1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi

 
Adsorbsion immobilizatsiya qilish uchun "tashuvchi" lar 
Adsorbsion immobilizatsiya uchun ishlatiladigan "tashuvchi" larni ikki sinfga - organik 
va noorganik tashuvchilarga bo‘lib o‘rganish mumkun.
Noorganik tashuvchilar sifatida kremnezem, alyumin, titan va boshqa elementlar 
oksidlari, alyumosilikatlar (loylar), shisha, sopol, faollashtirilgan ko‘mir va boshqalar keng 
ishlatiladi.
Organik tashuvchilar orasida keng tarqalganlari har xil polisaxaridlar polimerli 
ionalmashuv smolalari, kollagen, tovuq suyaklari va boshqalardir. Tashuvchilar kukun, 
kichik sharchalar, granulalar sifatida ishlatiladi. Ba’zi bir holatlarda, gidrodinamik 
qarshilikni pasaytirish maqsadida, tor parallel kanallar saqlovchi monolitlar sifatida ham 
chiqariladi.
Tashuvchilarni eng asosiy xususiyati sorbsiya qilish qobiliyati, teshikchalarini o‘lchami, 
mexanik va kimyoviy barqarorligidir.
Adsorbsion immobillizatsiya qilish usullari 
Adsorbsiya qilish yo‘li bilan immobilizatsiya qilish eng sodda usullardan bo‘lib, 
ferment eritmasini "tashuvchi" bilan aralashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
YOpishmasdan fermentni yuvib tashlagach, immobilizatsiya qilingan ferment ishlatilishga 
tayyor bo‘ladi. Adsorbsion immobilizatsiya qilingan fermentlarni olish uchun quyidagi 
uslubiy ko‘rsatmalardan foydalanadi. 
Statistik usul eng oson yo‘l bo‘lib "tashuvchi" ferment eritmasiga tashlanib (solinib) 
hosil bo‘lgan aralashma, ma’lum vaqtga tashlab qo‘yiladi. Immobilizatsiya fermentni o‘z 
o‘zidan diffuziyasi tufayli boshlanib, adsorbsiya bilan tugallanadi. Bu usulni kamchiligi, 
ferment eritmasi bilan "tashuvchi" aralashmasi uzoq vaqt (bir necha kunga) tashlab qo‘yilishi 
lozim. Laboratoriya sharoitida ko‘proq aralashtirish usuli ishlatiladi. Bu usulda statistik 
usuldan farqli o‘laroq ferment eritmasi bilan "tashuvchi" doimiy ravishda aralashtirib 
turiladi.
Aralashtirish uchun magnit aralashtirgich, mexanik aralashtirgich yoki mikrobiologik 
tebratgichdan foydalanish mumkin. Bu usul oldingisidan ancha ustun turib "tashuvchi" 

---

satxida fermentni bir tekis joylanishini belgilab beradi. Ba’zida adsorbsion immobilizatsiya 
qilish uchun elektrocho‘ktirish usulidan foydalaniladi. Buning uchun ferment eritmasiga 
ikkita elektrod tushiriladi, ulardan bittasini satxida bir qatlam "tashuvchi" surtilgan bo‘ladi. 
Elektrodlar tokka ulanganda ferment satxidagi faol guruhlar (-NH
2
; -COOH va x.k.) 
hisobidan "tashuvchi" saqlanayotgan elektrod tomonidan harakat qiladi va uni satxida 
cho‘kadi.
Texnologiyada foydalanish uchun eng qulay usul - kolonkalardan o‘tkazish usulidir.
Bu usulni ikki modifikatsiyasi bor, ulardan biridan "tashuvchi" to‘ldirilgan kolonkadan 
tepadan pastga qarab, mikronasoslar yordamida ferment eritmasi haydaladi, ikinchisida esa 
teskarisi, ferment pastdan tepaga qarab yo‘naltiradi. Bu usulni afzallik tomoni, fermentni 
haydash, yuvish, va keyingi fermentativ jarayonlar, hech qanday manipulyasiyasiz bir 
kolonkani o‘zida olib boriladi.