1-Ma’ruza. Kirish. Nometall foydali qazilmalarning tasnifi

2. Grafit rudalarining turlari

Grafit rudalari grafit biriktirishi va tuzilishiga ko‘ra uch turga ajratiladi:

1.Tangachasimon tuzilishi

2.Ziya kristalli

3.Yashirin kristalli

Grafitning miqdori 5-6% va undan kam hollarda ham katta zahirali konlari uchun uning turlaridan eng kimmatlisi tangachasimon grafitli ruda hisoblanadi. Rudada asosan shpatit, kvarts, slyuda va kristalli slantslarni o‘z ichiga olgan jinslar odatda biotit, kalg‘tsit, pirit va boshqalar uchraydi. Yashirin kristalli grafitli ruda-metamorflangan ko‘mirdan iborat bo‘lib, undagi grafit miqdori 70-80% yuqori. Sanoatda sunhiy yo‘l bilan tayyorlangan grafit ham ishlatiladi. U koks (ko‘mirning yaxshi navlarini xavosiz joyda qizdirib olinadi) yoki antrotsitni elektr pechlarida domna jarayonlri mahsuloti sifatida 2200-3000o gacha qizdirib olinadi. Uning sifati ko‘mirning naviga va qizdirish sharoitlariga bog‘liq .

3. Grafitning ishlatilishi va unga qo‟yiladigan texnik talablar

Grafit xalq xo‘jaligida, sanoatda turli maqsadlarda: grafit tigellari tayyolashda, moylash ishlarida, elektro texnikada, qolip ishlab chiqorishda, buketlar, nusxa ko‘chiradigan qora qog‘oz, qalam tayyorlashda ishlatiladi.

Grafit bilan qog‘ozga chizilganda qog‘ozda uning palaxsa-palaxsa bo‘lib ajralgan yassi kristallari izlari qoladi. Buni mikroskop ostida yaqqol ko‘rish mumkin.

Grafitning bu xossasidan qalai ishlab chiqarishda foydalaniladi. Grafit kukuni ko‘pincha mineral modda bilan aralashtirilib, mashinalar uchun surkov materiali sifatida ishlatiladi. Mashinaning xarakatlanuvchi qismlari yuzasidagi chuqur joylar grafitning yassi kristallari bilan to‘lib, yuza tekis bo‘ladi va mashina qismlari yaxshi ishlaydi. Grafitda elektr tokini yaxshi o‘tkazish xususiyati bo‘lgani uchun u elektrotexnika va elektrometallurgiyada elektrodlar tayyorlashda ishlatiladi.

Grafit issiqlikni yaxshi o‘tkazuvchan va o‘tga chidamli bo‘lganligi sababli unga tuproq va qum qo‘shib, yuqori temperaturaga chidamli kimyoviy idishlar, metallar suyuqlantirib olinadigan tigellar yasashda ishlatiladi. Pechlarni bo‘yashda ishlatiladigan o‘tga chidamli qora buyoqlar ham grafitdan tayyorlanadi. Atom kotellarida ximoyalovchi blok sifatida ishlatiladi. Sunhiy olmos tayyorlashda, yarim o‘tkazgichlar ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Yog‘lanmay ishlatiladigan metall grafitli vavtulkalar, vkladishlar, podshipniklar va boshqalar tarkibiga kiradi.Porx donalari grafitda polirovkalanadi-silliqlanadi.

Grafitga qo‘yiilgan asosiy talab uning tozaligi va donadorligi tarkibi xisoblanadi. Tigelg‘ grafiti yirik tangachali tarkibdan iborat bo‘lmog‘i kerak. Unda mayda qismlar miqdori mahyorlanadi, chegaralanadi. Boshqa hamma navli grafitlar mayin maydalangan xolda io‘latilib, yirik kismlar miqdori muhyorlanadi.

Grafitning tozaligi, ko‘mir kabi yondirilganda xosil bo‘ladigan qoldiq miqdori-kul miqdori (zolg‘nosti) bilan belgilanadi. Kul qoldiq miqdorini uglerod hisobida ifodalashda uchuvchi komponentlar va namlik miqdorini ham aniqlash lozim.

Grafti mahsulotlaridagi uglerod miqdori:

α=100-(A+C)

A-kul miqdori %

S-uchuvchilar va namlik miqdori %