1-Ma’ruza. Kirish. Nometall foydali qazilmalarning tasnifi

Ma’ruza №3.
Sement xomashyosi va konlari haqida ma'lumot


SEMENT (lot. caementum — shagʻal, chaqiq tosh) — sunʼiy noorganik kukunsimon bogʻlovchi mineral Suv qoʻshilsa, xamirsimon massa hosil boʻladi, vaqt oʻtishi bilan qotib, toshsimon jismga aylanadi. Sement havoda ham, suvda ham qotish xususiyatiga ega. Sement qurilishda juda keng qoʻllaniladigan betonning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Sementning romansement, portlandsement, glinozyomsement, kengayuvchan, gidravlik qoʻshimchali kabiturlari mavjud. Romansement ohaktoshni 900° gacha kuydirish yoʻli bilan olinadi, keyin maydalab kukun holiga keltiriladi. Xom ashyoning xiliga qarab, romansementning qotish muddati 15 minutdan 24 soatgacha boʻlishi mumkin. Uning mustahkamligi ancha past boʻlib, 25 dan 100 gacha markali boʻladi. Shuning uchun ham uning oʻrnini 20-a. oʻrtalaridan boshlab portlandsement egallay boshladi. Glinozyomsement glinozyom (alyuminiy oksidi)ga boy boʻlgan togʻ jinslari — boksit (alyuminiy rudasi), ohak yoki ohaktosh aralashmasini kuydirish yoʻli b-n olinadi. Kimyoviy tarkibi 40% SaO; 40% A12O3; 6 — 8% SiO2 dan iborat. Tez qotishi, mustahkamligining yuqoriligi va mine-rallashgan suvlarga turgʻunligi b-n ajralib turadi. Markasi 300; 400; 500. Narxi portlandsementga nisbatan 2,5—3 baravar baland. Glinozyomsement katta mustahkamlik talab etiladigan beton va temir-beton konstruksiyalarda, dengiz va minerallashgan suvlar taʼsirida boʻladigan inshootlarda, tezkor yoʻl va qurilish ishlarida, qish sharoitida betonlashda qoʻllaniladi. Kengayuvchan Sementning tarkibida glinozyom sementdan tashqari ohak va gips ham boʻladi; tez qotadi; oʻta mustahkam va suv oʻtkazmas material hisoblanadi. Kengayuvchan Sement gidroizolyatsiya ishlarida, choklarni yopish va taʼmirlash ishlarida qoʻllaniladi. Gidravlik qoʻshimchali portlandsement (baʼzan «pussolan portlandsement» deb ham yuritiladi) Sement klinkeri (toshqoli) va nordon gidravlik qoʻshimchalar (trepel, diatomit, trass, pemza va b.)ni birgalikda maydalash (kukunlash) yoʻli bilan tayyorlanadi. Gidravlik qoʻshimchalar aralashma miqdorining 20—40% ini tashkil etishi mumkin. Bu S. portlandsementga nisbatan arzonroq boʻlib, gidrotexnika, vodoprovod va kanalizatsiya inshootlarida qoʻllanadi. Agressiv suvlar taʼsiriga chidamli. Sement sanoatda 19-a. dan boshlab ishlab chiqariladi.

O‘zbekiston Respublikasi qurilish materiallari sanoati bugungi kunda qurilishning jadal sur’atlarda o‘sishi hisobiga jadal rivojlanmoqda. Bu O‘zbekiston iqtisodiyotining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, uning uzoq muddatli istiqbolda barqaror rivojlanishi uchun zarurdir. sanoat, transport, qishloq xo‘jaligi va boshqalarning deyarli barcha tarmoqlari qurilish materiallari iste’molchisi hisoblanadi.

2016 yilda O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha asosiy kapitalga yo‘naltirilgan investitsiyalar 2015 yilga nisbatan 24,8 foizga oshgan. Iqtisodiyotga investitsiyalar hajmining o‘sishi va qurilishning rivojlanishi (1-jadval) tufayli respublikada sement iste’moli va ishlab chiqarish sezilarli darajada oshdi. 2016-yilda jami 8462 ming tonna sement ishlab chiqarilib, uni ishlab chiqarish quvvati 2015-yilga nisbatan 880 ming tonnaga oshdi.

Ishlayotgan tsement zavodlari

Ayni paytda O‘zbekistonda umumiy yillik quvvati 9,0 million tonnadan ortiq bo‘lgan 12 ta sement zavodi faoliyat ko‘rsatmoqda, jumladan, yiriklari – Navoiy shahridagi “Qizilqumsement” AJ, ishlab chiqarish quvvati – 3500 ming tonna, “Oxangarancement” AJ (Oxangaron shahri, 1740 ming dona). tonna), “Bekobodsement” AJ (Bekobod shahri, 1250 ming tonna), “Quvasaytsement” AJ (Quvasoy shahri, 1080 ming tonna), Jizzax sement zavodi (Jizzax shahri, 1000 ming tonna kulrang sement yoki 450 ming tonna oq sement), mayda sement. umumiy quvvati yiliga 640 ming tonna bo'lgan ishlab chiqarish quvvatlari (2-jadval, 1-rasm).

Respublika sement zavodlarining quvvatlardan foydalanish darajasi 100 foizga yaqin. Ta’kidlash joizki, “Bekobodsement” aksiyadorlik jamiyati va Jizzax sement zavodining yangidan ishga tushirilgan texnologik liniyalarida mazkur korxonalar mutaxassislari sa’y-harakati bilan qisqa muddatda sement ishlab chiqarishning loyihaviy ko‘rsatkichlariga erishildi. “Farg‘ona tsement” MChJ QK, “Turon Eco Cement Group” mas’uliyati cheklangan jamiyati va “Farhadshifer” MChJ kichik korxonalari jamoalari ham xuddi shunday natijalarga erishdi.

Sement ishlab chiqarish hajmini oshirish barobarida mahsulot turlarini ko‘paytirish va sifatini oshirishga ham katta e’tibor qaratilmoqda. Barcha yirik sement korxonalarida sifat menejmenti tizimi joriy qilingan, ISO 9001:2000 va ISO 9001:2015 xalqaro sertifikatlari olingan. Bu borada kichik biznes subyektlari ham ish boshladi.

Sement ishlab chiqarishning erishilgan darajasi (yiliga 8500 ming tonnaga yaqin) bozor ehtiyojlarini qondirmaydi.
Respublikada 2016 yilda sement iste’moli hajmi 8462,0 ming tonnani tashkil etdi. 2 tsementning asosiy foydalanish sohalarida taqsimlanishini ko'rsatadi. 2012-2016 yillarda respublikada sement ishlab chiqarish hajmi 6803,5 ming tonnadan 8462 ming tonnaga yoki 24 foizga oshdi. Sement ishlab chiqarishning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 104,5 foizni tashkil etdi.

O‘zbekiston Respublikasida 2016 yilda aholi jon boshiga sement iste’moli 268 kg ni tashkil etdi (taqqoslash uchun: G‘arbiy Yevropada – 395 kg, Rossiyada – 462 kg, Turkiyada – 931 kg, dunyo bo‘yicha o‘rtacha – 433 kg).