1. Maktab o'quv rejasidagi biologik ta'limning o'ziga xos tomonlari

1. Maktab o'quv rejasidagi biologik ta'limning o'ziga xos tomonlari
Reja
1.Maktab o'quv rejasidagi biologik ta'limning o'ziga xos tomonlari.

2.Maktab tajriba uchastkalarida sinfdan tashqari ishlarni rejalashtirish yo'llari.

3.Ilg'or novator pedagoklarning tajribasini o'rganish
4.Ta'lim to'g'risidagi davlat qonunlarini va ko'rsatmalarini o'rganish
5.Biologiya darslarida noananaviy usullarni qo'llash metodoloylgiyasi.Texnik vositalardan foydalanish.
6.Biologiya va ekalogiyadan ommaviy tadbirlar o'tkazish
1. Biologiya o`qitish metodikasi biologiya o`quv fanlarining mazmuni, uning o`qitish shakllari, metodlari, vositalarini o`zaro bog`liq holda joriy etishni maqsad qilib qo`yadi.

Biologiya o`qitish metodikasining asosiy vazifasi o`quvchilarga biologik o`quv fanlar bo`yicha chuqur atroflicha bilim berish, ularning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida kamol topishga ko`mak beruvchi o`quv fanlar mazmunini, o`qitish shakllari, vositalari va metodlarini ishlab chiqishdan iborat.

Biologiya o`qitish metodikasi fan sifatida. Har qanday fan insonning tadqiqot faoliyati bilan aloqador bo`lib, u narsa va xodisalar to`g`risida bilimlar to`plashga yo`nalgan, hamda tadqiqot qilinayotgan narsa xodisalar to`g`risida to`liq va chuqur bilim olishga qaratilgan. Fanning asosiy funksiyasi tadqiqot hisoblanadi.
Biologiya o`qitish metodikasi fan sifatida mazkur fan bilan bog`liq o`quvchilarning bilim olish, tarbiyalanish va rivojlanishini nazariy va amaliy jihatidan tadqiq qilishni maksad qilib qo`yadi. Fanning asosiy belgisi bo`lib, maqsadning aniqligi, o`rganish predmeti, bilimlarni bilish usullari va shakllari hisoblanadi. Shu bilan birga fanning rivojlanish tarixi, uning boyishiga sababchi bo`lgan kashfiyotlarni bilish ham muhim sanaladi.
Biologiya o`qitish metodikasi pedagogik fanlar tarkibiga kiradi. Shu sababli uning oldida turgan maqsad va vazifalar ham umumpedagogik maqsad va vazifalardan kelib chiqadi.
Biologiya o`qitish metodikasi barcha o`quv fanlarga taaluqli bo`lgan pedagogik qoidalarni, biologik o`quv materialini tadbiq yetishga yo`nalgan. Shu bilan bir qatorda biologiya o`qitish metodikasi tabiiy, ilmiy, biologik, psixologik, pedagogik bilimlarni o`zida mujassamlashtiradi. Biologiya o`qitish metodikasi biologiya o`quv fanining o`qitish maqsadini, mazmunini, biologik bilimlarning tanlash prinsipini belgilab beradi.
Biologiya o`qitishning hozirgi davrda samarali bo`lishi o`quvchilarga o`quv, mehnat va jamoat faoliyatlarida qatnashishi uchun zarur bo`lgan biologik bilimlar, ko`nikmalar, malakalarni egallaganliklari bilan belgilanadi. Ular yesa o`z navbatida o`quvchilarning tarbiyalanganlik natijasida, dunyoqarashi, e`tiqodi, tabiat, jamiyat va shaxsga bo`lgan munosabatida namoyon bo`ladi. O`quvchilarning rivojlanish darajasi, qobiliyati, jismoniy va aqliy jihatdan takomillashtirishga bo`lgan yextiyoji bilan ifodalanadi.
Fan sifatida biologiya o`qitish metodikasining vazifalari quyidagilardan iborat:
1.O`quvchilarning o`qitish va tarbiyalash, kamolga yetkazishda o`quv fanining o`rnini aniqlash;
2.Maktab o`quv dasturlari va darsliklarni takomillashtirish bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqish va uni maktab amaliyotiga tadbiq yetish;
3.O`quvchilarning yoshiga mos ravishda o`quv fanlarining mazmuni, undagi mavzularning o`rganish izchilligini belgilash;
4.Biologik o`quv fanlarining o`ziga xos tomonlarini e`tiborga olgan holda, o`qitish usullarini, tashkiliy shakllarini ishlab chiqish;
5.O`qitish jarayonida qo`llash uchun zarur jihozlarni aniqlash.
6. Biologiya xonasi tirik burchak, tajriba yer maydoning tashkil yetish, tabiiy, tasviriy, audio, video vositalarni belgilash.
7. Biologiya o`qitish metodikasining ob`yekti bo`lib, mazkur o`quv fani bilan aloqador bo`lgan o`quv tarbiyaviy jarayon hisoblanadi,
8.Biologiya o`qitish metodikasining predmeti bo`lib biologik bilimlarning maqsadi, mazmuni, o`qitish usullari, shakllari, o`quvchilarning tarbiyasi va rivojlanishidir.
Biologiya o`qitish metodikasining ilmiy tadqiqot metodlari:
1.Maktab o`qituvchilarining ish tajribasini kuzatish va faoliyatdagi ijobiy, salbiy tomonlarini aniqlash;
2.Bu sohada to`plangan ma`lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish va hal yetilmagan muammolarni aniqlashtirish va ularni hal yetish uchun zarur ishchi farazlarni ilgari surish;
3.Ilgari surilgan farazlarning qanchalik haqiqatga yaqin yekanliklarini aniqlash maqsadida maktablarda pedagogik tajribalar o`tkazish hamda, nazorat sinflardan olingan ma`lumotlarni o`zaro taqqoslash;
4.Kuzatish va pedagogik yeksperimentlardan olingan ma`lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish va xulosalash;
6.Olingan ma`lumotlarga asoslanib, metodik maqolalar, qo`llanmalar yaratish va ishlab chiqilgan fikr mulohazalarning ommaviy maktablarda tekshirishdan o`tkazish va tasdig`ini olish.
2.O'quvchilarni har tomonlama etuk, barkamol qilib tarbiyalash masalalarini muvaffaqiyatli hal etish, ularda faol hayotiy mavqeni shakllantirish, o'zlashtirish va bilim sifatini oshirish ko'p jihatdan kuni uzaytirilgan guruhlarining samarali ishlashiga bog'liqdir. Sinfdan va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar o'quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatini to'ldiradi. Ularning dunyoqarashi, to'g'ri shakllanishiga, axloqiy kamol topishiga ko'maklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot ishlab chiqarish bilan bog'lanishiga zamin yaratadi.

Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning vazifalari ham ko'p qirralidir. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi:

Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni nazorat qilish.
O'quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari ko'p qirrali ishlarni o'quvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yo'lga qo'yish.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar yo'nalishiga bevosita rahbarlik qilgan holda o'qituvchilar, sinf rahbarlari, ota-onalari, sinf faollariga uslubiy yordam ko'rsatish.
Umummaktab va maktablararo o'tkaziladigan eng muhim tarbiyaviy tadbirlarda qatnashish.
O'quvchilarning bo'sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat muassasa-lari hamda jamoatchilik kuchidan keng foydalanish. Bu borada tashkilotchilar faolligini uchta asosiy tomonini ko'rish mumkin: tashkilotchilik, uslubiy va ma'muriy.
Bular ko'pincha o'zaro uzviy bog'langan holda namoyon bo'ladi. Tashkilotchining tashkilotchilik faoliyatiga quyidagi bir qator kishilarni kiritish mumkin:
Tarbiyaviy ishlar sohasida erishgan yutuq va kamchiliklarni tahlil qilish.
Tarbiyaviy ishlarning maqsad va vazifalarini aniqlash.
Tarbiyaviy, ommaviy, siyosiy ishlarni rejalashtirish va ularning mazmunini, shakl va usullarini aniqlash.
Sinfdan, maktabdan tashqari ishlarni rejalashtirish, guruhlashtirish va ularning mazmunini, shakl va usullarini aniqlash, boshqaruvchi shaxslarni aniqlash.
O'quvchilarning sinfdan tashqari ishlari o'z mazmuniga ko'ra tafakkur faoliyati va munosabat vositasi hisoblanadi. Chunki sinfdan tashqari ishlarda olingan axborot idrok etiladi, qayta ishlanadi. Shu asosda yangi bilimlar hosil qilinadi. O'quvchilar maktabdan tashqari ishlarda qatnashib turli kishilar bilan muayan munosabatga kirishadilar. Turli vaziyatga duch keladilar. Shuning uchun ham o'quvchilarning maktabdan tashqari faoliyatlari qanchalik xilma-xil bo'lsa, ularning munosabatlari shunchalik munosabat doirasi keng va ma'naviy o'sishi samarali bo'ladi. Maktabdan tashqaridagi tarbiyaviy ishlarda o'quvchilar jamoadagi ishlarni o'rganadilar. Ijtimoiy mehnat quvonchini his qiladilar. Ishlab chiqarish mehnatiga qo'shiladilar. Jamoatchilik fikriga bo'ysunishga, jamoa sharafi uchun kurashishga otlanadilar. Maktabdan tashqari faoliyatga quyidagilar kiradi:
Og'zaki ish usullari: majlislar, yig'inlar, ma'ruzalar, kutubxonalar, konferensiyalar, munozaralar, uchrashuvlar, gazetalar, radio va jurnallar.
Amaliy ish olib borish usullari turli joylarga sayyohatlarga, sport musobaqalari, tabiatshunoslar to'garaklari, shanbaliklar, yangi kitoblar ko'rgazmalari.
Tarbiyaviy ish pedagogikadan butun qobiliyatlarni ishga solishga taqozo etadi. Sinf rahbarligi kursi bilan maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar metodikasi kursi bir-biriga bog'liq va uning davomiyligidir.
Yuqoridagi qayd etilgan topshiriqlarni bajarish jarayonida o'quvchilar turli qo'llanmalar, asboblar, apparatlar, didaktik materiallardan foydalanishni o'rganadilar, o'z-o'zini tekshirish uchun turli ma'lumot va tayanch materiallarini jalb etish ko'nikmalarini egallaydilar.
2. Sinfdan va maktabdan tashqari ishni rejalashtirish bolalarning yosh xususiyatlariga, maktabning joylashgan shart-sharoitlariga, ijodiy birlashmalariga, ilmiy markazlar bilan o'zaro aloqasi kabi ishlarni inobatga oladi. Direktor o'rinbosarining faoliyati, o'z ifodasini topgan xujjatlar ro'yxati, xalq ta'limi tomonidan doimiy ravishda berilib boriladi.«Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar» konsepsiyasi xalq vazirligi tomonidan 1993 yilda tasdiqlanganTarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo'lgan barcha g'oyalar qaytadan ishlab chiqiladi.
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda o'qituvchining yo'naltiruvchi ta'siri ostidagi o'quvchilarning o'z-o'zini nazorat qilish asosiga qurilgan va fan kabinetlarida, kutubxonada va uyda yakka tartibdagi reja asosida o'tkaziladigan mustaqil mashg'ulotlar etakchi shaklga aylanishi kerak. Bunda sinfdan tashqari ishda ta'limning moddiy bazasi: qo'shimcha va ma'lumotnoma adabiyotlari laboratoriya uskunalari, ko'rgazmali qo'llanmalar, didaktik materiallar, texnika vositalaridan oqilona foydalanish ko'zda tutiladi. U
3.Ilg’or novator- pedagoglarning ish tajribasini o’rganish.
Ta'lim tajribasi - o'qituvchi tomonidan o'quv ishlari jarayonida olingan bilim, ko'nikma va ko'nikmalarning yig'indisi.
Asosida o'qituvchilik tajribasi O'qituvchi pedagogik mahorati shakllanmoqda. Shu bilan birga, bu pedagogika fanining rivojlanish manbai.
Maktab amaliyotida oliy ta'limni o'qitish jarayonida olingan bilimlar faqat moslashuvchan va chuqurlashadi va o'qituvchining pedagogik harakatlarini optimallashtiradi. Jarayonda o'quv faoliyati tajriba psixologik va pedagogik fanlarga tayanib, yangilanadi. U pedagogik mahoratni rivojlantirish va boshqa odamlarning tajribasini o'rganishni faollashtiradi, uni o'ziga xosligi bilan taqqoslaydi.
Ilg'or pedagogik tajribaning o'ziga xos xususiyati uning echimiga e'tibor berishdir dolzarb masalalar maktabning o'quv jarayoni.
Uning muhim ko'rsatkichi barqarorlikdir. Bu shuni anglatadiki, ta'lim va ta'lim samaradorligini vaqt sinovidan o'tkazish kerak. Ilg'or pedagogik tajribaning istiqboli shuni ko'rsatadiki, u "ishlaydi" amaliyot boshqa o'qituvchilar, uni tarqatish va amalda qo'llash mumkin.
O'qituvchining xususiyatlarini hisobga olgan holda, eng yaxshi amaliyotlar innovatsion yoki namunali bo'lishi mumkin. Innovatsion pedagogik tajriba o'ziga xoslik, yangilik bilan ajralib turadi. Innovatsion o'qituvchining tajribasi tajriba deb ataladi va tadqiqot deb ataladi. Agar biz o'qitish va o'qitishning shakllari, usullari, vositalarini ulardan ijodiy foydalanish asosida takomillashtirish haqida gapiradigan bo'lsak, unda bunday tajriba ratsionalizatsiya hisoblanadi. Namunaviy pedagogik tajriba - bu pedagogika fanining yutuqlaridan, olimlar, metodistlarning metodik tavsiyalaridan, boshqa o'qituvchilarning tajribasidan mohirona foydalanadigan o'qituvchining ongli faoliyati va shu asosda uning tarbiyaviy ishi boshqalar uchun namuna.
Maktab ijodiy ishlaydigan o'qituvchilarni izlashni rag'batlantirishi kerak.
Ilg'or pedagogikani o'rganish, sintez qilish va tarqatish
Tajriba
Ilg'or pedagogik tajriba maktab ichidagi nazorat jarayonida pedagogik o'qishlar, konferentsiyalar va boshqalarda qayd etiladi. U ommaviy amaliyotning mulkiga aylanishi uchun uni quyidagi ish bosqichlarini nazarda tutgan holda o'rganish va umumlashtirish kerak: a) pedagogik muammoni va o'rganish ob'ektini aniqlash. Ushbu bosqichda tajriba mavzusini shakllantirish, uning dolzarbligini asoslash, uni o'rganish uchun guruh tuzish, b) tajribani oldindan o'rganish. Ushbu bosqich tajriba ob'ekti bilan oldindan tanishishni o'z ichiga oladi, mashg'ulotlarda qatnashish, o'qituvchilar bilan suhbatlar va maktab hujjatlarini o'rganish. Shu asosda g'oyalar aniqlanadi. mukammallik, uni o'rganish usullarini aniqlang, c) nazariy tayyorgarlik. Eng yaxshi amaliyotlarni o'rganadigan odamlar ushbu muammo bo'yicha mavjud nazariy va uslubiy qoidalarni bilishlari kerak, bu esa tajribaning yangilik darajasini aniqlaydi. pedagogik sharoitlaruning samaradorligini ta'minlash d) tajribani o'rganish. Ushbu bosqichda empirik materiallar to'planadi, o'quv jarayonining individual aloqalari o'rganiladi va nazorat imtihonlari (bo'limlar) tashkil etiladi. To'plangan materiallar odatiy va tasodifiy deb tasniflanadi, chunki u tizimlashtirilgan va umumlashtirilgan. Ushbu ish argumentatsiya va dastlabki nazariy pozitsiyalarni nazariy tayyorlash bosqichida shakllantirilgan empirik materiallar bilan mustahkamlashdan iborat. Tajribani tizimlashtirish va umumlashtirish jarayonida aynan ushbu qoidalar uning asosiy g'oyalarini aniqlash, o'rganilayotgan muammoni hal qilish bo'yicha ko'rsatmalarni ishlab chiqish va tajriba istiqbollarini baholash uchun asos bo'ladi.Eng yaxshi tajribalarni tarjima qilish shakllari va usullari: ochiq darslar va boshqa tadbirlar; o'rganilgan natijalarni og'zaki ravishda etkazish, o'qituvchilarning maktabda, xalq ta'limi vakillarining yig'ilishlarida, kurslarida, seminarlarida chiqishlarida ilg'or pedagogik tajribalarni umumlashtirish; o'rganilgan natijalar to'g'risida yozma hisobotlarni tayyorlash, ilg'or pedagogik tajribalarni metodik xatlar, metodik ishlanmalar, gazeta va jurnallardagi maqolalar, risolalar, monografiyalar, anjuman va seminarlarning materiallari to'plamlari ko'rinishida umumlashtirish; ilg'or pedagogik tajribani namoyishkorona ommalashtirish - ko'rgazmalar, metodikada maxsus stendlarni tashkil etish va boshqalar.Ilg'or pedagogik tajribaning samaradorligi pedagogika fani va maktab amaliyotining organik o'zaro ta'sirini ta'minlaydi, o'qituvchilarni o'qitish va tarbiyalashning yangi usullarini izlashda baxtsiz hodisalar va xatolar haqida ogohlantiradi.Innovatsion o'qituvchilar tajribasida ularning pedagogik faoliyatini ajratib turadigan va o'ziga xosligini ochib beradigan individual xususiyatlar aniq kuzatiladi. Ularning ishlarida juda ko'p va umumiy belgilar. Asosan, ular hamkorlik pedagogikasining quyidagi g'oyalariga ega: tarbiyaviy maqsadga ega bo'lgan jamoada xilma-xil munosabatlarni qo'llash; ishning shakllari va usullarini bolalar o'zaro munosabatda bo'ladigan tarzda o'ylash; talabalarga o'z faoliyati va munosabatlarini tahlil qilish qobiliyatini singdirish; o'qituvchilar va talabalarning o'quv jarayonida, majburlashsiz o'qitishdagi birligi; o'quvchiga optimistik qarash, uning talabada ob'ektiv o'zini o'zi anglash qobiliyatini va atrofdagi voqelikni idrok etish qobiliyati.
4.Qonunga ko‘ra, davlat oliy ta’lim, o‘rta maxsus, professional ta’lim muassasalari va ularning filiallari, shuningdek davlat ishtirokidagi oliy, o‘rta maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki Hukumat qarorlari bilan tashkil etiladi.

Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan amalga oshiriladi.

Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan beriladi.
Ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish barcha talabgorlar uchun ta’lim olishga doir teng imkoniyatlarning ta’minlanishi prinsipi asosida amalga oshiriladi, shaxslarning ayrim toifalari bundan mustasno, ularga qonun hujjatlariga muvofiq imtiyozlar berilishi mumkin.
Ta’lim tashkilotlari talabgorlarni va (yoki) ularning ota-onasini yoki boshqa qonuniy vakillarini ustav, litsenziya (nodavlat ta’lim tashkilotlari uchun), davlat akkreditatsiyasi to‘g‘risidagi sertifikat, o‘quv dasturi hamda ta’lim faoliyatini tartibga soluvchi boshqa hujjatlar, ta’lim oluvchilarning huquqlari va majburiyatlari bilan tanishtirishi shart.
Jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar o‘qishga o‘z ota-onasining yoki boshqa qonuniy vakillarining roziligiga va tibbiy-psixologik-pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan qabul qilinadi.
Ayrim ta’lim tashkilotlariga (oliy ta’lim muassasalariga, akademik litseylarga, Prezident, ijod, ixtisoslashtirilgan maktablar va boshqalarga) o‘qishga qabul qilish tanlov asosida amalga oshiriladi.
Davlat oliy ta’lim va professional ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish davlat granti va (yoki) to‘lov-shartnoma asosida amalga oshiriladi.
Chet ellik fuqarolarni O‘zbekistonning davlat ta’lim muassasalariga qabul qilish to‘lov-shartnoma asosida (bundan davlat granti ajratilgan hollar mustasno) amalga oshiriladi.
Davlat ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish tartibi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Nodavlat ta’lim tashkilotlariga o‘qishga qabul qilish tartibi ushbu ta’lim tashkilotlari tomonidan belgilanadi.
Oliy ta’lim muassasalariga davlat granti asosida o‘qishga qabul qilish parametrlari Prezident tomonidan belgilanadi.
5.Zamonaviy ta’limning eng muhim unsurlari qadimdan shakllanib kelgan. Buning uchun esa u bir necha yangicha ta’lim usullarini yaxshi bilishi kerak. Shu yerda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Mustaqil o‘ylay oladigan tafakkur yuritib to‘g‘ri ma’qqul va maqbul ish tuta oladigan vatanparvar shaxslarni shakillantirish va tarbiyalash kerak deb ta’kidlaydi hurmatli yurtboshimiz o‘z nutqlarida. Darhaqiqat yoshlarni zamonaviy fan-texnikaning, umuman, ilmfanning yutuqlaridan bahramand qilmasdan turib, ularga yuqori malakali ixtisos egalari bo‘lib yetishishiga zamin yarataolmaymiz. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. Bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi.
Respublikamizdagi ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan barcha tadbirlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchi hamda kadrlar tayorlash sohasidagi davlat siyosati, uzluksiz ta’lim tizimini joriy etgan holda har tomonlama rivojlangan barkamol shaxsni voyaga yetkazishdir. Mamlakatimiz taraqqiyotining muhim sharti malakali va raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash, iqtisod, fan, madaniyat, zamonaviy texnika vatexnologiyalarning ilg‘or yutuqlarini amalda tadbiq etishdir. Uzluksiz ta’limni joriy etish va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishni o‘z ichiga olgan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ni amalga oshirishda mavjud ta’lim va kadrlar tayorlash tizimini tubdan o‘zgartirishga, zamonaviy fan va texnika yutuqlarini hayotga tadbiq etishga, barcha ta’lim muasasalarida ilg‘or pedogogik texnologiyalarni joriy etishga va ta’lim tizimini dunyo standartlari darajasiga ko‘tarishga e’ tibor qaratilishi lozim.Biologiya dars mashg‘ulotlarida zamonaviy interfaol usullardan o‘yin￾topshiriqlarni takrorlash yoki mustahkamlash darslarida foydalanilsa ijobiy natija beradi. O‘yin-topshiriqning qaysi bir turini tanlash darsning turiga, sinf o‘quvchilarining o‘yin-topshiriqlarni bajarishga o‘rgatilganlik darajasi, ularning bilim saviyasi, mustaqil ijodiy ishlash imkoniyatlari, o‘rganilganlarni xotirada tez tiklay olishi, ijodkorlikning qay darajada shakllanganiga ham bog‘liq bo‘lishi kerak.Bugungi kun biologiya o‘qituvchidan ilg‘or interfaol usullardan va yangi axborotlar texnologiyalaridan o‘quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg‘ulotlarida interfaol metodlarni qo‘llash orqali ta’lim-tarbiya berish yo‘llariga doir fikrlarimizni bayon etamiz.Shuningdek, o‘quvchilarni o‘z yo‘nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko‘nikmalarini shakllantirishdek mas’uliyatli vazifani bajarishda ularning yaqin ko‘makchilardan biriga aylanadi.
Ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan vositalar ta’lim samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning samaradorligini baholash ham muhim ahamiyatga ega.. Bular: “Aqliy Hujum”, “Yalpi fikriy Hujum”, “Qarorlar shajarasi”, “Zigzag”, “6x6x6”, “Qora quti”, “Bilaman. Bilishni xoxlayman. Bilib oldim”, “Klaster”, “Shlyapa”, va xokozolar. Ta’lim jarayoniga bu metodlarni qo‘llash: o‘quvchining muayyan nazariy bilimlar puxta o‘zlashtirishga; vaqtning tejalishiga; har bir o‘quvchining faollikka undalishiga; o‘quvchining erkin va mustaqil fikrlash layoqatini shakllanishiga; - o‘quvchida o‘zgalarning fikrini tinglay olish ko‘nikmasining hosil bo‘lishiga; o‘quvchining o‘z fikrini himoya qila olishiga; o‘quvchida bildirilgan fikrlarni umumlashtira olish ko‘nikmasini shakllanishiga olib keladi; o‘quvchining qiziqishi (mativi) ortishiga; o‘quvchining izlanuvchanlikka ijodkorlikka chorlashiga; Shunday qilib ta’lim jarayoniga interfaol usullarni qo‘llashda o‘qituvchi ta’lim jarayonining boshqaruvchisi vazifasida bo‘lib, bunda boshqaruv maqsadi ta’limning ob’ekti va sub’ekti sifatida o‘quvchiga yo‘naltiriladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari yosh bo‘lgani uchun ularga sodda tilda tushunarli holda bilim berish va darslarda o‘yin elementlaridan foydalanish lozim. Bola hayotining asosiy qismi o‘yin bilan o‘tadi. O‘yinlar faqat didaktik vosita bo‘lmay, bola hayotining asosiy shaklidir. Shuning uchun biz o‘yinning nozik tomonlarini egallamay turib, o‘yin faoliyatini boshqarishini o‘rganmay turib oldimizda turgan mas’uliyatli vositalarni hal qila olmaymiz. “Baxtli tasodif”, “Zakovot” va boshqa shu kabi inttellektual o‘yinlar o‘quvchilarni aqlini charxlaydi va ularda aqliy rivojlanish xosil bo‘ladi. Ta’lim jarayonida uyushtiriladigan didaktik o‘yinlar ham o‘quvchilar tafakkurini rivojlantirish vositasi sanaladi. Didaktik o‘yinlarga dam olish yoki vaqt o‘tkazish vositasi deb qaramay, unga ta’lim beruvchi faoliyat deb qarash lozimdir.O‘quv materialining mavzuga va darsning maqsadiga mos bo‘lishi uning maqsadga yo‘naltirilishini ta’minlaydi. Darsda foydalaniladigan barcha o‘quv materiallari darsning maqsadiga juda mos bo‘lishi zarur. Darsda bolalar nutqini o‘stirish darsning mazmunida va qo‘llannilgan vazifalar turlarida o‘z aksini topadi. Ijodiy izlanish muhiti yaratilgan darslardagina zarur axloqiy sifatlar tarbiyalanadi.
Xulosa qilib aytganda Biologiya darslarida interfaol innovatsion usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi, tez va to’g’ri javob berish malakasi shakllanadi. Ta’lim tizimi o’z oldiga erkin fikrlovchi, barkamol, yetuk shaxsni tarbiyalashni vazifa qilib qo’yar ekan, kelgusida biz bo’lajak o’qituvchilar innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanish yo’llarini yanada mukammalroq ishlab chiqshimizimiz bilan o’z xissamizni qo’shishimiz mumkin.
6.Ta'lim jarayoniga zamonaviy yondashuvlar, ularning maqsad va vazifasi, kеlib chiqishi, uning sabablari, unga bo`lgan ehtiyojlar, noan'anaviy ta'limning nazariy g`oyalari, ta'lim jarayonida qo`llaniladigan noan'anaviy ta'lim usullarining turlari va ahamiyati, ularning faoliyati, nazariy fan, o`quv fani, ta'lim-tarbiya tizimi, ta'lim-tarbiya jarayoni, xususiy fanlarni o`qitish tеxnologiyalari, turli fanlar bilan bog`liqligi va ilmiy tadqiqotlar sohasiga xos ko`rinishlarini, o‘qituvchi o‘quvchilarni faollashtiradigan, o‘zi va o‘rganuvchi uchun qulay bo‘lgan yo‘llarni, usul va uslublarni, o‘qitish shakllari, metod va vaziyatlarni izlaydi hamda zamonaviy o‘qitish texnologiyalarga suyanib o‘quv jarayoni samaradorligini oshiradi. O‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatib, o‘quv jarayonining yuqori sifat va samaradorligiga erishadi. Buning uchun har bir o‘qituvchi o‘z fanini o‘qitishning eng samarali zamonaviy usullarini puxta bilishi va bu sohadagi yangiliklarni uzluksiz o‘rganib borish orqali o‘z kasbiy mahoratini muntazam oshirib borishi talab qilinadi.
Biologiyadan tuzilgan DTS o’quvchilarning egallashi lozim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar me’yorlangan bo’lib, uni o’quvchilar dars davomida egallashlari ancha mushkul.
Shu sababli, o’qituvchi o’qitishning zaruriy shakli bo’lgan uy vazifalari va darsdan tashqari ishlarda o’quvchilarning muayyan ko’nikma va malakalarni egallashlarini nazarda tutmog’i lozim.
Jumladan, “Botanika” o’quv fani DTSda o’quvchilar tomonidan:
O’simliklarda boradigan hayotiy jarayonlarni aniqlash maqsadida kuzatishlar o’tkazish, oddiy tajribalar qo’yish;
O’simliklarni parvarish qilish:
Qalamcha tayyorlash va qalamchadan ko’paytirish, payvandlash;
Tabiatda o’zini tutish qoidalariga rioya qilish;
Darslikdagi matn va rasmlar bilan ishlash;
Darslik mundarijasi yordamida mo’ljal olishni bilish, matn va rasmlar bilan ishlay olish, mavzuning asosiy mazmunini farqlay olish, savollarga javob berish, biologik atamalar lug’ati bilan ishlay olish ko’nikmasiga ega bo’lishi qayd etilgan.
Mazkur ko’nikmalarni tarkib toptirishda darsdan tashqari ishlar muhim rol o’ynaydi. Shu sababli, yuqoridagi ko’nikmalarni o’quvchilarda tarkib toptirish uchun o’qituvchi uy vazifasi va darsdan tashqari ishlarni maqsadga muvofiq tashkil etishi lozim.
Uy vazifalari darslik bilan ishlash, qo’shimcha adabiyotlarni o’qish, mavzuga oid rasmlarni chizish, tabiiy obyektlar ustida kuzatish o’tkazish va oddiy tajribalar qo’yish bilan ifodalanadi.
Darslik bo’yicha uy vazifalari o’quvchilarning dars mavzusi bilan bog’liq bo’lgan o’qituvchining amaliy va darslik bo’yicha topshirig’ini uyda mustaqil bajarishlarini tashkil etish shaklidir.
Ommaviy kechalarda maktabning ko’pchilik o’quvchilari bir necha sinf yoki butun maktab jalb etilishi mumkin.
Odatda maktabda turli tadbirlar: qishlovchi qushlarni boqish, yovvoyi o’simliklarni urug’lari va mevalarini terib saqlashga bag’ishlangan kechalar o’tkazilishi mumkin. Bunday kechalarda maktabning ko’pchilik o’quvchilari bir necha sinf yoki butun maktab jalb etilishi mumkin.
Bu esa sinfdan tashqari ishning ommaviy formasiga kiradi. Bu ish biologiya o’qituvchisi, yosh tabiatshunos to’garagining azolarini faollari ishtirokida, maktab ma’muriyati ishtirokida olib boriladi.
Endi biologiya bo’yicha yuqorida sanab o’tilgan ommaviy sinfdan tashqari mashg’ulotlarning ayrim turlari xaqida fikr yuritamiz.
Mavzuiy biologik kechalar biologiya, meditsina va qishloq xo’jaligi fanlarining turli soxalari xamda ularda erishilgan ulkan muvoffaqqiyatlar, kashfiyotlar, atoqli biolog olimlarning xayoti va ilmiy faoliyatini yoritishga bag’ishlanadi.
Biologik kechalar ta’lim va tarbiya jixatidan g’oyat kata amiyatga ega. Biologik kechalarda o’quvchilarga har xil tirik mavjudotlar (o’simlik, xayvon va mikroorganizmlar) xayotiga oid, meditsina va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi xamda tabiatni o’rganish bilan bog’liq bo’lgan juda ko’p qiziqarli ma’lumotlarni bayon qilish mumkin bo’ladi, shu orqali ularning organik olam va hayot to’g’risidagi bilim doiralarini kengaytirish, fanni o’rganishga bo’lgan qiziqishlarini yanada kuchaytirish imkoniyati tug’iladi.
Odatda biologiya bo’yicha mavzuiy kechalar har chorakda bir marta, ba’zan bir yilda ikki marta o’tkaziladi. Ularni tayyorlash o’tkazishda fan o’qituvchisi doim tashabbus ko’rsatadi va yetakchilik qiladi.
Kecha o’tkazishga tayyorgarlik uning mavzusi va dasturini belgilash bilan boshlanadi. Kecha mavzusi aktual (muhim) va o’quvchilarning qiziqishiga mos bo’lishi bilan birga biologiya fani, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, meditsina amaliyotining ayrim soxalari bo’icha o’quvchilar bilimini boyitish va chuqurlashtirish, ularda ilmiy dunyoga qarashni rivojlantirish kabi vazifalarni bajarishga qaratilgan bo’lsin
XULOSA
Xulosa oʻrnida shuni aytish joizki, oʻqituvchilarning biologiya darslarda

qoʻshimcha manbalardan foydalanishi va ularning amalda samarali qoʻllay olishi boʻyicha tayyorgarliklarini zamonaviy talablar darajasida muntazam oshirib borishdan iborat. Innovatsion texnologiyalardan foydalanib oʻtilgan darsda oʻquvchilar oʻz qobiliyatlari va imkoniyatlarini namoyish qilishga erishadilar, jamoa bilan ishlash malakasiga ega boʻladilar, oʻzgalar fikrini hurmat qilishni oʻrganadilar. Bu esa, darsning samaradorligini oshirib, taʼlim sifatini kafolatlashga xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.

1. O.U.Avlayev, S.N. Jo'rayeva, S.P.Mirzayeva "Ta'lim metodlari" o'quv-uslubiy qo'llanma, "Navro'z" nashriyoti, Toshkent - 2017

2. Sayidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. -T.: O'z MU. 2003.- 66 b.
3. Ta'limda pedagogik texnologiyalar: muammolar, yechimlar. Ilmiy-amaliy konferensiya materiallari.- T.:1999.- 212 b
4 Arxiv.uz.
http://fayllar.org