1-Маъруза Сигнални ночизиқли қайта ишлаш Режа

---

1-Маъруза Сигнални ночизиқли қайта ишлаш
Режа: 
1. Сигнални чизиқсиз қайта ишлаш.
2. Энг юқори қиймат детекторлар.
3. Ўрта қиймат детектори.
4. Ўрта квадратик қиймат детекторлари.
 
Калит сузлар: Сигнални чизиқсиз қайта ишлаш. Энг юқори қиймат 
детекторлар. Ўрта қиймат детектори. Ўрта квадратик 
қиймат детекторлари. 
1.1 Сигнални чизиқсиз қайта ишлаш
 
Сигнални чизиқсиз қайта ишлаш кўпинча даврий сигнал катталигига тегишли 
характеристикаларни аниқлаш учун ўлчов қурилмаларида қўлланилади: енг юқори 
қиймат, ўрта қиймат ёки ўрта квадратик қиймат. У шунингдек узатгичлар ёки 
ўлчов тизимининг бошқа тугунларининг кераксиз чизиқсиз характеристикаларини 
ёқотиш учун ишлатилади. Узатгичнинг чизиқсизлигини ресистор ва диодлардан 
ташкил топган схема ёрдамида тўғирлаш мумкин, агар бу схема чизиқсизлигини 
таърифлайдиган функсия узатгичлар чизиқсизлиги функсиясига нисбат ан тескари 
бўлса (кетма-кет тўлдириш). Бу бўлимда биз електр сигналларни енг юқори, ўрта 
ва ўрта квадратик қийматларини ўлчаш учун қўлланиладиган бир нечта чизиқсиз 
схемаларни кўриб чиқамиз.  
1.2 Энг юқори қиймат детекторлар
Ўзгарувчан сигналнинг енг юқори қийматини тўғирлаш схемаси ёрдамида 
осонлик билан аниқлаш мумкин. 4.1 расмда ўзгарувчан кучланишнинг мусбат 
ярим тўлқини енг юқори қийматини ўлчаш методи кўрсатилган. Бундай енг юқори 
қиймат детектор қиммат емас ва ўлчаш синовчисига осон уланиши мумкин. 
Синовчи ва доимий кучланиш волтметри ўртасидаги кабел фақат доимий 
кучланишни юборади ва шунинг учун кабел сиғими ва ўлчов тизимининг кириш 
сиғими ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди. Шундан келиб чиқиб, синовчи ичида 
кирувчи сигнални детекторлашнинг асосий устун то мони кирувчи импеданснинг 
оширилиши ҳисобланади. Энг юқори қиймат детектор синовчиси тахминан И 
МОм/1 пФ га тенг З1 кирувчи сигнални таъминлаши мумкин. Энг юқори қиймат 
детекторларининг камчилиги кичик кирувчи сигналларда характеристиканинг 
чизиқсизлиги ҳисобланади, бу 4.1(б) расмда кўрсатилган. Бу тўғридан-тўғри 
силжишда диод волт-ампер характеристикасини “синдириш” оқибати. Шу 
сабабдан бундай енг юқори қиймат детекторини 1 В дан паст кучланишларда реал 
ишлатиш мумкин емас, фақат агар вол ьтметер шкаласини чизиқсиз қилинмаса. 
Бироқ унчалик яхши ечим емас. 

---

4.1 расм. Энг юқори қиймат детектори. (а) ягона кетма -кет диоддан 
фойдаланадиган мусбат қийматларнинг енг юқори қиймат детектори. (b) 
германийли ва кремнийли диодлар билан шундай енг юқори қиймат детекторлари 
чизиқсизлиги. 
Агар кирувчи сигнал доимий ташкил етувчига эга бўлса, унда бу шунингдек 
енг юқори қиймат детектори билан аниқланади, лекин ҳар доим емас.
4.2 (а) расмда тасвирланган енг юқори қиймат детектори бу камчиликка эга 
емас. Cк конденсатор кирувчи сигналнинг доимий ташкил етувчисини 
ўтказмайди. 4.2 (б) расмда келтирилган бошқа енг юқори қиймат детекторининг 
схемаси икки енг юқори қиймат детекторига эга, бири мусбат енг юқори 
қийматлар учун, иккинчиси эса – манфий. 
4.2 расмда тасвирланган иккала енг юқори қиймат детекторлари ҳам бир 
томонлама енг юқори қийматни емас, кучланишни тўлиқ ўлчайди.Силлиқловчи 
филтрнинг τ = RC вақт доимийси (яъни тўғирланган сигналнинг доимий ташкил 
етувчисини ажратувчи РC-занжирлар) Т ўзгарувчан сигнал энг катта давридан 
анча катта бўлиши керак. Бироқ енг юқори қиймат детектори кирувчи сигнал 
амплитудасининг ҳар қандай кутилмаганда ўзгаришини кузатишга қодир бўлиши 
керак, шунинг учун вақт доимийси t
0
дан кўра катта бўлиши мумкин емас, агар бу 
сигнал ўзгаришига хос ўзгариш вақти бўлса. Айтиб ўтилганлардан t
0 
>> τ >> T 
келиб чиқади. 
4.2 расм. Энг юқори қиймат детекторлари: (а) параллел ва кетма -кет уланган 
диодларга эга схема; (б) икки кетма-кет уланган диодларга эга схема. 
 
Бир қутбли тўғирловчининг чиқишида В кучланиш пулсацияси катталиги 
̂ га тенг. Икки қутбли тўғирловчи ҳолатида бу катталик икки марта 
камаяди, шундай екан , V
r
≈ 0,5 VT / τ, τ 
≫T бўлган шартда. Чиқувчи кучланиш 
шаклини 4.3 расмда кўриш мумкин. 

---

4.3 расм. Силлиқлашнинг доимий вақтига эга кучланишнинг икки қутбли 
тўғирлагичи V
o
чиқувчи кучланишига ётқизилган V
r
кучланишнинг пулсацияси. 
Синусоидал сигнал даври Т га тенг. Агар τ
≫T бўлса, унда Вт пулсация тахминан 
га тенг бўлади. 
Тўлдиришни қўллаган ҳолда кичик сигналларда енг юқори қиймат 
детекторининг чизиқсизлигини анча камайтириш мумкин. 4.4 расмда кирувчи 
ўзгарувчан v
i
(t) кучланишнинг в v
i
енг юқори қийматини анча катта юқори 
қийматга эга v
0
чиқиш сигналига v
0
(t) ўзгартирувчи сигнал енг юқори 
қийматининг кучайтиргичи кўрсатилган. Чиқувчи сигналнинг ички генератор 
билан генерацияланадиган f
0
частотаси ихтиёрий ва доимий. Генераторнинг 
чиқувчи синусоидал сигнали модулятор билан чиқишда ўзгарувчан сигнал 
амплитудаси А
0
доимий ток кучайтиргичи чиқувчи сигнали катталигига тенг 
бўладиган тарзда бошқарилади. А
0
кучайтиргич Т
1
ва Т
2
енг юқори қиймат 
детекторлари чиқишлари ўртасида потенсиаллар фарқини кучайтиради. Т
1
детектор доимий кучланишга кирувчи сигнални ўзгартиради, бу вақтда бошқа 
детекторга модулятор чиқишидан ўзгарувчан кучланиш нинг R
1
/(R
1
+R
2
) қисми 
келиб тушади. Агар А
0
кучайтириш коеффицийенти катта бўлса, унда тескари 
алоқа ҳалқаси ҳисобига Т
2
детекторнинг чиқиш кучланиши Т
1
детекторининг 
чиқиш 
кучланишини 
тўлдиради. 
Иккала 
детекторнинг 
ҳам 
чизиқсиз 
характеристикалари бир хил деб тахмин қилган ҳолда (ва частотага боғлиқ емас), 
Т
1
ва Т
2
детекторлар чиқишида кучланишнинг енг юқори қийматлари тенг бўлиши 
кераклигига еришамиз 
.