1. Matritsalar haqida ma’lumotlar


Download 324.81 Kb.
bet4/5
Sana22.04.2023
Hajmi324.81 Kb.
#1377788
1   2   3   4   5
Bog'liq
tes

Qoʻshma matritsa tushunchasi.

1-ta’rif. A kvadrat matritsaning har bir


aik

elementini unga mos algebraik



toʻldiruvchisi bilan almashtirish natijasida hosil qilingan matritsa ustida transponirlash amalini bajarishdan hosil boʻlgan A matritsa berilgan matritsaga qoʻshma matritsa deyiladi.
Masalan,

a11 a12
... a1 j
... a1n

a a ... a ... a
21 22 2 j 2n
... ... ... ... ... ...

A a a
... a
... a

i1 i 2 ij in
... ... ... ... ... ...
a a ... a ... a
n1 n 2 nj nn
matritsaga qoʻshma matritsa

A11 A21
... Ai1
... An1

A A ... A ... A
12 22 i 2 n2

... ... ... ... ... ...

A A A
... A
... A

1 j 2 j ij nj
... ... ... ... ... ...
A A ... A ... A

koʻrinishda boʻladi.


 1n 2n in nn

1 2 3
A 0 4 1




  1. misol. Quyidagi

 

5 0 0
 
  matritsa uchun qoʻshma matritsa topilsin.

Yechish. Matritsaning barcha elementlariga mos algebraik toʻldiruvchilarni hisoblaymiz:

A  (1)114
1  0,
A  (1)120
1  5,

11 0 0 12 5 0





A13
 (1)130 4  20,
5 0


A21
 (1)212 3  0,
0 0

A  (1)221 3  15,
A  (1)231 2  10,

22 5 0
A  (1)312 3  10,
23 5 0
A  (1)321 3
 1,

31 4 1
A  (1)331 2  4.
32 0 1


33 0 4

Shunday qilib, berilgan A kvadrat matritsaga qoʻshma boʻlgan A matritsa



0 5
20 T
0 0 10

A 0 15 10 5 15 1
   
10 1 4   20 10 4
   
koʻrinishda aniqlanadi.

  1. Teskari matritsa ta’rifi. Xos va xosmas matritsalar. Teskari matritsa mavjudligining zaruriy va etarli sharti.

  1. ta’rif. Agar A kvadrat matritsaning determinanti noldan farqli bo‘lsa, ya’ni

det A  0 bo‘lsa, A matritsa xosmas matritsa deyiladi.

  1. ta’rif. Agar det A 0

bo‘lsa, A matritsa xos matritsa deyiladi.

  1. ta’rif. Agar A kvadrat matritsa uchun

AA1 A1 A E
tenglik bajarilsa, u

holda
A1
matritsa A matritsaga teskari matritsa deyiladi.

  1. teorema. A kvadrat matritsaga teskari matritsa mavjud bo‘lishi uchun A

matritsa xosmas matritsa bo‘lishi zarur va etarli.

Isbot. Zaruriyligi: Faraz qilaylik A matritsa uchun
A1
teskari matritsa mavjud

bolsin, u holda determinantning xossasiga ko‘ra,
det( A)det( A1) det( AA1) det(E) 1 boʻladi. Bundan, agar teskari matritsa mavjud



boʻlsa
det( A) 
1  0 det( A1)


ekanligini kelib chiqadi.



Etarliligi: Faraz qilaylik A n tartibli kvadrat matritsa bo‘lib, matritsaga qo‘shma A matritsani quramiz
A  0
bo‘lsin.. A



A11
A12
A21
A22
...
...
Ai1
Ai 2
...
...
An1
An2


A
...
...
...
...
...
...


A1 j
A2 j
...
Aij
...
Anj

... ... ... ...
... ...

 
A A ... A ... A
 1n m 2 in nn
A va A matritsalar ko‘paytmasini qaraymiz:




a11

a12

...

a1 j

...

a1n A11

A21

...

Ai1

...

An1




a21
...
AA
ai1
...
an1

a22
...
ai 2
...
an2

...
...
...
...
...

a2 j
...
aij
...
anj

...
...
...
...
...

a2n A12
... ...
ain A1 j
... ...
ann A1n

A22
...
A2 j
...
Am 2

...
...
...
...
...

Ai 2
...
Aij
...
Ain

...
...
...
...
...

An2

...
Ann

.




 

...


Anj

   
 


AA ko‘paytmaning har bir elementi
ai1 Aj1 ai 2 Aj2      ain Ajn
yigindidan iborat bo‘ladi. U holda Laplas teoremasi va uning natijasiga ga ko‘ra
n
ais Ajs  ij A
s 1 ,

Qaysiki, bu yerda


ij


1 при

0


при


i j, i j.

Bundan A va A matritsalar ko‘paytmasi, quyidagi skalyar matritsaga teng boladi.



Bundan,
A

0


...

0


0

A


... 0
...
...
...
...
0 


...
0


A


1



A 0


...
0
0
1
... 0
...
...
...
...
0

0
...

1 .

Xuddi shu usulda


AA
A E . (1)

AA A E
(2)

Tenglikni keltirib chiqarish mumkin. U holda (1) va (2) tengliklardan



yoki
A1
1 A
,



A11

A12


A21 A22
...


...
Ai1 Ai 2
...


...
An1



An2



A1 ...
...
...
...
...
...

A1 j

A2 j
...
Aij
...
Anj


... ... ... ... ... ...
A A A A

1n
m 2
...
in
...
nn


A

A

A

A
 
  (3)
Kelib chiqadi. Haqiqatan ham (1) dan

AA1A 1 A
1 A A E
,

va (2) dan bu qurilgan

Teorema isbotlandi.


A1 matritsa A matritsaga teskari matritsa bo‘ladi, ya’ni
A1A E .

Yuqoridagi (3) tenglik teskari matritsani hisoblash qoidasini beradi.

Izoh. Teskari matritsa
A1
yagona bo‘ladi. Haqiqatan, agar biz A matritsaga

teskari boshqa bir X matritsa mavjud desak, ya’ni 1) AX E
bo‘lsa, u holda bu

tenglikni chap tarafdan
A1
matritsaga ko‘paytirib
X A1, 2) XA E
bo‘lsa, u

holda bu tenglikni o‘ng tarafdan bo‘lamiz.
A1
matritsaga ko‘paytirib
X A1
ga ega

  1. tеореmа. Xos matritsaga teskari matrirsa mavjud emas.

  1. misol. Berilgan matritsa:

ga teskari matritsani toping:
1 2 3

 
A 4 5 6

 
7 8 0

Yechish. 1) A matritsaning determinantini topamiz:
det A  1 5 6  2  4 6  3 4 5
8 0 7 0 7 8
 48  2  42  332  35 48  84  9  27  0.

det A  0
demak,
A1 mavjud.

  1. A matritsa barcha elementlarining algebraik to‘ldiruvchilarini topamiz:

A11 A12
A13
111  5 6  5  0  6  8  48;
8 0
112  4 6  4  0  6  7  42;
7 0
113  4 5  4  8  5  7  3;
7 8

A   2 3  24; A 1 3  21;
21 8 0 22 7 0


A   1 2  6; A 2 3  3;
23 7 8 31 5 6


A   1 3  6; A 1 2  3;
32 4 6 33 4 5


48 24 3
A A T  42 21 6
ij  
3 6 3

  1.   matritsani yozamiz.

  2. A1 matritsani topamiz:




16 8 1

48 24

3
9 9 9

 

A1
1 A



1 42



21 6
14 7 2 .




det A
27  
9 9 9

3 6 3 

    1 2
1

Tekshiramiz:




16 8





1



9 9 9

9 9 9 1 2 3 1 0 0
 



A1A 14 7 2 4 5 6 0 1 0 ;

9 9 9
   

  7 8 0   0 0 1

1 2
1
   

9 9 9
16 8



1





1 2 3
9 9 9
1 0 0

 



A A1 4 5 6 14 7 2 0 1 0 .
  9 9 9  
7 8 0   0 0 1
    1 2 1   



  1. misol. Uchburchakli matritsa

9 9 9

1 0 0
 


A 2 1 0



2

1
1
uchun teskari matritsani toping.
Yechish. Determinantni hisoblaymiz:

1 0
A  2 1
1 1
0
0  2  0
2 .

Qo‘shma matritsani tuzamiz:
2

0 0









1
A  4

2 0



A matritsani


A  2
1  1
ga bo‘lib,

 
1 0 0



0


A1 2 1

1 1
 2 2
Teskari matritsaga ega bo‘lamiz.
1
2  .

Teskari matritsaning asosiy xossalari.

1) A1
A 1;

2) A11  A;
3) A B1 B1A1;

.
4) A1  A1

  1. xossaning isbotini ko‘ramiz:


,
ABB1A1 ABB1 A1AEA1AA1E
B1A1 ABB A1AB1BEB1BB1E
bundan

Download 324.81 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling