1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi
O’simliklarni klonal mikroko’payтirish
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
biotexnologiya ma\'ruza
O’simliklarni klonal mikroko’payтirish
Urugli o’simliklar ikki xil yo’l bilan: urugdan va vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Bu ikkala yo’lni ustivorligi xam kamchiligi xam bor. Urugdan ko’payishning kamchiligiga eng avvalo, olingan kuchatlarni genetik xilma-xilligi va yuvenil (urugdan chikdan maysadan yoki vegetativ kurtakdan reproduktiv organlar hosil qilish) davrining uzunligini kursatish mumkin. Vegetativ ko’payishda ona o’simlikni genotipi saqlanib qoladi va yuvenil davr qisqaroq bo’ladi. Ammo ko’pchilik turlar (eng avvalo yogoch hosil qiladiganlar) uchun vegetativ ko’payish muammosi oxirigacha uz yechimini topgani yuq. Bunga asosiy sabablar kuyidagilar: > Birinchidan, ko’pchilik turlar (navlar) uattoki, yuvenil bossichda uam vegetativ usulda kerakli samara bilan ko’payavermaydi (eman, tilogoch, yongotsdoillar va boshkalar); > ikkinchidan, o’simliklarni ko’pchilik daraxt navlarini 10-15 yoshdan keyin, kalamcha yordamida ko’paytirish mumkin emas; > uchinchidan, yap doim %am standart ekish materiali olish mumkin emas (yukumli kasalliklar tuplanishi va utishi mumkin); > turtinchidan, payvand silish orkali katta yoshli (yogochli) o’simliklarni ko’paytirish juda uam kiyin va murakkab; beshinchidan, yil davomida bir xil genetik materialni olish uchun ishlab chщilgan texnologiyalar samaradorligining uta pastligidir. > Hujayra va to’qimalara kulturalari bo’yicha erishilgan yutuklar vegetativ ko’payishni tubdan yangi bo’lgan usulini klonal mikroko’paytirish in vitro sharoitida (probirkada), jinsiy bulmagan yo’l bilan, o’simliklarni dastlabki nusxasi bilan genetik bir xil bo’lgan navini yaratish). Bu usul asosida o’simlik hujayralariga xo bo’lgan noyob xususiyat, totipotentliq ya’ni tao’щi ta’sirini butun o’simlik organizmi hosil bulishiga turtki bulishi yotadi. Albatta, bu usulni boshkd an’anaviy usullardan ustunlik tomonlari juda xam ko’p: > genetik bir xil ekish materialining olinishi; > meristema to’qimalari kulturalari iillatilishi xisobiga o’simliklarni virusli va boshka yukumli kasalliklardan xoli bulishi; > ko’payish koeffщiyentining yu 4 oriligi (utchil va gulli o’simliklar uchun 10 4 -10 5 ; ninabargli o’simliklar uchun 10 ); > seleksiya davrining sikarishi; > o’simlik rivojlanishshini yuvenil davrdan reproduktiv fazaga utishini tezlashishi; > an’anaviy yo’llar bilan kiyin ko’payadigan o’simliklarni ko’paytirish; > ishni yil davomida tashkil etish imkoniyatlarining mavjudligi va kuchat materiallari o’stirish uchun kerak bo’lgan maydonni tejash; > o’stirish jarayonini avtomatlashtirish imkoniyatlari va x.k. Klonal mikroko’paytirishni dastlabki muvaffaqiyatlari utgan asrning 50-yillari oxirida fransuz olimi Jorj Morel orxideya usimligining regenerantini yaratganda erishilgan edi. Bu muvaffakiyatga ushu vaqtlarda yaratilgan, In vitro sharoitida o’simliklarni apikal meristemalarini ko’paytirish texnikasi uz xissasini kushgan. Odatda olimlar birlamchi eksplant sifatida utchil o’simliklarni ustki meristemalaridan foydalanadilar, va ozuqa muhiti tarkibini o’simlikni regeneratsiya va paydo bulish jarayonlariga ta’sirini urganadilar. Хuddi shu maqsadda chinnigul, xrizantema, kungabokdr, nuxat, makkajuxoriqokiut va boshkd uismliklar urganib chiqilgan edi. J.Morel uz tajribalarida xuddi shunday qilib, simbidium (orxideyalar oilasiga mansub o’simlik)ni uchki qismini ishlatgan. U o’sib kelayotgan konussimon kurinishdagi va ikki-uch barg oldi elementlaridan iborat bo’lgan va undan ma’lum sharoitda kubbali, yumalok- prokariotlar paydo bulishini kuzatgan edi. Хrsil bo’lgan (yetilgan) protokormlarni bulish va keyin aloxida mustakil ravishda yangi tayyorlangan ozuqa muhitida barg va ildiz paydo bulguncha o’stirish mumkin bo’lgan edi. Natijada u, bu jarayon chegarasiz ekanligini va yuqori sifatli genetik bir xil, virussiz ekish materialini juda xam ko’p mikdorda tayyorlash mumkinligini kuzatgan edi. Rossiyada klonal mikroko’paytirish professor R.G.Butenko nomi bilan bogliq. K.A.Тemiryazev nomidagi o’simliklar fiziologiyasi institutida bu olima uz shogirdlari bilan, kartoshka, kdnd lavlagi, chinnigul va boshkd gullarni klonal ko’paytirish sharoitlarini ishlab chikkdn. Shuni ham eslatib utish urinliki, mikroko’paytirishdan foydalanish doirasi juda keng bo’lib, kundan kunga yanada oshib bormokda. Eng avvalo bu in vitro sharoitida o’simliklarni yogochli turlarini, ayniqsa, ingibitorlar va bu usulni yukrlib ketayotgan o’simliklar xdmda dorivor o’simliklarni ko’paytirish uchun ishlatilganda katta samara beradi. Yogochli (daraxtlarni) o’simliklarni to’qima kulturasi bo’yicha birinchi ilmiy ishlar 1920 yillarda chop etilgan bo’lib, fransuz olimi Gotre nomi bilan bogliq. Bu makrlalarda tilogoch daraxti kambial to’qimalarini in vitro sharoitida kallusogenezga imkoniyatlari (krbiliyatlari) borligi xabar qilingan. 1960 yillarda Mates degan olim birinchi marta OSIN daraxti regenerantini olishga erishgan va uni tuprokda ekishgacha yetkazgan. Nina bargli o’simliklarni in vitro sharotida o’stirish uzoq vaqt tajriba sifatida ishlatilib kelindi. Bu o’simlikdan ajratib olingan yuvenil ayniqsa, katta yoshli to’qimalarni o’sishida uziga xos qiyinchiliklar borligi bilan bogliq Hozirgi vaqtga kelib, in vitro sharoitida ko’paytirilgan yogochli o’simliklar soni 40 oilaga mansub bo’lgan 250 turdan oshib ketgan (kashtan, dub, kdyin, zarang, tog teragi, tolni tog teragi bilan gibridi, sosna, archa va x.k.). Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling