1-ma’ruza: Nanofizika asoslari Reja: Mikro va nanoelektronika

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan 
Bu iborada tinish belgilari bo‘lmasa ham uning ma’nosi va mantiqi bizga 
tushinarli, iboradagi birinchi harfni olib tashlasak va uni yana tripletlar bilan o‘qisak,
unda hech qanday ma’nosiz narsa kelib chiqadi: 


Rbi obr neka ibr o‘yq kena 

---

---

Huddi shunday genetik ma’nosiz narsa gendan bir nukleotid tushib qolganda

ham paydo bo‘ladi. Bunday buzilgan gendan o‘tgan oqsil organizmda jiddiy genetik 


kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin (Daun kasalligi, qandli diabet, mushak
distrofiyasi va boshqalar). DNK informatsion matritsasidagi bunday xato shu oqsilni 
sintezlash vaqtida qaytaraliveradi. Huddi kitob yoki gazeta nashr ettirilayotganda,
matritsadagi xato qaytarilavergani kabi. 
Barcha oqsillar sintezi uchun matritsa bo‘lgan DNK molekulasining o‘zi
sintezlash jarayonida ishtirok etmaydi. U faqatgina genetik ma’lumotlarni 
tashuvchidir.
Oqsil sintezida uning tuzilishi haqidagi ma’lumot avval DNKdan ribosoma 
molekulasiga – oqsil ishlab chiqaruvchi o‘ziga xos fabrikaga yetkaziladi. Bunday
ma’lumotlarni ko‘chirish tashuvchi informatsion RNK (t- RNK, t- ribonuklein 
kislotasi) molekulasi yordamida amalga oshiriladi, u DNKning bir qismining aniq
nushasi, oynadagi aksidir. I-RNK esa DNK molekulasi bir ipi bilan komplementar 
bo‘lgan bir zanjirli spiral.
DNKdan RNKga genetik ma’lumotlarni nusxalash jarayoni transkripsiya 
(lotin “transcriptio” – ko‘chirib yozish) deb ataladi. Ko‘chirib yozish jarayonida
maxsus ferment – polimeraza DNK bo‘ylab harakatlanib ketma-ket ravishda uning 
nukleotidlarini o‘qiydi va komplementarlik prinsipi bo‘yicha I-RNK zanjirini hosil
qiladi, ya’ni DNK dan u yoki bu gen “chizma”sini oladi.
Har bir gendan xoxlagan sondagi RNK nusxalarini olish mumkin. Shunday
qilib, oqsil sintezi jarayonida I-RNK perfokarta rolini bajaradi, unga aniq bir oqsil 
qurilishi “dasturi” yozilgan bo‘ladi.