1-маърўза: Кириш

NAZORAT SAVOLLARI 
1. Bosim deb nimaga aytiladi? 
2. Bosim turlarini izoh lang. 
3. Suyuqlikli ikki quvurli manometrlar yordamida bosim o‟lchashni izohlab 
bering. 
4. Suyuqlikli kosali manometrlar yordamida bosim o‟lchashni izoh lab bering. 
5. Mikromanometr yordamida bosim o‟lchashni izohlab bering. 
6. Sektorli uzatish mexanizmini vazifasini va tuzilishini izohlab bering. 
7. Richagli uzatish mexanizmini vazifasini va tuzilishini izohlab bering. 
8. Ko‟p chulg‟amli deformatsion manometrni to‟zilishini izohlab bering. 
9. Membranli deformatsion manometrni ishlash uslubini va to‟zilishini izohlab 
bering. 
10. Silfonli deformatsion manometrni ishlash uslubini va to‟zilishini izohlab 
bering. 
11. Differensial–transformatorli masofaga uzatish tizimini chizing va ishlashini 
izohlab bering. 
12. Differensial – transformatorli o‟zgartgichni ishlash uslubini va to‟zilishini 
izohlab bering. 
13. Ferrodinamik o‟zgartgichni ishlash uslubini va to‟zilishini izohlab bering. 
14. Qungirokli bosimni o‟lchash asboblarini ishlash uslubini izohlab bering. 
15. Prujinali bosimni o‟lchash asboblarini ishlash uslubini izohlab bering. 
 
 
12 – ma„ruza: MODDA MIQDORI VA SARFINI O‟LCHASH 
ASBOBLARI. 
Reja: 
12.1. Sarf va miqdor to‟g‟risida umumiy ma„lumotlar. 
12.2. Bosim farqlari o‟zgaruvchan sarf o‟lchagichlar. 
12.3. Bosim farqlari o‟zgarmas sarf o‟lchagichlar 
12.4. Tezlik bosimi sarf o‟lchagichlari.
 
Tayanch iboralar: Sarf va miqdor o‟lchagichlar, standart toraytuvchi qo‟rilmalar, 
bosim farqi o‟zgaruvchan sarf o‟lchagichlar, bosim farqi o‟zgarmas sarf 
o‟lchagichlar.
. 
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 7. 

---

80 
12.1.Sarf va miqdor to‟g‟risida umumiy ma„lumotlar 
Modda miqdori hisobi bilan bog‟liq o‟lchashlarda muhim tushunchalar, bu 
moddaning sarfi va miqdoridir.
Sarf, bu ma„lum moddaning miqdori vaqt birligida quvo‟rning o‟tkazgich 
kesimidan o‟tishini ifodalaydi. Sarf ikki turga bo‟linadi: hajmiy sarf va massaviy sarf. 
Hajmiy sarf Q
h
(м
3
/сек), (м
3
/соат) va boshqalar bilan o‟lchanadi. 
Massaviy sarf Q
m
(kg/s), (kg/soat), (tonna/soat) va boshqalar bilan o‟lchanadi. 
Massaviy sarf birliklari hajmiy sarf birliklariga qaraganda tuliqroq ma„lumot 
berishi mumkin, chunki moddaning hajmi ayniqsa, gazlarning bosim va haroratiga 
ko‟p darajada bog‟liq bo‟ladi.
Standartlarga binoan, moddaning sarfini o‟lchash uchun ishlatiladigan o‟lchash 
asbobi sarf o‟lchagich, moddaning miqdorini o‟lchash uchun esa miqdor hisoblagich 
atamasi qo‟llaniladi.
Sarf o‟lchagichlarning eng ko‟p tarqalgan quyidagi turlari mavjud:
1) Bosim farqlari o‟zgaruvchan sarf o‟lchagichlar. 
2) Bosim farqlari o‟zgarmas sarf o‟lchagichlar. 
3) Tezlik bosimli sarf o‟lchagichlar. 
4) O‟zgaruvchan satxli sarf o‟lchagichlar. 
5) Induksion sarf o‟lchagichlar. 
6) Ultratovushli sarf o‟lchagichlar. 
7) Kalorimetrik sarf o‟lchagichlar. 
8) Ionizatsion sarf o‟lchagichlar. 
Miqdor hisoblagichlar o‟lchash usuliga ko‟ra quyidagi guruxlarga bo‟linadi:
1) Hajm hisoblagichlar. 
2) Tezlik hisoblagichlar. 
3) Vazn hisoblagichlar. 
O‟lchanayotgan moddaning turiga ko‟ra sarf o‟lchagichlar mazut, bug‟, gaz va 
xokazolarni o‟lchagichlarga bo‟linadi.