edi. "Atom massasi" dastavval, bosh kelishuvga ko‘ra, kislorodning atom massasi - 16 ga nisbatan olingan edi. Biroq, fiziklar spektrometrda kislorod izotoplarini ajratib olishganida, ular 16 qiymatini, izotoplardan bittasi uchun, kimyogarlar esa, aynan shu qiymatni (biroz o‘zgaruvchanini) kislorodning 16, 17, 18 izotoplarining o‘zaro aralashmasi uchun qabul qilishdi. Vanihoyat 1959/60 yillar davomida, Xalqaro Amaliy va Nazariy Fizika ittifoqi (IUPAP) va Xalqaro Amaliy va Nazariy Kimyo ittifoqi (IUPAC) bilan o‘zaro hamkorlikda bunday ikkiyoqlamalikka barham berdi. o‘sha vaqtdan buyon fiziklar va kimyogarlar, moddaning atom massasini, to‘g‘riroq aytganda nisbiy atom massasi A_r(¹²C), massa soni 12 bo‘lgan uglerod 12 izotopi (uglerod 12, ¹²C) asosida belgilashga kelishib oldilar. Ushbu birlashtirilgan shkalaga ko‘ra, nisbiy atom massa va molekulyar massa (ular shuningdek mos ravishda "Atom massasi" va "molekulyar massa" ham deyiladi) qiymatlarini beradi.

Kimyogarlar tomonidan, kimyoviy elementlar yoki birikmalarning miqdorini aniqlash uchun qo‘llaniladigan miqdor nomini endilikda "Modda miqdori" deb ataladi. Qaralayotgan muayyan modda uchun modda miqdori, boshqa barcha moddalar uchun ham umumiy (universial) bo‘lgan, doimiy o‘zgarmas miqdoriy qiymatga (konstantaga) ega moddaning miqdoriga proporsional nisbatda aniqlanadi. Modda miqdori birligi mol, ramziy belgisi (ham) mol. Mol - uglerod 12 ning massasiga ko‘ra, bir mol uglerod 12 ning o‘zida qancha atom tutishiga qarab aniqlangan. Xalqaro kelishuvga ko‘ra, bir mol uglerod 12 izotopi, 0.012 kg, ya'ni, 12 gramm uglerod miqdori bilan belgilangan.

O‘TXK, 1967-yilda XANFI, XANKI va XST tashkilotlarining taklifiga ko‘ra mol uchun quyidagi ta'rifni ma'qulladi va 1969 yilda uni tasdiqladi. Molning ta'rifi 1971 yilda 14-O‘TXK tomonidan (1971, Rezolyutsiya 3; CR, 78 va Metrologia, 1972, 8, 36) qabul qilindi:

Mol - massasi 0.012 kg bo‘lgan ¹²C uglerodda qancha atom bo‘lsa, tarkibida shuncha struktur elementlar tutgan sistemaning modda miqdoridir. Uning belgisi - "mol".

Molni tadbiq etishda struktur elementlarni xoslashtirlgan (spetsifikatsiyalashtirilgan) bo‘lishi shart va ular, atom, molekula, ion, elektron va boshqa zarrachalar, yoki zarrachalarning xoslashtirilgan guruhi bo‘lishi mumkin

Bundan kelib chiqadiki, uglerod 12 niong molyar massasi - aniq 12 gramm taqsim mol bo‘lar ekan: M(¹²C)=12 g/mol

1980-yilda O‘TXQ, Birliklar Konsultativ Qo‘mitasi 1980 (CCU) ning quyidagi axborotini ma'qulladi:

Mazkur tarif, uglerod 12 erkin atomining tinch va standart holati uchun keltirilgan.

Molning ta'rifi shuningdek, har qanday modda uchun bir moldagi struktura birliklarining sonini ifodalovchi universial konstantanig qiymatini ham aniqlaydi. Bu konstantaning nomi - Avogadro doimiysi, belgisi N_A yoki L. Agar tanlangan X namunadagi mollar sonini N(x) bilan belgilasak va aynan shu namunadagi modda miqdorini n(X) bilan ifodalasak, quyidagi nisbat o‘rinli bo‘ladi.

n(x)=N(X)/N(A)

shuni e'tiborga olingki, N(x) - o‘lchamsiz kattalik va n(X) ning SI tizimidagi birligi mol, Avogadro doimiysi SI tizimida mol bilan bog‘liq kogerent birlikka ega.

"Modda miqdori" so‘zidagi "modda" so‘zini, ishlatishda qulay bo‘lishi uchun, ta'kidlanayotgan moddaning maxsus nomlar bilan almashtirib, masalan Vodorod xlorid HCl miqdori, yoki Benzol C₆H₆ miqdori kabi tarzida qo‘llanilishi mumkin. Nazarda tutilayotgan moddaning empirik kimyoviy formulasi keltirish orqali, struktur elementni alohida ta'kidlab aytish muhim (Mol ta'rifning ikkinchi qismida aytilganidek). Garchi "miqdori" so‘zining asosiy lug‘aviy ma'nosi ancha keng bo‘lsa ham, uni "modda miqdori" so‘zining qisqartirilgan shakli sifatida qo‘llashga ruxsat etiladi. Bu qoida shuningdek, "modda konsentratsiyaning miqdori" kabi, keltirib chiqarilgan miqdorlar uchun ham tegishli.