1-mavzu atom, yadro va elementar zarralar fizikasida relyativistik munosabatlarning tutgan o`rni

Ulli birlasish nazariyasi.
1

Waqti – 2 saat	Talabalar sani: 30-40
Oqiw sabag’inin’ formasi	Kirisiw, vizual lekciya
Oqitiw usili va texnikasi	Vizual lekciya, aqliy hujum, bayanlaw,
Oqitwh qurallari	Lekciya teksti, axborot texnologiyasi.
Oqitiw formasi	Topar
Oqitiw sha’rt-sharayatlari	Komp`yuter menen taminlangen auditoriya.

Bizge ma’lim elektronni’n’, pozitronni’n’ magnitlik momentleri Bor magnetoni’na ten’. Bul magnitlik momentler Dirakti’n’ teoriyasi’ boyi’nsha ali’ng’an ju’da’ jaqi’n, al nuklonlar ushi’n Dirak ten’lemesi bir qansha sa’ykes kelmeydi, sebebi Dirak ten’lemesi boyi’nsha ali’ng’an proton va neytonni’n’ magnet momentleri birge ten’ boli’wi’ kerek, al spinleri ½.
Dirak ten’lemesi boyi’nsha spinleri ½ ge ten’ bolg’an barli’q bo’lekshelerdin’ magnet momentleri birge ten’ boli’wi’ kerek. Biraq protonni’n’ magnit momentleri
M_p =+2.79 M_b M_n=-1.91M_b
Soni’n’ ushi’n proton menen neytronni’n’ magnit momentlerin magnit moment dep ataladi’. Dirak wo’zinin’ teoriyasi’n bunnan bi’layda rawajlandi’ri’p nuklonlardi’n’ zaryadli’q uqsasli’q protsesslerin qarasti’radi’. Mine bunday protsessti ha’r bir bo’lekshenin’ antibo’lekshesi boli’w kerek degen juwmaqqa keledi. Mine usi teoriyag’a tiykarlani’p antibo’lekshelerdin’ izertlew ushi’n eksperiment baslandi’. Bul ta’jiriybelerdin’ tiykarg’i’ maqseti nuklonlardi’n’ kerisi bolg’an antinuklondi’ tawi’p wolardi’n’ annigilyatsiyali’q protsessin u’yreniw boli’p tabi’ladi’.
Annigilyatsiyali’q protsess – nuklon antinuklon menen ta’sirlesip birin-biri juti’w. U jutilg’an energiya yekinshi bir ku’shli protsesslerdi payda etish kerak.
Annigilyatsiya protsessi waqti’nda ku’shli energiya bo’linip shi’g’adi’.
Ma’selen, P menen , n menen soqlig’isqanda bo’linip shi’g’atug’i’n energiyasi’ 2m_Nc² qa ten’ boli’w kerek. Bul energiya -mezong’a yamasa kushli -kvantqa aylani’wi’ mu’mkin.
Usi antinuklondi’ payda yetiw ushi’n woni’n’ ti’ni’shli’qtag’i’ energiyasi’

Bul energiya nuklon va antinuklon jubi’ni’n’ payda boli’wi’ ushi’n kerekli bolg’an minimum energiyasi’ qa ten’. Ko’pshilik jag’dayda proton menen antiproton jubi’n payda yetiw ushi’n 5.6 GeV qa ten’ energiya bergende de baqlanbaytug’i’n jag’daylar ushi’rasqan, sebebi ha’r bir nuklonlardi’n’, ha’r bir yadroli’q mishennin’ ishki qozg’ali’s energiyasi’n yesapqa ali’nbag’an. Yegerde wol energiyani’ yesapqa alsa, wonda nuklon-antinuklon jubi’ni’n’ payda boli’wi’ energiyasi 5.6 GeV tan kishi boladi’. Ha’r bir nuklonni’n’ ishki energiyasi’ 28 MeV ke ten’.