1-маърўза: Кириш

9.1. Umumiy tushunchalar 
 
Termometrlar qarshiligini o‟lchash uchun texnikada qo‟llaniladigan odatdagi 
muvozanat va nomuvozanat ko‟prik sxemalarini qo‟llash mumkin. Termometrlarning 
o‟lchov asbobi sifatida muvozanat ko‟priklari va logometrlar, yarimo‟tkazgichli 
termoqarshiliklarning o‟lchov asbobi sifatida esa odatda nomuvozanat ko‟priklari 
xizmat qiladi.
Muvozanat ko‟priklar ikki xil: tajribada (noavtomatik) va sanoatda ishlatiladigan 
(avtomatik) bo‟ladi. Avtomatik muvozanat ko‟priklar ko‟rsatuvchi, o‟ziyozar va 
rostlovchi qilib ishlanadi. Yarim o‟tkazgichli termoqarshilikning o‟lchov asbobi 
sifatida esa, odatda, muvozanatlashtirilmagan ko‟priklar xizmat qiladi.
 
9.2. Muvozanatlashgan ko‟prik sxemasi 
 
9.1-rasmda qarshilik termometri ulanadigan doimiy tok muvozanat ko‟prigining 
prinsipial chizmasi keltirilgan. Ko‟prik ikkita doimiy qarshiliklar R
1
ва R
2, 
реохорд 
R
р
, qarshilik termometri R
t
va ulaydigan simlar qarshiliklari R
пр
dan iborat. 
Ko‟prikning bir diagonaliga E doimiy tok ta„minlash manbai, ikkinchisiga esa qayta 
ulagich П orqali nol asbob НП ulanadi. Reoxord R
р
ning sirpang‟ichi siljishi tufayli 
erishilgan ko‟prikning muvozanat holatida uning dioganalidagi tok kuchi nolga teng 
bo‟ladi, I
0
=0. Shu momentda ko‟prikning «b» va «d» cho‟qqilaridagi potensiallari 
teng bo‟ladi. I manba ko‟prikning «a» cho‟qqisidan ikkiga: I
1
va I
2
ga bo‟linadi. 
Demak, R
1
va R
2
qarshiliklarning kamayishi bir-biriga teng bo‟lgani uchun quyidagi 
tenglamani yozish mumkin: 
2
2
1
1
I
R
I
R

(9.1) 
Ko‟prikning 
bc 
va 
sd 
еlkalaridagi 
qarshilikning kamayishi ham teng bo‟lgani uchun
R
R
I
R
I
пр
t
t
П
)
2
(


(9.2) 
(9.1) tenglamani (9.2) tenglamaga bo‟lsak, 

---

56 
t
пр
t
p
p
I
R
R
I
R
I
R
I
R
)
2
(
2
2
1
1


(9.3) 
Agar 
0
0

I
,
P
I
I

1
ва 
t
I
I

2
bo‟lsa, 
2
1
)
2
(
R
R
R
R
R
P
пр
t


(9.4) 
va 
пр
p
t
R
R
R
R
R
2
1
2



(9.5) 
Agar atrofdagi haroratni doimiy deb hisoblasak, 
const
R
пр

2
. 
U holda (9.5) tenglama quyidagi ko‟rinishni oladi: 
)
(
1
p
p
t
R
f
K
KR
R



(9.6) 
Shunday qilib, R
t
o‟zgarishi bilan reoxord qarshiligi R
р
ni o‟zgartirib ko‟prikni 
muvozanat holatga keltirish mumkin. O‟lchanayotgan muhit haroratining o‟zgarishi 
katta bo‟lib, 
r
R
ning o‟zgarishi sababli yuzaga keladigan hato miqdori ko‟payib 
ketish xavfi paydo bo‟lganda, qarshilik termometrining uch simli ulash chizmasi 
qo‟llanadi (9.2-rasm). Bunday ulash usulida bir simning qarshiligi R
t
qarshilikka, 
ikkinchi simning qarshiligi esa R
р
o‟zgaruvchan qarshilikka qo‟shiladi. Ko‟prik 
muvozanatining tenglamasi quyidagicha bo‟ladi: 
1
2
)
(