1-mavzu. Bioinformatika faniga kirish. Bioinformatika fanining rivojlanish tarixi va bioinformatika fani istiqbollari

in silico - tushunchasi o’tgan asrning 90-yillarida paydo bo’lgan bo’lib, kompyuter texnikasi vositasida o’tkaziladigan tajribalarni o’z ichiga oladi. Bu tipdagi yondashuv shuningdek alohida holatdagi molekulalarni, biokimyoviy jarayonlarni va hattoki alohida fiziologik sistemalarni modellashtirish bo’yicha masalalarni o’z ichiga oladi. Yangi dori preparatini yaratishning umumiy jarayoni 4 ta bosqichni o’z ichiga olishi mumkin:
Yangi dori preparati ta’sirining nishonini aniqlash;
Zarur farmakologik ta’sirga ega bo’lgan biologik faol moddani izlash;
Bu birikmani in vivo va in vitro tajribalarida tekshirish;
Dori mahsulotlari bo’yicha milliy adminstratsiyalar ruxsatnomasini olish va klinikalardagi qo’llashlarni amalga oshirish.
Bioinformatika fani esa aynan dori preparatlari uchun ta’sir etuvchi nishonlarni izlab topish, shuningdek ularga mos keluvchi ligandlarning (ingibitorlar yoki aktivatorlar) ning holatini o’rganish uchun imkoniyatlarni yaratib beradi. Bioinformatika fani va zamonaviy bioinformatsion usullar yuqorida aytib o’tilgan jarayonlarni tezlashtirishga zamin yaratadi. Bioinformatika fani vositasida nishonning ligand bilan bog’lanishini virtual ravishda modellashtirish va uni ko’rish ya’ni haqiqatan ham dori preparati nishon molekulaga bog’lanishini yoki uning qanday tartibda u bilan bog’lanishini modellashtirish mukin bo’ladi. Agarda nishonning 3D strukturasi aniq bo’lsa, dori vositalarini loyihalashning to’g’ridan to’g’ri kompyuterli usullaridan foydalaniladi. Makromolekula – nishon molekulasida ligandning bog’lanish joyi topiladi va molekulyar grafika vositasida uning analizi o’tkaziladi (agar ligandning bog’lanish joyi haqida eksperimental axborotlar mavjud bo’lsa). Keyin bu ma’lumotlar asosida kichik molekulali strukturalarning uch o’lchamli ko’rinishlari haqidagi ma’lumotlardan foydalanib yangi ligandlarning izlanishi amalga oshiriladi. Xulosa o’rnida aytish mumkinki agar o’n yillar oldin farmatsevtik kompaniyalar oldidagi muammo yangi strukturaning bog’lanishini aniqlash bo’lgan bo’lsa, hozirgi kunda bu makromolekula – nishonni izlash jarayonidir. Bioinformatika juda katta rivojlanish imkoniyatiga ega bo’lgan fan sifatida odamlar uchun dori preparatlarini ishlab chiqarishda ma’sulotlarni yanada tez va aniq tanlash imkonini beradi.