1-mа`ruzа Mаvzu: Kirish. Geodeziya fanining vazifalari. Fanning qisqacha tarixi

Yerning shaklini geoid deb atalishini taklif etdi. Shundan so’ng  Yerning haqiqiy 

shakli  bo’lgan  geoid  shakliga  yaqin  keladigan  va  undan  juda  farq  qiladigan 

ellipsoidning  kattaligini  aniqlash  zaruriyati paydo  bo’lib  qoldi.  Buning  uchun  yer 

yuzining faqat bir qismigina emas, balki turli joylarida o’tkazilgan gradus o’lchash 

natijalaridan  foydalanishga  to’g’ri  keldi.  Geoid  shakli  Yerning  tortish  kuchiga 

bog’liq bo’lganligidan gravimetrik ishlar ham olib borildi. 

 

Yerning  kattaligini  aniqlashda  Rossiyada  bajarilgan  gradus  o’lchashning 

ahamiyati  juda  katta.Masalan,  1816  yildan  boshlab  geodezist  K.I.Tenner 

rahbarligida  Rossiyaning 

harbiy  chegarasidagi 

guberniyalarda,  astronom 

---

V.Ya.Struve rahbarligida Boltiq bo’yi guberniyalarida gradus o’lchash ishlari olib 

borilib,  bu  ishlar  1850  yigacha  davom  etgan  va  Dunay  daryosining  quyilish 

joyidan  to  Skandinaviya  yarim  orolining  shimoliy  qirg’og’igacha  bo’lgan  25º20’ 

meridian yoyining uzunligi hisoblab chiqarilgan.Bu yoyga “Struve yoyi” deb nom 

berilgan.Bu  XIX  asrning  birinchi  yarmida  bajarilgan  eng  yirik  gradus  o’lchash 

hisoblanadi. 

 

 Geodeziya  fanini  nazariy  jihatdan  rivojlantirishda  rus  olimlari  P.L. 

Chebishev.,  A.P.  Bolotov.,  N.Y.  Singer.,  va  boshqalar  salmoqli  hissa  qo’shgan. 

1928yilda  mashhur  geodezist  F.N.Krasovskiy  davlat  hududida  geodezik  tayanch 

shoxobchalarni  barpo  etish  va  topografik  tasvirga  olish  ishlarining  dasturini  tuzib 

chiqqan.1933yilda  davlat  hududini  gravimetrik  planini  olish  ishlari  olib 

borilgan.1945  yilda  sobiq  ittifoq  hududining  1:1000000  masshtabli  xaritalari 

tuzilgan.  Aerotopografik  tasvirga  olish  ishlariga  F.V.Drobishev.,  M.D.Koshin., 

A.N.Lobanov, 

N.G.Viduyev, 

G.F.Glotov, 

N.N.Lebedevlar 

muhandislik 

inshootlarini  barpo  etishda  geodezik  ishlarni  bajarish  usullarini  yaratishga  katta 

hissa qo’shganlar. 

 

Hozirda  ham  o’zbek  olimlari  ham  yirik  korxonalarda  olib  boriladigan 

geodezik  va  marksheyderlik    ishlarni  bajarish  usullarni  tadqiq  qilishda  samarali 

ishlar  qilganlar.  Hozirda  ham  Geodeziyava  marksheyderlik  ishi  fani  xalq 

manfaatini  ko’zlab,  xalq  xo’jaligini  rivojlantirish  va  mamlakatimiz  mudofaa 

qobiliyatini oshirish uchun xizmat qilmoqda.