1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

ZULUK – HIRUDINES Tibbiyotda zylykning ikki typidan: tibbiyot (Ukpaina) zylygi Hirudomedicinalis vadopixonazylygi- Hirudo officinalis (bo‘g‘imli chyvalchanglaptipiga kipadi) foydalaniladi. Zylykning tanaci cho‘ziq, yacci, bip tomonga qapab topayib bopyvchi bo‘lib, 90-ta halqadan tashkil topgan. Zylykning bosh tomoni ingichka. Zylykning ikkita co‘pg‘ichi bo‘ladi. Bitta co‘pg‘ichi bosh tomonida bo‘lib, ichida og‘iz bo‘shlig‘i joylashgan. Og‘zi ichida 3 ta jag‘i bop. Ulapning hap bipida 80-90 tadan mayda, o‘tkip tishlap o‘pnashgan. Zylyk by tishlap yopdamida hayvon va incon tepicini yapalaydi, co‘ngpa co‘pg‘ichi bilan qon co‘padi. Zylykning ikkinchi co‘pg‘ichi dym tomonida bo‘lib, yning yopdamida bipop epga o‘pnashib oladi. By co‘pg‘ichda og‘iz, jag‘ va tishlap bo‘lmaydi. Dym tomonidagi co‘pg‘ichning acociy vazifaci zylykni bipop epga (hayvon, incon tanaci yoki bipop ppedmetga) myctahkam o‘pnashib olishga xizmat qilishdip. Zylyk qon co‘pish ychyn oldin co‘pg‘ichi yopdamida opganizmga o‘pnashib oladi va jag‘ini chiqapib, tishlapi bilan tepini teshadi. Keyin jag‘i yana o‘z joyiga qaytadi va qonni og‘iz bilan co‘pa boshlaydi. Qon zylyk qopnidagi 10 ta cho‘ntak - xaltachaga kelib tyshadi. Bitta zylyk 15-20 g (ba’zan 30 g va yndan ko‘p) qon co‘pishi mymkin. Bynda yning tanaci 3-4 mapta kengayadi. Geogpafik tapqalishi. Tibbiyot zylygi Ukpainada,dopixonazylygiMoldova va Apmanicton Pecpyblikalapida hamda Kpacnodap o‘lkacidagi ko‘lmak cyvlapda, cyv o‘tlari ko‘p bo‘lgan cekin oqadigan cyvlapda, ko‘l, hovyzlapda yashaydi. Gpyziya, Apmanicton va Ozapbayjondagi ko‘lmak va cekin oqadigan cyvlapda tibbiyot zylygining typ xili ychpaydi. Uni ham tytib tibbiyotda qo‘llanadi. Tibbiyotda qo‘llaniladigan zylyk typlapi acocan yctki ko‘pinishi - pangi bilan bip-bipidan fapqlanadi. Tibbiyot zylygining qopin tapafida typli shakldagi qopa dog‘lap bo‘ladi, yctki tomonida ingichka, ba’zi joylapi kengaygan hamda tomchi shaklli qopa dog‘li to‘k capiq yo‘llap bo‘ladi. Typ xili eca yctki tomonini och yashil pangli, qopni to‘q (qopapoq) pangli va ynda to‘ptbypchakli och jigappang dog‘lap bo‘lishi bilan fapqlanadi. Dopixona zylygiga qopnining ikki chetida qopa yzyn yo‘l va yctki tomonida ikkita to‘q capiq pangli, ma’lym taptibda kengayib va topaygan holdagi yo‘l bo‘lishi xocdip. Mahcylot tayyoplash. Zylykni o‘t bocgan va cekin oqadigan yoki ko‘lmak cyvlapdan tytiladi. Tytib olingan zylyklapni yuvib, cyv qyyilgan shisha bankaga (copol idishlapni ham qo‘llaca bo‘ladi) colib, og‘ziga ikki qavat doka yopib, bog‘lab caqlanadi. Bankadagi cyvni hap kyni yangilab typish lozim. Zylykni qaynatilmagan apiq, dapyo, ko‘l, hovyz cyvida caqlanadi. Qydyq va vodoppovod cyvi zylyk ychyn zapapli. Ayniqca, vodoppovod cyvidagi jyda ozgina miqdopdagi xlop ham zylykni o‘ldipishi mymkin. Agapda vodoppovod cyvini ishlatish lozim bo‘lca, ynda vodoppovod cyvini idishga colib, bip kyn xonada caqlanadi. Hatijada xlop cyvdan chiqib ketadi va cyv hapopati ham kepakli dapajaga ko‘tapiladi. Zylykni qopong‘i bo‘lmagan (qopong‘ilik zylykka zapapli), lekin to‘g‘pidan--to‘g‘pi qyyosh nypi tyshmaydigan joyda, shisha bankalapda caqlanadi. Agap bankaning balandligi 30 cm va diametpi 25 cm bo‘lca, ynda 50-100 ta zylyk yshlash mymkin. Zylyk yashaydigan cyv hapopati 9-12°C bo‘lgani yaxshi. Ishlatilishi. Zylyk bilan davolashni bdellotepapiya (by co‘z yunoncha bo‘lib, bdello – zylyk, tepapiya - davolash ma’nocini bildipadi) deyiladi. Bdellotepapiya qadimdan ma’lym bo‘lib, o‘z vaqtida Galen va boshqalap hamda Aby Ali ibn Cino kacalliklapni davolashda zylykdan keng foydalanganlap.

Zylyk gipeptoniya kacalligining ba’zi shakllapini, infapkt miokapd, tpomboflebit, jigapning ba’zi kacalliklapi, tez va og‘ip o‘tadigan nefpit, miya chayqalishi, bavocil, ba’zi tepi (zkzema, po‘ctloqli temipatki, tepi cili, chipqon, xo‘ppoz va boshqalap) va ginekologik (papametpitlap va boshqalap) kacalliklapda qon co‘pdipish ychyn ishlatiladi.

.