1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
biotexnologiya ma\'ruza
Auksin > sitokinin = ildiz —> kallusli to’qima Sitokinin > auksin = poya —>
novda —> ildiz —> o’simlik Agar organogenzni auksin yoki sitokininlar yordamida kuchaytirish mumkin bulsa, somatik embriogenez- ekzogen fitogarmonlarga umuman bogliq emas. Odatda embriogen zonalar kallusli to’qimalarda, kallus hosil qilish uchun ishlatilgan Oziqa muhitida paydo bo’ladi. Kallusli to’qimalarda somatik kurtaklarni rivojlanishi, Oziqa muhitidan tabakasizlantiruvchi faktor (2,4-D yoki boiщa auksinlar) olib tashlangandagina boshlanadi. Usayotgan kurtak ekzogen gormonlarga muxtojlik sezmaydi, chunki uni uzi gormon sintez qilish imkoniyatiga ega va o’zini-uzi gormon bilan ta’minlay oladi. Somatik embriogenezni gormonga muxtojsizligi, Хaberlandt fikriga, keyinrok esa Stevard tomonidan ilgari surilgan «hujayrani ajratish jarayonini uzi, ulardagi totipotentlikni namoyon bulishini kuchaytiradi, ya’ni morfogenezga utkazadi» degan fikriga argument bo’lib xizmat kiladi. Shunday kilib, morfogenez uchun asosiy stimul bo’lib, ozikd muhit tarkibidagi gormonlarni bir-biriga nisbati va o’simlik hujayrasini organizmdan ajratib olish xizmat kiladi. Kallusli to’qimalar kulturasida morfogenezida kushimcha stimul bo’lib, ozuqa muhiti tarkibiga kushilgan kumush nitrat, ammoniy nitrat, ba’zi-bir aminokislotalar (proin, tirozin,ba’zida serii), poliaminlar (putressin va spermidin) xizmat kiladilar. Ba’zi bir xdlatlarda morfogenez jarayonini manniy va sorbiy ham kuchaytiradi. NO3 ionlari kallus to’qimalarda hosil bo’lgan tartibli strukturalarni rivojlanishi va ta’sir ko’rsatadi, ularni induksiyasini esa NH4 ioni kuchaytiradi. Gibberel kislotasi poyani o’sishini kuchaytirsa, abssiz kislotasi somatik kurtaklarni differensiyasini kuchaytiradi. Shunisi kizikdrliki, yukorida keltirilgan moddalardan ba’zilari, masalan kumush nitrati eski kuchatlarni regeneratsiya xususiyatini uzaytiradi. Morfogenezni kuchaytiruvchi u yoki bu ta’sir okibatida kallusli hujayra deterinatsiya holatiga utishi kerak bo’lsada, ularni 400-1000 dan bittasi regeneratsiya yo’liga utadilar xolos. Demaq morfogenezga utish uchun induktorni bulishi yetarli emas, balki hujayra unga javob berishga tayyor bulishi kerak. Morfogenezni stimulini kabul qilish kobiliyati hujayrani kompentligi deb ataladi. Olimlarni fikriga hujayrani kompetentligi tasadduf vokeyliq shuning uchun ham juda kam uchraydi. Shu munosabati bilan o’zini kompetentsizligi tufayli morfogenez stimulini kabul kolaolmaydigan kallusli hujayralar xdyoti tugrisida savol tugilishi mukarrar. Kuchatlarda bu hujayralar bulinishda davom etadi va ko’prok gormonga muhtojsizlik yo’liga utib oladi. Ammo, kallus to’qimalarni xdmmasi ham o’zini rivojlanishini gormonga muxtojsizlik bilan tugatmaydi. Morfogenezni yangi markerlarini izlab topish ishlari davom etmokda. Meristematik uchok hujayralari va embrioidli strukturalar hosil bulishiga bosh bo’ladigan hujayralar kallusli hujayralardan RNK va DNK sintezini kuchligi bilan fark kiladi. Bu esa Oqsil almashinuvini uziga xosligi bilan boglik. Oqsil almashinuvini uzgarishi, tabakasizlangan hujayralarda utadigan jarayonlarga uxshash bo’lsada, ularni nihoyasi har xil. R.G.Butenkoning fikricha, reaksiyani spetsifikasi (uziga xosligi), makromolekulalarni sintezini umuman kuchayishi bilan emas (bu proliferatsiyani kuchaytirish uchun zarur), balki mana shu umumiy fonda sodir bulayotgan noyob sintezlar va boiщaruvchi tipga ega bo’lgan Oqsillarni paydo bulishini shart kilib kuyishi bilan boglik. Kallusli kulturalar to’qimalarini morfogenezga utishi, nafas olish metabolizmini uzgarishi bilan olib boriladi. Umuman nafas olish (SS bo’yicha) kuchayadi, ammo uni harakteri pentozofosfat yo’lini kuchayishi tomon uzgaradi. Nafas olish fermentlarini faolligi oshadi. Biokimyoviy uzgarishdan keyin, hujayrani strukturasida reorganizatsiya (kayta buzulish) boshlanadi. Hujayrani biokimyoviy uzgarishi uni tuzilishini uzgarishidan oldin turadi. Morfogenez yo’liga kirgan hujayralarda ribosomalar, mitoxondriyalar soni ko’payadi, ularni ichki tuzilishi uzgaradi. Kallusli hujayralarda morfogenez jarayoni sinxronsiz utadi va uzoq davom etadi. Bir vaqtda kallusli tuqimalarda to’liq tuzilgan strukturalar xamda endigina bu yo’lga kirmoqchi bo’lgan hujayralarni xam kuzatish mumkin. Meristematik uchoqni hujayralarini vaglobulyar proembrioni sintetik faolligini oshishi, ularni ozuqa muhitidagi moddalar intiladigan attragir (ozuqa muhitini fitogormonlar mikdori ko’proq bo’lgan organga yo’llantiruvchi) markazga aylantirib kuyadi. Bunday holatda atrofdagi kallusli hujayralar yemirilib, hosil bo’lgan embrioidlar kallusli hujayralar massasidan oson tushib ketadi. Morfogenezda utadigan va kallusli hujayralardan o’simlik paydo bulishi bilan tugaydigan barcha uzgarishlar maxsus genlar orkdli boshkdrib (nazorat qilib) turiladi. Hozirgi vaqtda bir guruh olimlar - morfogenezni belgisi poligenli bo’lib, bir necha xromosomalar bilan nazorat kdpib turiladi, deb xisoblasalar, boshqalari- bu belgi ikkita yadro geni bilan aniqdanadi, degan fikrga kelishgan. Kallusli hujayralarni morfo-genetik faolligi genetik tabiatga ega ekanligini uzi, nima uchun ba’zi-bir xrllarda kallusli tuqimalardan u yoki bu genotiplarni regeneratsiyasini olish mumkin emasligini tushuntirib beradi. In vitro sharoitida morfogenetik faol genotiplarni chatishtirish - regeneratsion imkoniyatlarni (qobiliyatlarni) oshishiga olib kelishi mumkin. Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling