1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi
Birinchi - uvalanib ketadigan puk xolatda kichik agregatlarga yengil maydalanib ketadigan, ko’pli suvlangan qujayralar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
biotexnologiya ma\'ruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bo’linish; > Cho’zilish; > tabaqalanishi (differensirovka).
- 1—latent yoki lag-faza
- 3-faza tugri chizikli (lineyka)
Birinchi - uvalanib ketadigan puk xolatda kichik agregatlarga yengil maydalanib
ketadigan, ko’pli suvlangan qujayralar; > Ikkinchi — urta zichli yaxshi namoyon bo’lib turadigan meristemali uchokdar; > Uchinchi — zich xolatda, unda kambiy (o’simlik putlogi tagidagi bulinuvchan hujayralar) elementlari va o’tkazuvchi tizim tabakalashgan (differensiatsiya) xolatda uchraydi. Har bir hujayra o’sishni uch bosqichda utadi: > Bo’linish; > Cho’zilish; > tabaqalanishi (differensirovka). Oxirgi bosqichni (fazani) harakterli tomoni hujayrani ikkilamchi kobigini kalinlashuvi va hujayrani bulinishga bo’lgan kobiliyatini yukotishidir. Differensiatsiyaga uchragan hujayralar yana kaytadan bulinish kobiliyatiga ega bulishi uchun, ularni dedifferensirovka bulishi shart, ya’ni hujayra xuddi meristema holatiga kdytishi kerak. Тabakdlangan hujayralarni ko’paytirish tartibsiz, anarxiya shaklida o’sishga olib keladi va okibatda kallus to’qima hosil bo’ladi. Shunday kilib, ixtisoslashgan hujayralarni kallus to’qimalarga aylanishi hujayra bo’linishini kuchaytirish bilan boglik bo’lib, tabakalash jarayonida, hujayra bulinish kobiliyatini yukotadi. Ozuqa muhiti tarkibida sitokininlarni bulmasligi tamaki usimligini uzak kdtlami parenximasida hujayra siklini to’sib kuyadi. Shuning uchun ham agar ozuqa muhiti tarkibida faqatgina auksin bulsa, hujayra bulinmaydi va turt kunlik davrdan keyin chuzilib, o’sishga utadi.Auksinlarsiz, faqat sitokininlarni uzlari ham gormon sakdamagan ozuqa muhitiga uxshab, o’simlikni kdrishiga olib keladi. Тamaki usimligi misolida keltirilgan dalillar birta gormon sakdagan Oziqa muhitida kallusli to’qima hosil bulishini barchasini tushuntira olmaydi. Bunga zid bo’lgan misollar ham bor.Masalan, bugdoyni yetilmagan kurtaklarida sitokininsiz 2,4-D saklagan Oziqada kallus hosil bulishi yoki kungabokarni urug pallasida sitokinin saklagan auksin sakdamagan Oziqada kallus hosil bulishi va x.k. Kuzatiladign natijalar ko’proq endogen gormonlarga, aniqrogi u yoki bu eksplantni hujayrasida saklanadigan gormonlar bilan ya’ni hujayrani gormonal statuyey bilan bogliq ekanligi isbotlangan.Ba’zi bir olimlarni fikrlaricha, hujayrani bo’linishini auksin yoki sitokinin emas, balki polisaharidlar va boshkd qandaydir induktorlar chakirishi va kallus hosil bulishiga olib kelishi mumkin.Apeksni asosiy qismida kallusli o’sishga utish jarayoni hujayra bo’linishini tuxtashi bilan boshlanadi. Lag - faza 24-28 soat davom etadi. Bu davr mobaynida hujayra kattalashib, to’qimalar shishadi. Lag faza tugagandan keyin hujayra tez bulinib, kallus to’qima hosil kiladi. Shunday kilib, agar ixtisoslashgan hujayralarni dedifferensiatsiyasi fitogarmonlr ta’sirida bulinishni kuchayishi (induksiyasi) bilan bogliq bulsa, bulinadigan meristemali hujayralarni dedifferensiatsiyasi bo’linishini tuxtash bilan xujyrani ixtisoslanishi va faqatgina undan keyin kallus hosil bulishiga olib keluvchi bulinishni kuchayishi bilan bogliq. Bir fitogormonnni ta’sir samarasi, nishon to’qimani fiziologik tavsifiga kdrab har xil bulishi mumkin.Hujayrani in vitro sharoitida differensiallanganholatdan didefferensiallangan holatga va hujayrani faol bulinishga utishi, genlarni faolligini uzgaRishi bilan boshlanadi. (Epigenomli uzgaRUvchanlik)- Bir genni faollashuvi va ikkinchisini repressiyaga uchrashi hujayradagi oqsil tarkibini uzgarishiga olib keladi. Kallusli hujayralarda uziga xos bo’lgan oqsillar paydo bo’ladi va bir vaqtning uzida bargning fotosintez kiluvchi hujayralarida Oqsillar mivdori pasayadi. Ikki pallali o’simliklarda didefferensiallashgan genlarni repressiya va depressiya jarayonlari nisbatan oson utadi. Dedifferensiallashgan xujayrlarni kallus to’qimalar hosil bulishiga olib keluvchi tartibsiz ko’payishga utishi bilanbiokimyoviy va sitologik uzgarishlar sodir bo’ladi. Zaxiradagi moddalarni ishlatilishi va ixtisoslashgan hujayra organellalarini parchalanishi bilan dedifferensiallanish boshlanadi. Dedifferensiyani induksiyasidan 6-12 soat utgandan keyin hujayra qobigi g’ovaklashib shishadi, mustakil ribosomalar soni ko’payib, Goldji apparati elementlari soni ham oshadi. Bu uzgarishlar bulinishdan oldin boshlanadi. O’stirishga kuyishdan oldin, eksplantlar hujayrasining metabolizmida uzgarishlar sodir bulishini, u esa dedifferensiya yoki travmatik sintez bilan bogliq bulishini xisobga olib kuyish zarur. Bunday jarayonlarni ajratish maqsadida eksplantlarni gormonlar saklamaydigan muhitda 3-6 sutka davomida preinkubatsiya qilish tavsiya etiladi. Kallusli hujayra o’zini rivojlanish sikliga ega bo’lib, har qanday hujayrani rivojlanishini kdytaradi: bulinish, chuzilish va differensiya va undan keyin kdrish va hujayrani ulish davri. Kallusli differensiyani ikkilamchi deb atasa bo’ladi, ammo uni morfogenez asosida yotuvchi hujayralarni ikkilamchi differensiyasi bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Kallus hujayralari nobud bo’lib kolmasligi uchun ularning bulinishga bo’lgan kobiliyatlarini yukotmasliklari uchun, eksplantlarda paydo bo’lgan birlamchi kallus, 4-6 xaftadan keyin yangi tayyorlangan ozuqa muhitiga utkazib turiladi. Bu operatsiyani - passirlash deb ataladi. Uz vaqtida bu jarayon utkazib turilsa, kallus hujayralari un yillab uz bulini xususiyatini yukotmasligi mumkin. Kallus hujayralarni o’sish chizigi 3.2-rasmdan kurinib turibdiki, S- simon shaklga ega, o’sishi besh fazdan iborat: > 1—latent yoki lag-faza davrida hujayra soni yoki og’irligi uzgarmaydi. Hujayralar bu davrda bulinishga tayyorgarlik kuradilar. > 2-faza logariflik yoki eksponensial o’sish fazasi eng ko’p mitodik faollik bilan va kallus kulturani massasini oshishi bilan щmda tezlik bilan o’sish kuzatilishi bilan harakterlanadi. > 3-faza tugri chizikli (lineyka), bunda hujayralarni o’sish tezligi doimiydir. > 4-faza o’sishni sekinlashuv fazasi boshlanadi, bu bosqichda hujayrani miotetik faolligi keskin pasayadi. > 5-faza o’sish chizigi (statsionar) bir tekis xolatga keladi. Bu davrda hujayralar parchalanadi, ammo hujayra sonini oshishi bilan barobarlanishadi; umuman olganda bu bosqichda, hujayra massasini kutarilishi nolga teng bo’ladi. Stensionar fazadan keyin hujayralarni degradatsiyasi boshlanadi va bu davrda tirik hujayralarni soni va massasi tobora kamayib boraveradi. Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling